Foru pase

Hego Euskal Herriko foru aldundiak XV. mendean hasi[3] eta XIX. mendera arte sarritan erabili zuten baimena Gaztelako Erresumak emandako agirien kontra:

• Araban “foru-baimen” eskubidea, 1644 eta 1703an berretsia izanda ere, aurretik erabili zuten.
• Bizkaian 1527an berretsi zuten[4].
• Gipuzkoan 1473an askotan erabiltzen dutela aipatzen da eta honela arautu zuten 1696ko Bilduman eta 1644 eta 1703an berretsi zuten[5].

• Nafarroako Erresuman bere legediaren instituziorik nagusienetariko bat izan zen. 1514an, hau da, konkista eta gero, sobrekarta izena hartu eta 1561an Zangozan Gorteek berretsi zuten. Eskubide honen arabera, erregearen zein erregeordearen aginduak Errege Batzordeak onartuak izan behar ziren. Batzordeak, berriz, foruekin bat bazetorren, baimena eman eta, aldiz, kontrakoak baziren bere "baliogabetasuna" aldarrikatzen zuen.

Foru-baimen eskubideak, erregearen dekretuei ez ezik, Aita Santuaren bulei ere eragiten zien, baldin eta horiek Nafarroako Foru Nagusiaren aurka egiten bazuten[6]. 1692an "foru-baimen" izena hartu zuen, Gorteetara eramana izateko antzinako Errege Batzordearen sobrekartaz gain, Nafarroako Erresumako Aldundiaren baimena behar zuelako.

Edozein nafarrek Aldundira jo eta kontraforua aipa zezakeen. Aldundiak haren salaketa onartu eta erregeorde edo erregearenera jo zezakeen iraina zuzentzeko. Erreklamazioak ez erantzuteko, errege edo erregeordeak Gorteetara deitzen zuen. Horrelakorik berriro gerta ez zedin, arautu zen aldez aurretik erantzun bat eman behar zitzaiela zuzendu beharreko irainei.

1796ko errege-ordenak foru pasea desagertzea agindu zuen, baina ordena ez zen bete[1]. Hala ere, Espainiako Erresumak Nafarroako Erresumari 1829ko maiatzaren 14ren Errege Zedula baten bitartez alde batez kendu zion[7].

1837an, berriz, foru aldundiak indargabetu zituen espainiar legeriara egokitzeko. Lehen Gerra Karlista Bergarako besarkadarekin amaitu zen, eta konpromiso horrek lege baten forma hartu zuen: 1839ko Foruak Berresteko Legea. Lege horrek foruak berretsi zituen “Monarkiaren batasun konstituzionalari kalterik egiten ez badiote” esapide famatua gehituz. Bi urte geroago, Nafarroako Foruak Eraldatzeko Legearen bitartez (Lege Hitzartua ere deitua), Nafarroako Erresuma desagertu eta bere eskubideak, tartean foru-baimena, indargabetuak izan ziren.

Era berean, Bizkaia, Gipuzkoa eta Araban, Baldomero Esparteroren 1841eko urtarrilaren 5eko dekretu batek foru pasea desagerrarazi zuen eta, Espainiako gobernuaren kontrako erreboltak Euskal Herrian porrot egindakoan, jeneral espainiarraren urriaren 29ko agindu batek aduanak kostaldera eraman zituen, eta foruak bertan behera utzi[8]. Hala ere, hiru euskal lurralde horiek foruen hainbat ezaugarri gorde zituzten, eta aldundi nagusiek uko egin zioten desegiteari. Hurrengo hamarkadetan izan zuten estatusari neoforala deitu izan zaio, oreka zail batean iraun zuena. Honek beste guda bat eragin zuen Euskal Herrian. 1876an Bigarren Karlistaldia amaitzean, Canovas del Castillok bultzatutako 1876ko uztailaren 21eko Legeak euskal foruak behin betiko indargabetu zituen.

Nazioartean era horretako eskubiderik izan dira eta badira. Hona hemen adibide batzuk:

• Aragoiko koroan 1265ean Ejea de los Caballerosko Foruan "Justizia Nagusia" ezarri zuten; Katalunian edo Valentzian furs izeneko eskubideak zeuden. Erakunde eta eskubide guzti hauek 1707ko Planta Berriko Dekretuek indargabetu zituzten.
• John C. Calhoun AEBetako presidenteordeak nullification teoria edo estatuen beto proposatu zuen bidegabeko legeak ez betetzeko (bere ustez esklabotzaren aurkakoak).
• Nazioarteko Zuzenbidean exequatur izeneko instituzioa dago. Instituzio honen bitartez, herrialde jakin bateko epaitegiek beste nazioen legea aplikatzeko (ala ez) eskubidea dute.

• Hego Euskal Herriko foruak
• Foru zuzenbidea