Francis Bacon

Bacon familia onekoa zen, Nicholas Bacon eta Anne Cooke Baconen semea, ilustratuak biak ala biak. Lur jabeen nobleziako kide izan gabe, bazituen familian ingeles errege-erreginen zerbitzari handiak izandakoak. Aita Isabel I.aren erregealdian magistratu garrantzitsua izanagatik, Baconen heziketa haren amaren eskuetan egon zen. Hala, puritanismo kalbinistan oinarritutako formakuntza jaso zuten familiako haurrek txikitatik. 1573an, 12 urte zituela, Cambridgeko Trinity Collegen sartu zen bere anaia Anthonyrekin batera, 1576ra arte. 1579an hil zen aita eta gertaera hau tarteko bere bidaiak albo batera utzi eta Ingalaterrara itzuli zen Bacon, han berriz ere ikasketei helduz.

Cambridgeko Trinity Collegeko urte hauetan Bacon lehen ikerketak egiten hasi zen eta ondorio batera iritsi, hots, zenbait zientziatan, erabilitako metodoen eta eskuratutako ondorioen artean kontraeanak eta akatsak zeudela.

1576ko ekainean Gray's Innen (Londres) hasi zituzten ikasketak anaiak eta biek. Anthonyk Londresen jarraitu bazuen ere, hilabete batzuk beranduago Francis Parisera joan zen Sir Amias Paulet enbaxadore ingelesarekin. Frantziarako bidaiarekin batera Italia eta Espainiara ere irteerak egin zituen. Bidaia hauetan hizkuntza, politika eta zuzenbide zibila aztertu zituen eta honekin batera ohiko lan diplomatikoetan ere aritu zen.

Jasotako heziketa eta bizi izandako esperientziak tarteko, politiko, zientzilari, idazle eta filosofoa izan zen Bacon.

Francis Baconen omenezko estatua, Cambridgeko Trinity Collegeko kaperan.

Baconek filosofia eta politikagintza bateratu zituen: Parlamentuko kide izan zen 1584tik aurrera, eta 1597an liburuxka bat argitaratu zuen, lehena, parte nagusia "Saio moralak eta politikoak" duena. Erregina hil zenean (1603), kargu publikoak kenduko zizkiotela pentsatuz, aurrerapenaz eta jakintzen sustapenaz berridazten hasi zen, baina hurrengo erregeak, Jakue I.ak, eginkizun garrantzitsuak eman zizkion liburua agertu baino lehen (1605). Hurrengo urteetan, zuzenbidean eta politikan aritu zen arren, zenbait filosofia-lan idatzi zuen, eta orobat antzinako elezaharren interpretazio saio bat: "Antzinakoen jakinduriaz" (1609).

1617an Zigiluen zaindari egin zuten, eta lord Kantziler 1618an. Zaldun egin zuten 1603an (sir Francis Bacon); Verulamgo baroi 1618an, eta San Albango bizkonde 1620an; urte horretan bertan argitaratu zuen obra garrantzitsu bat, "Novurn Organum". Ustelkeria-salaketa batek, testuinguru politiko aski nahasian, bat-batean aldendu zuen postu publikoetatik.

Bacon, Sylva sylvarum

Bizitzako azken urteak idazten eman zituen, bereziki Henrike VII.aren erreinaldiaren historia, "Atlantida Berria" eta "Sylva Sylvarum edo Historia naturala", zenbait saio praktikoz osatu beharreko liburua. Hotzak usteltzea moteltzen ote duen aztertzeko saio bat egiten ari zela —oilasko bat erabiliz horretarako—, bronkitis batek jo, eta hil egin zen (1626ko apirila). Hilzorian zela, "saioak behintzat arrakasta izan du" esan omen zuen.

Eskolastika baztertu izanak garrantzitsu egin zuen pentsalariaren filosofia. Jakintza eta ezagutza Aristotelesen pentsamendutik askatu beharra ikusi zuen Baconek: "Aristotelesengandik datorren jakintzak, baldin ez badu azterketa librea kontuan hartzen, ez du gaindituko Aristolesek berak zekiena". Eskolastikari eta honen bidez antzinako logikari egindako kritikak hiru foku izan zituen: silogismoa, indukzioa eta sinesmen itsuak. Hiru gaitz hauek, ezagutzaren esparruan irudimenak arrazoimenari lekua kentzea eragiten dute.

Salaketa hauen bidetik etorriko zen pentsalariak aldarrikatutako filosofia induktibismo berri bat aldarrikatuz, praktikoa eta argia. Eskolastikak, Baconen eta honen aurka egin duten beste askoren arabera, oinarri ahuletatik emaitza unibertsalak lortzen ditu, esperimentaziotik guztiz urrunduta eta engainuzko ezagutzan eroriz.

Era berean, urrundu egin zen Aristotelesi aurka egiteko erabili izan zen eszeptizismotik ere eta orobat Berpizkundean zabaldu zen Zizeronen erretorikaren imitaziotik.

Zientziari zehazki egin zion kritika ere aipatutako aldarriei lotuta egin zuen; Aristotelesen logika dogma bilakatu izana kritikatu zuen eta hau zalantzan jarri ezinezko autoritate bihurtu zela.

Aristotelismoaren haustura honek naturalismo metodologikoaren une gorena ekarriko zuen.[2]

Baconek ezagutza-bide bat aldarrikatu zuen, zentzumenetan oinarritzen den ezagutza. Ezagutzaren iturria ulermenaren eta sentsibilitatearen arteko harremanean kokatu zuen  hala, esperientzia, baina zehatzago, esperientzia arrazoitua jarriz zoru firmetzat.

Autoreak behin baino gehiagotan bilatu zuen harmonia ageri da ezagutzaren jatorrian ere, izan ere, jatorri hau, natura intelektoari agertzen zaion unea dela esango du. Ideia honi jarraituz, natura izate homogeneo eta bateratu moduan ulertu zuen.

Ezagutza eskuratzeko modu hau babestearekin batera, beste ezagutza-bide batzuek izan ditzaketen arazoak bistaratu zituen. Ahalegin honetan, fallacies (distortsioak) direlakoez mintzatu zen , eta, latinez idazten duenean, idola-ez. Lau idolo mota bereizten ditu: Idola Tribu (Tribuaren Idoloa), Idola Specus (Kobako Idoloa), Idola Fori (Plaza Publikoko Idoloa) eta Idola Theatri (Antzerkiaren Idoloa).

Idola Tribu delakoaren bidez antropomorfismoaren aurka egin nahi izan zuen, gizakia itsu-itsuan idolatratzea akatsa dela esanaz. Honen aurrean, aldarrikatu zuen, gauzak bere horretan direla eta horrela ikusten ahalegindu behar dela eta ez hauek gizakiari agertzen zaizkion moduarekin bakarrik gelditu. Hau da, ezagutzari dagokionean, nolabait, giza-mugak gainditzeko deia egin zuen idola honen bidez. Idola Specusarekin subjektibismoa jarri zuen kritikaren zentroan, defendituz berriz ere gauzak bere horretan direla eta ez gizaki indibidualari, hau da, niri agertzen zaizkidan moduan. Aurreko idolarekin gizakiaren mugez harago joango den ezagutzari dei egiten bazion, honekin indibiduoaren mugez gaindikoa izan zuen aipagai. Hirugarrenarekin, Idola Foriarekin hizkuntzak sortzen dituen mugez haratago egin nahi izan zuen, esanaz, gauzak, errealitatea, ez direla hizkuntza batek erakusten dituen modukoak, honek beti bere limitazioekin erakutsiko baititu. Laugarren idolarekin, Idola Theatri delakoa, errealitatea ipuinekin nahasten zuen ezagutzaren aurka jo zuen, bi hauen arteko bereizketa argia delakoan.

Sortzetiko arrazoia ere kritikatu zuen pentsalari honek eta esan genezake, orokorrean ordura arteko tradizio intelektualaren kritika orokor bat egin zuela. Era honetan, adimena purgatu beharra azpimarratzera heldu zen.

Errealitatea ezagutzeko historikoki erabilitako bideak kritikatu zituen Baconek, baina ez zen hor gelditu, kritikaren ostean, ezagutza-bide berri bat eraikitzeari ekin zion. Bide honetan, sortuko da metodo Baconiarra.

Alde batetik, indukzioa du oinarri pentsalariaren metodoak, zehazki, ezeztatzearen bidez gauzaren “forma” jakina eskuratzeko helburua duen indukzioa eta bestetik, "esperientzia jantzia" (experientia literata), azterketak egiteko arte metodikoa, zeinak esperimentazioaren aldiak gordetzen dituen.

Indukzioa, zeina esan bezala metodo Baconiarraren bi funtsetako bat den, “benetako indukzio” bezala izendatu zuen pentsalariak azalduz, bere aurretik historian landu zen indukzioa ez zela zuzena eta aldiz, bai berea. Ideia hau Novum Organumean azaltzen du autoreak.