Eskoziako gaelera

Eskoziako gaelera edo Eskoziako gaelikoa[1][2] (gàidhlig) Eskoziako iparraldean (Highland) eta mendebaldeko uharteetan hitz egiten den hizkuntza zelta da. Azken talde horren barneko gaelera hizkuntzen azpitaldean sailkatzen da.

Eskoziako gaelera, Eskoziako gaelikoa
Gàidhlig na h-Alba — Gàidhlig
2011ko Eskoziako erroldaren datuak hartu ezkero gaeleraz mintzatzeko gai diren biztanleen arabera koloreztatutako mapa, orlegi ilunez gaelera gehien mintzatzen diren lurraldeak adierazita daude.
Datu orokorrak
Lurralde eremuaEskozia eta Kanada
Hiztunak58.652 (Eskoziako 2001eko errolda), eta 500 bat Eskozia Berrian
RankingaEz 100 mintzatuenen artean
OfizialtasunaEskozia
EskualdeaGaidhealtachd (Eskoziako Highland eta Kanpoko Hebridak; Kanadako Cape Breton eta Eskozia Berria)
UNESCO sailkapena3: arriskuan
AraugileaBòrd na Gàidhlig
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
indoeuropar hizkuntzak
hizkuntza zeltak
Uhartetar hizkuntza zeltak
Hizkuntza goidelikoak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiaaditza-subjektua-objektua, nominatibo-akusatibo hizkuntza, hizkuntza azentuala eta hizkuntza fusionatzailea
Kasu gramatikalakdirect case (en) Itzuli
Alfabetoalatindar alfabetoa eta Gaelic alphabet (en) Itzuli
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1gd
ISO 639-2gla
ISO 639-3gla
Ethnologuegla
Glottologscot1245
Wikipediagd
ASCL1101
UNESCO411
IETFgd
Endangered
Languages Project
3049

Kanadan, Eskozia Berrian (Cape Bretongo uhartean bereziki), Eduardo Printzearen Uhartean eta Ternua eta Labrador-eko probintzietan hiztun batzuk ere badaude eta dialekto horri Kanadako gaelera deitzen zaio.

Lurralde gaelikodunak Gaidhealtachd izen orokorra du. Ia 60.000 hiztun aktibo daude egun, Eskoziako % 1 besterik ez.

Hizkuntzaren esparrua gizartean

Azken erroldaren arabera (2011), hiztun kopuruari dagokionez, Eskoziako gaelikoa (gàidhlig) oso txikia da. Hiztunen multzoak Highland aldeko eremu periferiko eta urrunetan dira (12.000 inguru, kontuan hartuz hitz egiteko gai diren guztiak), hala nola Hebridak artxipelagoko zenbait zonaldetan (14.000). Glasgow hirian ere hiztun kopuru esanguratsua dago (5.000), eta neurri txikiagoan Edinburgon (2.000), baina hiri horietako biztanleria osoarekin alderatuta, oso kopuru txikia da.

Gaelikoaren presentzia kalean ikusezina da, hizkuntza-paisaia ingelesez dago, eta gaelikoz idatzitako ezer topatzea salbuespena da[3].

Hizkuntzaren transmisioa

Eremu gaelikoetan familiaren papera behera doa; gaelikoaren ohiko lurraldeetan elebidunen ehunekoek behera egin dute zentsu batetik bestera azken hamarkadetan[3].

Hezkuntza sistema ere ahula da haren transmisiorako. Eremu elebidunetan, gaelikoa erabiltzen duten zentroak daude, betiere ingelesa ere erabiltzen duten ikasgelak partekatzen dituzten ikastetxe berean; hau da, ikastetxe ia guztietan gaeliko-ingelesa diglosia nagusi da. Gainera, normalean, gaelikoa lehen hezkuntzan soilik erabiltzen da. Hala ere, salbuespen bakarra Glasgown dago, bertan Sgoil Ghaidhlig Ghlaschu baitago, hots, lehen hezkuntzatik unibertsitate-aurreko mailetaraino gaelikoa soilik darabilen ikastetxea[3].

