Gasteizko Bus Elektriko Iraunkorra

2017an Eusko Jaurlaritza iragarri zuen TUVISAren  linearen ordez beste linea bat jarriko zela, Bus Elektriko Iraunkorra/BEi izenekoa, semaforoaren lehentasunarekin eta erabat elektrikoa. Izan ere, garai hartan linea ohikoena zen eta, gainera, auzo asko lotzen zituen. Euskal Trenbide Sarea enpresa publikoak egindako gue proiektu teknikoa. Orduko plangintzaren arabera, behin amaituta eta Baldintza Tekniko eta Administratiboen Agiria idatzi ondoren, Gasteizko Udalak bus elektrikoaren sistema ezartzeko lizitazioa egingo du, TUVISA udal-enpresak ustiatuko lukeena. Gainera, finantziazioaren banaketak Gasteizko tranbia eraikitzeko erabilitako ereduari jarraituko lioke: Eusko Jaurlaritzak % 65eko ekarpena egingo luke, eta Arabako Foru Aldundiak eta Gasteizko Udalak % 17,5ekoa.[2]

Proiektuaren arabera, BEi-k 10 kilometroko ibilbidea izango luke, eta 24 geltoki berri izango lituzke noranzko bakoitzeko, gaur egun geldialdi arruntak dituzten lekuetan. Geltokiei dagokienez, markesinen estetika tranbiarenaren antzekoa izango litzateke, baina pantaila handiago batekin, 29" Kristal Likidozko Pantailakoa, denbora errealean garatuko den multimedia-informazioa hobetzeko, itxaronaldien edo beste linea batzuekiko konexioaren datuak eskainiz. Gainera, geltokietan jendeari arreta emateko sistemak egongo dira, ahotsarekin eta bideoarekin.

Era berean, pantografo alderantzikatuarekin aukera kargatzeko sistema aukeratu zen, linea bakoitzeko bi kargagailu proiektatuz, hau da, zirkulazioaren noranzko bakoitzerako bi: Zamaraga/Boulevarden eta Mendizorrotzan. Erabaki hori zerbitzua bermatzeko hartu zen, baita karga-sistemetako batek huts egin zuenean ere. Komunikazioei dagokienez, zuntz optikoko eraztun bat eraikitzea erabaki zen, BEi-ren geltoki guztiak TUVISAko Kontrol Zentroarekin, Trafikoa Kontrolatzeko Zentroarekin (semaforoaren lehentasuna kontrolatzeko) eta San Martingo udal-bulegoekin lotzeko. Horrela, sistema seguruagoa eta interkonektatuagoa bihurtuko litzateke, eta aginte-postutik monitorizatuko litzateke.[3]

Azkenik, eta bilelteak baliozkotzeari eta saltzeari dagokionez, proiektuak aurreikusten zuen geltokian bertan bertan behera uztea eta noizbehinkako txartelak erosteko aukera, ez ibilgailuetan, tranbia- eta metro-sareetan bezala. BAT txartela kargatzeko edo kreditu-txartelarekin ordaintzeko aukera ere badago. Barik eta Mugi txartelak ere onartuta daude.

2019ko urtarrilean, hirian sistema instalatzeko lehiaketa publikoaren irabazlea ezagutzera eman zen, ETSren planari jarraituz: Irizar. Yarritu eta LKS enpresekin batera egingo du, linea zeharkatuko duten ibilgailuak emateaz gain. Ipar Euskal Herriko garraio sare berriko autobusak hornitu zituen enpresa bera da, Txik Txak, hilabete batzuk geroago estreinatuko zena, eta Euskal Herriko gainerako autobus azkarrak diseinatu nahi dituztenetako bat, bai Bus Elektriko Iraunkorrarentzat, bai Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioaren Sare Nagusia.[4]

Proiektua zein enpresari agindu zitzaion jakin ondoren, obrak hasi ziren, bi fasetan banatuta: espazio publikokoak eta azpiegiturakoak. Orduan, 2020ra begira zerbitzuan jartzeaz hitz egiten zen, ustez amaieran.

