Francesca Bonnemaison i Farriols

1909an, Ildefonso Gatell Santa Anna parrokiako erretorearen eskariz, Francesca parrokiako Obra de Buenas Lecturas (Irakurketa Egokien Obra) izeneko karitatezko liburutegia zuzentzen hasi zen. Horrez gain, 100 liburu eta 500 pezetako dohaintza egin zuen biblioteka martxan jartzeko. Liburutegia 1909ko martxoaren 28an inauguratu zen. Iragarkietan bereziki azpimarratzen zen "sarrera libreko liburutegi bat zela, emakume guztientzat", eta oso argi uzten zen emakumeentzat pentsatuta zegoela, gizarte-egoera edozein zutela ere.[5]

Hasiera batean, liburutegiak oso ordutegi murritza zuen. Bi ordu eta erdiz baino ez zen zabaltzen, bakarrik igande eta jaiegunetan. Bazkideek 0,10 pezetako kuota ordaindu behar zuten hilean edo pezeta bat urtean. Gizarte-baldintza desberdinetako hainbat emakumek, beraz, meza irteeran, aukera izaten zuten espazio hartan elkarrekin berriketan egoteko, senarraren kontroletik libre. Laster, liburutegiak ustekabeko arrakasta izan zuen, eta horregatik, Francescak Institut de Cultura i Biblioteca Popular de la Dona (Emakumearen Kultura Institutua eta Herri Liburutegia) bihurtzea erabaki zuen, katalanismoaren eta gizarte-katolizismoaren ikuspegitik emakumearen heziketa eta sustapena bideratzeko xedeaz. Liburutegi berriaren kokapena Santa Anna parrokiatik Elisabets kaleko 12. zenbakira aldatu zen.[6] Hasiera-hasieratik bere dinamismoagatik nabarmendu zen, eta halako ezaugarriak zituen Europako lehena izan zen: hogei urte pasatuko ziren, hain zuzen, Londresko Fawcett Library (1926) eta Parisko Biblioteque Marguerite Durand (1931) sortu arte.[5]

Liburutegiaren funtsa etengabe hazi zen dohaintza, diru-laguntza eta bestelako laguntzei esker; horrela bada, 1911n 5.000 liburuki zituen. Bolumen eta bazkide kopurua handitzen zen era berean, zentroaren eskaintza ere etengabe emendatzen zen, gizarte-maila guztietako emakumeek eleberriak, entseguak edo liburu espezializatuak irakurtzeko, aditu onenen eskutik ikasteko, hitzaldietara joateko edota hizkuntzak edo gai tekniko eta zientifikoak ikasteko aukera zabala zutelarik. Kontuan hartu behar da hori guztia gertatzen zela emakumeek artean ere unibertsitatean sarbide errazik ez zutenean. Erakundeak taberna eta jatetxea ere izan zituen, eta emakumeei garai hartan pentsaezina zen askatasun bereziaz gozatzeko aukera eman zien.[5]

1918an, bere senarra, Narcis Verdaguer, hil zenean, bere proiektuan buru-belarri aritzea erabaki zuen. 1922an, Josep Puig i Cadafalch Kataluniako Mankomunitateko lehendakariak, Institutuaren eraikin berria inauguratu zuen. Eraikin berria Sant Pere Más Bajo kalean zegoen, Bielsa familiarena zen Erdi Aroko etxe batean. Francescak, baina, proiektu berriak zituen, eta lursail batzuk erosi zituen Badalonan, itsasoaren ertzean, emakumeek igeriketa-eskolak har zitzaten, eta horrela, kirola beren bizitzan sartu. Gainera, Institutuak lan-poltsa bat zuen, enpresa asko biltzen zituena, eta urtean, batez beste, 1.600 neskarentzako lana lortzen zuena. Erakundearen berri emateko eta antolatzen zituen ekintzak azaltzeko, Bonnemaisonek bi aldizkari zuzendu zituen, Claror (Argitasuna) eta Vida Social Femenina (Emakumearen Bizitza Soziala), eta baita irrati-programa bat ere, Radio Asociación de Catalunyak hamabostean behin ematen zuena.[5]

Errepublika aldarrikatzearekin batera hasi zen Francesca Bonnemaisonen engaiamendua politika arloan. 1931n emakumeen botoaren aldeko kanpainetan parte hartu zuen. 1932an, Francesc Cambók eskatuta, Liga Erregionalistako emakumeen antolamenduaz arduratu zen.[7] Hauteskundeetan hautagai gisa aurkeztu zen lehen emakumeetako bat izan zen, 1934ko udal-hauteskundeetan, nahiz eta ez zen hautatua izan. 1935eko maiatzetik 1936ko ekainera bitartean, Claror (Argitasuna) aldizkaria argitaratu zuen, Kultura Institutuak eta Emakumearen Herri Liburutegiak aldarrikatzen zuen feminismo erreformistaren bozeramailea. Bertan, ospe handiko emakumeek sinatzen zuten, hala nola, Rosa Sensat i Villak, Lola Anglada Sarrierak, Aurora Bertrana Salazarrek edo Francesca Bonnemaisonek berak.[8] Gerra Zibilaren aurretik, 23.000 bolumenek osatzen zuten Institutuaren funtsa, eta, haren ikasgeletatik, Concha Espina, Maria Domènech de Cañellas edo Maria Montessori bezalako ikasle nabarmenak pasatu ziren. 1934-35 ikasturtean 6.200 ikasle baino gehiago zituen.[5]

Gerra Zibila hastean, Territret-en (Montreux, Suitza), Françesc Cambórengandik gertu, hartu zuen babesa. Han egon zen gerra amaitu arte, eta ez zen Bartzelonara bueltatu 1941era arte. Suitzan Cambórentzako idazkari lanak egin zituen.[6]

1941ean Bartzelonara itzuli zenean, berak sortutako Kultura Institutua, bere ekarpen kultural eta sozialik handiena, Institución de Cultura para la Mujer de la Sección Femenina de FET y de las JONS (FET eta JONSen Emakumeentzako Kultura Erakundea) erakunde berria zen; eta Biblioteca Popular de la Dona zena, gerran garaile atera ziren falangisten esku zegoen Bartzelonako Diputazio Probintzialari eman zitzaion. Atsekabetuta, edozein jarduera publikori uko egin zion, Bartzelonako bere etxean giltzapetu zen eta bere fede katoliko ukigabe hartan babestu zen, harik eta heriotzak laurogei urte betetzear zegoenean eraman zuen arte.[9]