Egun, gaelikoaren sustapenerako tresna nagusiak hedabideak dira. Berez, BBC Alba gaelikozko telebista kateak gaeliko-hiztunen kopuru osoa baino audientzia handiagoa du, programak ingelesez azpititulatuta eskaintzen baititu. Horrek laguntzen du hizkuntza ezagutzen ez dakitenen artean ere gaelikoaren aldeko jarrera zabal dadin[3].

Gaelikoa sustatzeko erakundeak

Bord na Gaidhlig gaelikoa sustatzeko erakundea da. Berez, entitate autonomoa da (Administraziotik kanpokoa), baina Eskoziako Gobernuak hizkuntza politikarako zeregin nagusiak esleitu dizkio. Hainbat programa bideratzen eta koordinatzen ditu: irakaskuntzan gaelikoa ezartzen joateko plangintza, ikasmateriala sortzeko lana, gaelikoz idatzitako liburuen argitalpena sustatu, hedabideentzako subentzioak bideratu, eta abar[3].

Adibidea

Ohiko esaldiak
Eskoziako gaelikoa Irlandera Manxera Euskara
FàilteFáilteFailtOngi etorri
HalòHaileo edo Dia dhuitHelloKaixo
Ciamar a tha thu?Conas atá tú? (Cad é mar atá tú? Ulsterren)Kys t'ou?Zer moduz zaude?
Ciamar a tha sibh?Conas atá sibh? (Cad é mar atá sibh? Ulsterren)Kanys ta shiu?Zer moduz zaudete?
Madainn mhathMaidin mhaithMoghrey mieEgun on
Feasgar mathTrathnóna maithFastyr mieArratsalde on
Oidhche mhathOíche mhaithOie vieGabon
Tapadh leatGo raibh maith agatGura mie aydEskerrik asko
Dè an t-ainm a tha ort?Cad é an t-ainm atá ort?Cre'n ennym t'ort?Nola duzu izena?
Dè an t-ainm a tha oirbh?Cad é an t-ainm atá oraibh?Cre'n ennym t'erriu?Nola duzue izena?
Is mise...Is mise...Mish...Ni ... naiz
Slàn leatSlán leatSlane lhiatAgur
Dè a tha seo?Cad é seo?Cre shoh?Zer da hau?
SlàinteSláinteSlayntTopa (edatean)

Leku izenak
Aberdeen - Obar Dheathain
Aviemore - an Aghaidh Mòr
Ayr - Inbhair Air
Brechin - Breichin
Cumbernauld - Cumar nan Alt
Dingwall - Inbhir Pheofharain
Dornoch - Dòrnach
Dumfries - Dùn Phris
Dunblane - Dùn Bhlàthain
Dundee - Dùn Dèagh
Dunfermline - Dùn Phàrlain
Dunkeld - Dùn Chailleann
Dumbarton - Dùn Breatann
Edinburgh - Dùn Èideann
Elgin - Eilginn
Forres - Farrais
Fortrose - A' Chananaich
Fort William - An Gearasdan
Glasgow - Glaschu
Gleneagles - Gleann na h-Eaglais
Inverness - Inbhir Nis
Kilmarnock - Cill Mhearnaig
Lismore - Liosmòr
Paisley - Pàislig
Perth - Peairt
Rosemarkie - Ros Maircnidh
St Andrews - Cill Rìmhinn
Scone - Sgàin
Stirling - Sruighlea
Stornoway - Steòrnabhagh
Whithorn - Taigh Mhàrtainn

Musika

Erreferentziak
  1. 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-23).
  2. 47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-23).
  3. «Zendoia: 'Gaelikoarekiko atxikitze sentimendua oso txikia da Eskozian'», EiTB, 2014-09-05

Ikus, gainera

Kanpo estekak
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.
Hizkuntza Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.