Gasteizko Udalak iragarri zuen BEI ezartzeko espazio publikoko lanak Andre Maria Zuriaren jaien ondoren hasiko zirela, abuztuaren bigarren hamabostaldian, hala izan zen bezala. Udalak 2019ko maiatzaren amaieran sinatu zuen BEi ezartzeko kontratua Irizar, Yarritu eta LKS enpresek osatutako aldi baterako enpresa-elkartearekin. Sinadura zela eta, 2019ko ekainaren 20an, ieTram modeloko Irizarren ibilgailu bat, sarean jarduteko aukeratua, Gasteizko kaleetan ibili zen lehen aldiz. Autobusa Agirrelandako TUVISAko kotxetegietatik atera zen, ondoren Europa Jauregira joateko. Han hartu zituen lehen bidaiariak, eta, ondoren, Urrezko Zeledonen plazara joan zen. Han, bi egunez egon zen aparkatuta, herritarrek bertatik bertara ezagutu zezaten.[5]

Lanak hasi eta gutxira, 2019ko irailean, Gasteizko Udaleko oposizioko talde batzuek, batez ere Euskadiko Alderdi Popularra, 25 zuhaitz moztu izana eta Mendizorrotzako estadiotik gertu dagoen aparkalekuan 300 aparkaleku jarri izana kritikatu zuten, lanetarako materiala bildu ahal izateko. Espainiako alderdiaren datuen arabera, hiriak 385 zuhaitz inguru galduko lituzke BEi-ren lan guztien ondorioz, batez ere Esmaltazioetan, Arabako Unibertsitate Ospitalearen inguruetan, Zumakeran eta Mendizorrotzan. Guztira, 930 aparkaleku galdu direla kalkulatu dute. Lan guztietan iraungo lukeen polemika da.[6][7]

2020ko urtarrilean, lanak erritmo onean egin zuten aurrera, batez ere Salbatierrabide inguruan, eta behin-behineko geldialdiak ezarri ziren lan gehienetan.[8] Hala ere, bi hilabete geroago, lan guztiak gelditu egin ziren, eta ez BEi-koak bakarrik, baita Euskal Herrian eraikitzen edo konpontzen ari diren gainerako azpiegiturak ere: Euskal Y-a, Zaragoza — Iruña — Euskal Y abiadura handiko burdinbidea, Bilboko aireportuarekin trenbide lotura, etab. COVID-19 pandemia delakoaren ondorioz. Geldialdi horrek hilabete baino gehiago iraun zuen, eta mugak ixtearen ondoriozko materialen hornikuntzaren atzerapena edo obrak berriz hasteko erritmo motela gehitu beharko litzaioke, lanen epeak luzatu zituen, baina ezin izan ziren amaitu 2021a baino lehen.[9] Apirilera arte ez zuten lanei kontu handiz heltzeko aukerarik izan, baina geldialdiaren aurretik baino erritmo askoz ere txikiagoan.[10]

2020ko ekainaren 23an heldu ziren Mendizorrotzako etorkizuneko geltokiaren ingurura ibilgailuak beren ibilbidean azkar kargatzea ahalbidetuko zuten pantografoak.[11]

2020ko uztailean jakitera eman zen Gasteizko Udalak kalte-ordaina eman beharko diola Arabako elizbarrutiari, gotzaindegiaren jurisdikzio espiritualaren pean dagoen eremu bateko ehunka urteko zuhaitzak desjabetu eta mozteagatik.[12]

Hil horren erdialdean, Gasteizko BEi-renbehin betiko prototipoa aurkeztu zen. Webgune informatibo bat ere jarri zen martxan. BEi-kbi modelo ezberdin izango zituela jakinarazi zen: 12 metro eta 18 metro. Aurkezpen publikoan erabili zena 12 metrokoa zen, bertsio laburra: 3 ate eta bidaiarientzako 22 plaza ditu. 180 kW arteko motor batek bultzatzen du, ion-litiozko bateriaz elikatuta.[13] Bateria horiek Irizar enpresak ere garatu eta fabrikatzen ditu Adunako instalazioetan. Hurrengo egunean hasi ziren probak prototipoarekin etorkizuneko linean zehar. Lehen astean ez zen bidaiaririk izan, baina gidariek prestakuntza hasi ahal izan zuten eta karga azkarreko sistema eta ibilgailuaren erresistentzia proban jarri zituzten.[14][15] Urrian hasi ziren pantografoekin probak.[16]

Lan guztietan, behar zuten markesina zaharrak garaiz erretiratu zituzten. 40 markesinek ere parte hartu zuten. Kendu ondoren, udalak ohiko sareko beste geltoki batzuetan jarri zituen, baina ez zituzten.[17] Irailean, sarearekin zerikusia zuten eta lanetan instalatu ez ziren markesinak eta hiri-altzariak instalatzen hasi ziren.[18] Horiek 2021eko azaroaren erdialdean jarri ziren martxan, baina sare berria martxan jarri arte TUVISAko  linearako erabili ziren, modu konbentzionalean. Pantailak itzalita zeuden eta ezin zen txartelik erosi.[19]

TUVISAko kotxetegi berriei dagokienez, zerbitzua ustiatzeko funtsezko elementua, beste administrazio-bide batetik joan ziren. Hala, 2019ko abenduan iragarri zen BEi-ko lanak amaitzen zirenean inauguratuko zela, kotxetegien egoera edozein izanda ere, eta eraikuntza atzeratuko zela aurreikusi zen.[20] Hilabete geroago, aukera hori berretsi egin zen, Elkarrekin Podemos bezalako alderdiek kritika garrantzitsuak egin baitzituzten: kotxetegiak ez lirateke BEi-ren inauguraziorako prest egongo.[21] Hala eta guztiz ere, 2020ko abenduan lehiaketara atera zen etorkizuneko kotxetegien zati bat eraikitzeko kontratua, lehen fasearekin bat datorrena. Gaur egun udal-haztegiak dauden Udalaren jabetzako lurzati batean kokatutako kotxetegi berriek okupatuko dituzten 52 000 m²-etatik, 16 000 m² BEi-ren zamalanetako unitate funtzionalari dagozkio, eta bertan sartzen da autobus elektriko adimendunaren eraginkortasuna bermatzeko beharrezko azpiegitura. Instalazioek 13 autobus elektrikoentzako aparkalekuak eta dagokien markesina, tailer mekanikoa, unitateen garbitokiak, aldagelak, itxitura perimetrala eta urbanizazioa izango dituzte.[22]

2021eko irailean, inaugurazio-data urte horretako udazkenean jarri zen.[24] Hala ere, lanak amaitzeko epea 2022ko apirilera arte luzatu zen, Adurtzan eta Santa Luzian lanak falta baitziren, kotxetegiez gain.[25] Hala ere, Gasteizko Hiri Autobusak, batez ere  lineetakoak, ibilbidearen zati bat semaforo-lehentasunarekin erabiltzen hasi ziren, bidaia-denborak arintzeko eta lehentasun-koordinazioa probatzeko.[26] Udaltzaingoaren datuen arabera, BEi bideko istripuak heren bat gutxitu ziren plataforma berria eraiki eta trafikoa jaitsi ondoren.[27]

Irailaren 22an, Mugikortasun Jasangarriaren Europako Astea zela eta, BEik egun batez ordezkatu zuen TUVISAren  linea, herritarrei erakusteko.[28]

Azaroan, BEi zerbitzua ematen hasiko zela iragarri zen, Lakua auzoko kotxetegiak prest egon ez arren.[29]

Lanen azken hilabeteetan, herritarrek pixkanaka ezagutu zuten hiriaren etorkizuneko itxura. Pedro Asua eta Beato Tomas Zumarraga arteko bidegurutzeak polemika handia sortu zen, ulertzen zailak zirelako. Gainera, oinezkoen pasabide berriak estreinatu ziren oinezkoen lehentasunik gabe, ibilgailuen abiadura moteltzeko efektu optikoak zituzten bide-marrak, etab.[30]

Bitartean, TUVISA energiaz hornitzen zuen enpresak kontratua eten zuen bere kabuz, argiaren prezioaren igoeragatik. Enpresaren arabera, Gasteizko Udalak urtero enpresari ematen dizkion 120 000 euroak ez ziren nahikoa energiaren prezioaren igoera arintzeko.[31] Konponbide gisa, udalak handitu egin zuen bere garraio-sareko elektrizitaterako aurrekontu-partida, BEi barne, % 100eko ibilgailu elektrikoa.[32]

Zaramaga / Gamarrako atea geltokia

Gasteizko Bus Elektriko Iraunkorraren geltokiak Gasteizko Udalak kudeatzen eta mantenetzen ditu 2020tik. Hala ere, TUVISA enpresak, Gasteizko Udalaren mendekoko enpresa, ditu ibilgailauk eta horiek ustiarteaz arduratzen da.

