Garuntxo

Erronbentzefalotik metentzefaloa eta mielentzefaloa sortzen dira; metentzefalotik zubia eta garuntxoa sortzen dira.

Garuntxoa entzefalo enborraren atzealdean kokatzen da eta entzefalo enbor eta garuntxoaren artean IV. bentrikulua.

Entzefalo enbor eta garuntxoaren arteko lotura 3 garuntxo pedunkuluren bitartez ematen da.

3 garuntxo pedunkulu daude:

• Goikoa

[1]Garuntxoa (berdez) eta entzefalo enborra

• Tartekoa

• Behekoa

Informazio guztia, bai aferentzia bai eferentziak, garuntxo pedunkuluen bidez garuntxora iritsiko edo hortik aterako da.

Garuntxoa garunaren eremu lobulu okzipitalaren behealdean kokatzen da. Hainbat bihurgune eta bi hemisferio ditu. Horregatik, garuntxoa garun txikia esan nahi du, garun gehigarri bat dirudielako.

Aipaturiko bihurguneei orritxo edo folia ere deitzen zaie (zeharkako ebaketetan ikusgai).

Garuntxoak, garun kortexak bezala, gai grisa izango du kanpoaldean eta honen sakonean gai zuria egongo da. Gai zurian sartuta nukleo batzuk izango ditugu, sakoneko nukleoak deitzen direnak.

Ebaketa sagitalean, garuntxoa garun lobuluaren behealdean egongo da eta garezurraren atzeko hobian kokatzen da.

Burezurrezko goiko ikuspegian, garuntxoaren denda ikusten da. Hori duramaterrezko xafla bat da garondo lobulua eta garuntxoa banandu egiten dituena eta garondo hezurrera eta harkaitzera lotuta egongo da.

Garuntxoaren dendak zulo bat izango du aurrealdean entzefalo enborra pasa dadin.

Bertatik zain sinuak edo zain zabalguneak pasatuko dira.

• Gorputzaren oreka eta jarrera mantentzea ahalbidetzen du
• Gorputzaren mugimenduak koordinatzen ditu
• Intentzio eta ekintzak balioztatzen ditu. Mugimendu bat egin nahi dugunean, batzuetan ez dugu behar bezala egiten; orduan, garuntxoak egin nahi duguna eta egin duguna neurtu eta horren arabera zuzenketak egiten ditu.
• Ikasketa motorrean parte hartzen du.

Azken urteetan funtzio berriak esleitu zaizkio: kognizio eta prozesu emozionalekin erlazionatzen da gaur egun. Autismoa duten pertsonei erresonantzia magnetiko funtzionala egiterakoan ikusi da garuntxoaren atal batzuk desberdin aktibatzen direla, pertsona osasuntsuekin konparatzen badira.

Garuntxoa egitura kibildua da (bitxo bola baten modukoa), baina bere deskribapen anatomikoa egitean, ez da horrela kontuan hartzen, zabaldu egiten da eta goitik behera izendatzen da.

Kanpoko ikuspegia

Kanpotik ikusita, erdialdeko atal bat du, luzeetarakoa dena eta Vermisa (zizarea latinez) deitzen zaio. Honekiko albokoak hemisferioak dira. Vermisietik hurbilen dagoen hemisferioaren atalari eremu paravermala deitzen zaio.

[1]Garuntxoaren aurreko ikuspegia

Lehen esan bezala, garuntxoak hainbat bihurgune ditu, batzuk sakonagoak eta beste batzuk azalekoagoak. Sakonekoak kontuan hartuta, Vermisak 10 atal dituela esaten da. Zenbaki erromatarrez izendatzen dira, gorengoa I eta azkenengoa X, (animalietan horrela izendatzen dira, baina gizakietan izen propio bat izango du).

Vermiseko atal bakoitzak bere hemisferio atala izango ditu.

Egitura honetan bi atal nagusi daude, garuntxoa 3 ataletan banatzen da:

• Aurreko lobulua
• Atzeko lobulua
• Flokulu-nodulu lobulua

Horien artean arteka batzuk egongo dira:

• Lehenego arteka: aurreko eta atzeko lobuluen artean.
• Atze-alboko arteka: atzeko lobulua eta flokulu-nodulu lobuluaren artean
• Arteka horizontala: goiko ilargierdi eta beheko ilargierdi lobuluaren artean (benetako garuntxoetan asko ikusten da).

Garuntxoaren informazio guztia (aferentzia eta eferentzia) garuntxo pedunkuluen bidez iritsi eta ateratzen da.

Loturak:

• Goiko pedunkulua mesentzefaloarekin lotzen da
• Erdikoa zubiarekin.
• Behekoa erraboilarekin.

Tarteko garuntxo pedunkulua

[1]Garuntxoaren atzeko ikuspegia

Tamaina aldetik handiena da, baina homogeneoena, hortik zuntz mota bakarra pasatuko da, zubi garuntxo zuntzak, alegia. Kortexetik datorren informazioa zubi nukleoetan sinapsia egiten du; zubi nukleotik ateratzen diren zuntzak alde kontralateralera doaz eta, tarteko pedunkulura iristen dira.

