Gabarderal

Gabarderal toponimoa izen moderno bat da. Izenaren esanahia "gabardarien tokia" (basa arrosa) da. Zangozerrian eta Jazetanian arrunta da gabardera deitzea basa-arrosari (Nafar erromantzetik eta Aragoieratik eratorria), eta horri «-al» atzizkia gehitzen zaio, non dagoen aipatuz.

Euskaraz gaztelerazko izena hartzen da, eraiki berri den gunea baita, garai batean inauguratu zena, frankismoan, euskara debekatuta zegoena. Bere itzulpen literala "Arroseta" izango litzateke.

Gabarderal Zangozerria eskualdean dago, Zangozaldea eremu naturalean eta Zangoza udalerrian.

Estazio meteorologikoak

Gabarderalen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Xabier pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n jarritako estazio meteorologikoa dago.[2]

Datu klimatikoak (Xabier, 1929-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	19.0	24.0	29.0	30.3	37.6	41.4	42.0	41.4	40.0	34.0	25.0	19.0	42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.3	11.5	15.5	17.2	22.0	27.2	30.8	30.5	25.7	19.7	13.3	9.7	19.4
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.0	6.3	9.3	11.3	15.5	19.8	22.6	22.5	18.7	14.1	8.8	5.6	13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.6	1.1	3.2	5.3	9.1	12.3	14.3	14.5	11.6	8.5	4.4	1.4	7.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-12.0	-10.0	-12.0	-3.0	0.0	2.6	6.2	5.0	1.0	-2.0	-7.5	-12.2	-12.2
Batez besteko prezipitazioa (mm)	46.0	44.5	41.0	71.0	56.3	46.4	30.2	33.3	46.8	69.6	64.1	61.4	610.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	38.5	43.5	31.0	47.0	42.3	53.4	62.0	38.5	86.0	103.6	45.3	55.4	103.6
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	10.2	9.0	8.8	11.9	11.4	6.7	4.7	4.7	6.7	10.3	11.4	11.7	107.7
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.2	0.8	0.6	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	0.6	3.5
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[3]

---

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Herria 1960ko hamarkadan eraiki zen Espainiako Kolonizazio Institutuak.[4] Espainiako hainbat tokitan egin bezala, beste hiri edo herrietatik urrun etxebizitza berriak eraiki ziren, eliza herriaren sarreran kokatzen zelarik. Herriaren sortze data ofiziala 1962ko maiatzaren 11 izan zen.

San Isidroko nekazal koperatiba 1968ko otsailaren 26an sortu zen, eta herria Bardeako ubidearen urez baliatu zen. Kontzejuak 152 biztanle zituen 1970ean, eta 125 biztanle 1981ean. 1990eko hamarkadaren hasieratik asko aldatu da Gabarderalgo kale eta berdeguneen itxura. Zangozako udalak, parkeak egokitu, eta frontoia eta igerilekuak eraiki ditu. Horrez gain, herriko bi tokitan, futbol zelai zaharra zegoen tokian, eta estalitako frontoiaren ondoan, etxebizitza berriak eraiki dira. Hori dela eta, biztanleria egonkortu eta azken hamar urteetan hazi egin da.

2010eko maiatzaren 15ean, herriaren sortzearen 50. urteurrena ospatu zen.[5] Goizeko 11:45etan herriko parkean, 50. urteurrena omentzeko oroitarria inauguratu zuten. Ekitaldia Nafarroako Alderdi Sozialista, Nafarroako Demokraten Elkargunea, Nafarroako Ezker Batua eta Nafar Herriaren Batasuna alderdietako politikariak izan ziren, tartean Yolanda Barcina. Horrez gain, Gabarderalera bizitzera joandako lehen 24 familiak omendu zituzten, eta Blasa Hermosa de Mendozak (herrira bizitzera etorritako lehen kolonoetako bat), jada hildako herritarrak gogoan izan zituen. Ekitaldiaren ondoren, 350 pertsonentzako herri-bazkaria ospatu zen.

2021 urteko erroldaren arabera 131 biztanle zituen Gabarderalek.[6]

Gabarderalgo ekonomiaren ardatza nekazaritza da sortu zenetik. Herria, Esako urtegiaren eraikitzeari esker eraikitako herrietako bat da. 1960ko hamarkadan urtegiaren eraikitzeari esker, Nafarroako ekialdean prezipitazio gutxiago jasotzen zuten lur idorrak ureztatzeko sistema eraiki zen, urtegitik hegoaldera, Bardeako ubidea eraiki zen, gaur egun Gabarderal eta Peña artean igarotzen dena. Lantzen diren lurretan zerealak landatzen dira.

Nekazaritzaz gain, bada nekazalturismoan aritzen den etxe bat (Gabardera izenekoa) eta taberna bat. Horrez gain, herriko biztanle batzuk Zangozan eta Iruñean egiten dute lan.

Gabarderalgo kontzejua kontzejuburuak eta lau kontzejukidek osatzen dute. Egungo kontzejuburua Javier Alaman Arana da.

Gabarderal, Esako urtegia eraikitzean garatutako herrietako bat da. Bertan, nekazarientzako eraikinak nagusi ziren eta gerora etxebizitza moduan egokitutako eraikinak egin zituzten. Kontzejuko lehen etxebizitzek behe solairu bat baino ez dute, patio handia eta nekazal lanabesak eta traktoreak gordetzeko biltegia. 1960ko hamarkadako proiektu originalean hiru kale eraiki ziren, Izar kalea, Mendi kalea eta Zelai kalea.

1990eko hamarkadan etxebizitza berriak eraiki ziren Gabarderal ekialdean, Zelai kalearen amaieran. Etxebizitzak lorategidun txalet moduan eraikitako bi solairuko etxeak dira. Herriak hainbat hobekuntza izan ditu azken 15 urteetan. Kaleetan asfaltoa jarri, espaloiak eraiki, eta herriaren inguruko belarrak parke moduan egokitu dira. Gaur egun, herria hainbat zuhaitz espeziek inguratzen dute, gehienak pinuak.

Herri txikia izanik, kale gutxi daude, Zelai kalea, Mendi kalea, Gazteariaren kalea, Peñako errepidea, Errepideko kalea, Izar kalea eta Kasedako errepidea. Jatorrizko etxeak, Nafarroako plaza izeneko lorategiaren inguruan antolatuta daude, gaur egun Gabarderalen erdigunea izaten jarraitzen duena.

• Bideko Andre Mariaren baseliza, XV. mendean eraikitako kristiau baseliza, gotiko estiloan.
• Santa Olaia eliza, XX. mendean eraikitako kristiau eliza.

• 
  Kontzejuetxea
• 
  Bideko Andre Mariaren baseliza
• 
  Laborantza lurrak
• 
  Bardeako ubidea
• 
  Santa Olaia eliza
• 
  Kale bat

1. /gaβ̞aɾð̞eɾál/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza laugarren silaban

• PÉREZ OLLO, Fernando: Ermitas de Navarra, Iruñea, C.A.N., 1983, pp. 218.
• LACARRA DUCAY, Mª Carmen (et. alt.): Navarra, guía y mapa, Lizarra, C.A.N. 1983, pp. 301.

• Zangoza
• Zangozerria
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia