Franz Liszt

Franz Liszt
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Franz Liszt
Jaiotza	Raiding (en) , 1811ko urriaren 22a
Herrialdea	Hungariako Erresuma ; Austriar Inperioa ; Austria-Hungariako Inperioa
Bizilekua	birthplace of Franz Liszt (en)
Lehen hizkuntza	alemana
Heriotza	Bayreuth, 1886ko uztailaren 31 (74 urte)
Hobiratze lekua	Stadtfriedhof Bayreuth (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: pneumonia
Familia
Aita	Adam Liszt
Ama	Anna Liszt
Ezkontidea(k)	Marie d'Agoult
Bikotekidea(k)	ikusi Marie d'Agoult;
Seme-alabak	ikusi Cosima Wagner (en) ; Daniel Liszt (en) ; Blandine Liszt (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	University of Music and Performing Arts Vienna (en)
Hizkuntzak	frantsesa; alemana; hungariera
Irakaslea(k)	Adam Liszt (en) ; Carl Czerny; Antonio Salieri; Anton Reicha; Ferdinando Paër
Ikaslea(k)	ikusi Árpád Szendy (en) ; Carl Filtsch; Antal Siposs (en) ; Caroline Montigny-Rémaury (en) ; Eugen d'Albert (en) ; Hilda Thegerström (en) ; Anton Urspruch (en) ; Carl Ludvig Hall (en) ; Ingeborg Bronsart von Schellendorf (en) ; Bettina Walker (en) ; Alexander Siloti (en) ; José Vianna da Motta (en) ; Benjamin Johnson Lang (en) ; Károly Szabados (en) ; Giovanni Sgambati (en) ; Margarethe Stern (en) ; William Dayas (en) ; Felix Weingartner (en) ; Julie Rivé-King (en) ; Martin Krause (en) ; Carl Tausig (en) ; Hans von Bülow; Frederic Lamond (en) ; Arthur De Greef (en) ; Arthur Friedheim (en) ; Emil von Sauer (en) ; Moriz Rosenthal (en) ; Eloísa D’Herbil; Peter Wolf (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	classical composer (en) , piano-jotzailea, orkestra zuzendaria, musika-irakaslea, Birtuosoa, musikagilea, presbiteroa eta idazlea
Lantokia(k)	Austria-Hungariako Inperioa; Weimar eta Erroma
Enplegatzailea(k)	Franz Liszt Musika Akademia
Lan nabarmenak	ikusi Hamlet (en) ; Dante Symphony (en) ; Mazeppa (en) ; Hungarian Rhapsody No. 1 (en) ; Hungarian Roidy No. 2 (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Arteetan eta Zientziatan Merituaren Ordena ; Order of the Golden Spur ; Bavarian Maximilian Order for Science and Art (1884) ; Commander of the Order of Christ ; honorary doctor of the University of Königsberg ; Knight of the Order of the Iron Crown (Austria) (1859) ;
Influentziak	Niccolò Paganini
Kidetza	Sängerschaft zu St. Pauli Jena (en)
Mugimendua	erromantizismoa
Genero artistikoa	sinfonia; musika klasikoa; Hungarian folk music (en)
Musika instrumentua	pianoa; organoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	katolizismoa
Erlijio-ordena	Third Order of Saint Francis (en)

Franz Liszt (hungarieraz: Liszt Ferenc; Doborján[1], Austriako Inperioa, gaur egun Austria, 1811ko urriaren 22a - Bayreuth, Alemaniar Inperioa, 1886ko uztailaren 31) erromantizismo garaiko hungariar musikagile, piano-jotzaile eta zuzendaria izan zen.

Bizitza

Liszt, 1870 inguruan. Argazkilaria: Pierre Petit.

Lehen piano-kontzertua bederatzi urterekin eman zuen. 1821. urtean, Carl Czerny eta Antonio Salieriren ikasle izan zen Vienan. 1823-1835 urteetan, Parisen, Anton Reicha eta Ferdinando Paëren ikasle izan zen. Bere garaiko artista eta idazle askoren lagun izan zen: Hector Berlioz, Frédéric Chopin, Richard Wagner, Victor Hugo, Alphonse de Lamartine, George Sand eta Eugène Delacroix, besteak beste.

1848. urtean Weimarko gorteko kapera-maisu izendatu zuten, eta han izan zen 1859 arte. Weimarren, Wagner (Lohengrin, 1850), Schumann, Berlioz, Mendelssohn, Weber eta Schuberten musika-lanak estreinatu zituen. Garrantzi handiko musikagune egin zuen Weimar hiria. Garai hartan idatzi zituen Fausto (1853-1861) eta Dante (1856) sinfoniak; bizitzako aldirik emankorrena izan zuen hura.

1860tik aurrerako musika-lanek erlijioa dute gaitzat: Santa Isabelen kondaira (1862) eta Christus oratorioa (1866). 1869 urtetik aurrera, Erroman, Weimarren eta Budapesten bizi izan zen. Bizitzako azken bost urteetan irakaskuntza izan zuen zeregin nagusia. Alexander Siloti, Frederic Lamond, Moriz Rosenthal eta Felix von Weingartner ikasle izan zituen, besteak beste.

Liszten musikagintza

Mende-erdi batez liluratu zituen Lisztek musikazaleak pianoan zuen abileziagatik. Abiadura izugarria zuen, eta indar handia. Musikagile gisa berrikuntzak egin zituen, eta orkestrarako genero berri bat sortu zuen: poema sinfonikoa. Azken lanetan inpresionismoari eta espresionismoari aurrea hartu zien. Liszten ekarpenik handiena hizkuntza harmonikoa eta tonalitatea zabaltzea izan zen, eta XX. mendeko musikagile askori aurrerabidea erakutsi zien.

Aurrekoez gainera, haren lan aipagarrienak dira pianorako idatzitako Harmonia poetikoak eta erlijiosoak (1834-50), Joaldi traszendentezko estudioak (1838), hiru Kontzerturako estudio handi (1848), hobekuntza-estudioak, Ab irato izenekoak, partitura ezagunei egindako transkripzioak eta bere garaiko opera famatuen bariazioak (Bellini, Donizetti, Verdi), Rapsodia hungariarrak, Maitasunezko ametsak, baladak.

Orkestrarako lanak hiru taldetan bereizten dira. Lehenak hamabi poema sinfoniko biltzen ditu, Prometheus (1850), Orpheus (1854-56) eta Hamlet (1859), besteak beste. Bigarren taldekoak sinfoniak dira, koruekin batera, eta hirugarrenean orkestrari trebetasun handiagoa eskatzen dioten lanak: Mefisto balsa, Dibertimentua hungariar erara, Schubert-en martxak eta Rákóczy-ren martxa. Eliz musikaren barruan, Graneko Meza (1855), Missa choralis (1865), Koroatze Meza Hungariarra (1867), kantatak, requiem bat eta organorako Misa pro Organo aipatu behar dira.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Austrian Raiding deitua

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Franz Liszt

Datuak: Q41309
Multimedia: Franz Liszt / Q41309

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] Austrian Raiding deitua