Aferentziak jasoko ditu, beraz.

Beste bi pedunkuluak heterogeneoagoak dira.

Aurretik esan den bezala, garuntxoan gai grisa kanpoaldean dago, kortexa osatuz. Barruan gai zuria dag eta  horren barruan 4 sakoneko nukleo daude, gai grisa izango direnak.

Garuntxoak atal desberdinak ditu. Bi sailkapen egiten dira: filogenetikoa eta funtzionala.

• Filogenetikoa: eboluzioan zehar garuntxoaren atal desberdinak nola agertu diren azaltzen du.
  • Paleogaruntxoa:
  • Arkiogaruntxoa. zaharrena
  • Neogaruntxoa: modernoena

• Funtzionala (guk ikusiko duguna). Atal funtzional bakoitzak bere atal filogenetikoa izango du.
  • Bestibulu garuntxoa: orekarekin erlazionatzen da. Hau filogenetikoan, arkigaruntxoa izango da.
  • Bizkarmuin garuntxoa: informazioa bizkarmuinetik dator. Banaketa filogenetikoan, paleogaruntxoa da
  • Zubi garuntxoa: kortexetik (modu ez zuzenean, zubi nukleoan sinaptatzen duelako). Hau neogaruntxoa izango da.

Aferentzia kortexeko atal batzuetara iristen dira, Pukinjeren eferentziak antzeko kortexetik bidaltzen dira, baina ez dute zertan justo leku berdinetik atera.

Atal funtzional bakoitzak nukleo sakon batzuekin erlazionatuko da. Adibidez, zubi garuntxora iristen diren aferentzia urdinez ikusten diren eremuetara iritsiko. Eferentzia beste leku batzuetatik aterako dira. Horrekin erlazionatuta nukleo sakon bat egongo da, (zubi garuntxoaren kasuan, nukleo horzduna).

Bi atalen odoleztapena batera ikusiko dugu oso erlazionaturik baitaude.

Bi orno arteriak foramen magnum-etik sartzen dira eta erraboil zubietako ildoan bat egiten dute arteria basilarra sortuz.

Orno arteriatik:

• Aurreko bizkarmuin arteria. Erraboilaren aurrealdean.

• Atze beheko garuntxo arteria. Hemendik atzeko bizkarmuin arteriak sortzen dira.

Arteria basilarretik:

• Hainbat zeharkako adar zubia odoleztatzeko. Adarrak luzeak edo laburrak izan daitezke.

• 

  [1]Garuntxoaren beheko ikuspegia
  Garuntxorako adarrak:
  • Aurre beheko garuntxo arteria
  • Goiko garuntxo arteria. Zubi-mesentzefalotako ildo mailan.
  • Atzeko garun arteria. Hau da enbor basilarraren bukaera adarra.

Aurrerago ikusiko dugu hipofisiaren inguruan Willisen poligonoa dagoela, zeina burmuin osoa odoleztatzeko ardatza izango den. Arteria honek poligono horretan parte hartuko du.

Garuntxo arteria hauek garuntxoaz gain entzefalo enborra eta bere bizkarraldeko eremua ere odoleztatuko dute. Klinikan 3 garuntxo arteriak izendatzeko ingelesezko siglak erabiltzen dira:

• Atze-beheko garuntxo arteria: PICA (posterior inferior cerebellar artery)

• Aurre-beheko garuntxo arteria: AICA (anterior inferior cerebellar artery)

• Goiko garuntxo arteria: SCA (superior cerebellar artery)

Arteria bakoitzaren izenak adieraziko du zein atal irrigatzen duen.:

• Atze beheko garuntxo arteria: garuntxoaren behealdea.

• Aurre beheko garuntxo arteria: aurre behealdea.

• Goiko garuntxo arteria: goialdea eta atzealdea. Horretaz gain, IV. bentrikulua ere odoleztatzen du.

• Arteria basilarra eta bere zeharkako adarrek: zubia

• Orno arteariak eta atzeko bizkarmuin arteriak: erraboila.

Entzefalo enborrean luzetarako eta zeharkako zainak daude:

• Aurrealdeko zainak arkaitz zainean eta bizkarmuin zainetan drainatuko dira.

• Atzealdekoak bizkarmuin zainetan eta garun zain nagusian.

Garuntxoaren kasuan, hainbat zain daude paraleloki kokatuta. Horiek, batez ere, zain zabalgune edo sinuetan drainatuko dute. Zain zabalgune hauek garuntxoaren dendan kokatzen dira: zeharkakoa eta zuzena.

• Azken urteotan ikusi da erraietako informazioa ere heltzen dela garuntxora.
• Badirudi badagoela hipotalamo eta garuntxoa lotzen dituen traktu bat.
• Hipotalamoak informazioa hartuko du traktu bakartiaren nukleotik (erraien informazioa) eta garuntxora bideratuko du.
• Modu honetan, hipotalamo-garuntxo traktuaren bidez helduko da errai informazioa garuntxora.