Sortu berri den BEi-ren nortasun korporatiboaren ezaugarri nagusiak abangoardia, berrikuntza, diseinua eta jasangarritasuna dira, Eusko Jaurlaritzaren arabera. Tipografiak, forma biribilduak dituela, ibilgailuaren beraren forma gogorarazten du, eta aurrerapen- eta etorkizun-sentsazioa ematen du. B letraren gaineko line horizontala pantografoaren formatik sortzen da, BEi-ko birkarga-sistema. Logotipoak arreta-puntu nabarmen bat du, I letrako puntu berdearekin, informazio- eta adimen-i bat da, BEi-kinformazio-sistemak txertatzen ditu geltokietan eta barnealdean, bai eta berrikuntza-sistema bat ere. Pertsonak ere egongo lirateke logotipo honetan, izan ere, E eta I letren fusioak ibilgailuan eserita dagoen pertsona bat gogorarazten dute, logotipoaren sortzaileek azaldu dutenez.[33]

Bi lineek 7 minutuko maiztasuna izango dute eta TUVISAko gainerako autobusen ordutegi bera izango dute. Hala ere, asteburuetako eta jaiegunetako ordutegia eta maiztasunak erabakitzeke daude.[34]

Zerbitzua ematen duen ibilgailua 12 metroko luzera, hiru ate eta bidaiarientzako 22 eserleku dituen ibilgailu bat da, 180 kW-rainoko motor batek propultsatua, Irizarren ion-litiozko bateriaz elikatua. Ibilbidean zehar, lau minututan kargatzen da, karga ultralasterreko estazio elkarreragingarrien bidez. 18 metroko luzera, lau ate eta 36 eserleku dituen beste ibilgailu bat ere badago, Irizarren ion-litiozko bateriaz elikatutako 180 kW-rainoko motor batek bultzatua. BEi-ko ibilgailuek gurpil-aulkientzako hiru espazio dituzte, eta artikulatuek, gainera, haurtxoen orgentzako aparteko zulo bat. Maletak edo motxilak uzteko gune bat ere badute.[35]

Eraikitzailea	Eredua	Kopurua	Urtea	Luzera	Eserlekuak	Bidaiariak	Irisgarritasuna
Irizar	ie.tram	7	2021	12 metro	22	90
Irizar	ie.tram	6	2021	18 metro	36	139

Geltoki guztiek 27 hazbeteko pantailak dituzte, itxarote-denboren eta gerta daitezkeen gorabeheren berri emateko. Informazio meteorologikoa ere eskaintzen dute, baita etorkizunerako iragarpena ere. Ibilgailuen barrualdeari dagokionez, ibilbideari, transbordoei eta iristeko denborei buruzko informazioa duten pantailak ere badaude. Bai geltokiek bai ibilgailuek soinu-informazioa dute, itsuei bidea errazteko.[35]

BAT txartel bakarrarekin Gasteizko Bus Elektriko Iraunkorran hobaridun prezioekin bidaiatu daiteke. Kolektibo berezien barruan dauden erabiltzaileek, hala nola familia ugariak, helduak, eta abar, argazkidun BAT txartela erabilita tarifa murriztuak erabil ditzakete. BAT txartel pertsonalizatua, hau da, argazkiduna, beti eraman behar da nortasun agiriarekin batera.

Txartel pertsonalizatuak Mendizorrotza eta Zaramaga/Boulevard geltokien eska daitezke eta baita Gasteizko Udalaren hiritarrenganako arreta bulegoetan ere.

Barik eta Mugi txartelak ere onartu dira, Gasteizko tranbian bezala.[36]

Bidaiaren prezioa gainerako autobus sarearen bera izango da.[35]

Gasteizko Bus Elektriko Iraunkorra TUVISAren sareko gune bat osatzen du, geltoki guztiak bere gain hartzen dituelarik.