Filomena Dato

Gutxi edo ia ezer ez dakigu bere bizitzari buruz eremu pertsonalago batean, Sofia Casanova eta Emilia Pardo Bazánekin izan zuen adiskidetasun handiaz gain. Hori alde batera utzita, datu biografiko gehienak beren gizarte- eta kultura-lanarekin lotuta daude.[1]

Filomena El Heraldo Gallego, Galicia Recreativa eta Album Literario egunkarietako konposizio poetikoetan murgilduta zegoen. Era berean, ezaguna da Rexurdimentoan parte hartu zuela, galiziera adierazpide gisa biziberritzen zuen mugimendu literarioan, Valentín Lamas Carvajalen atzetik Barbañan.[1]

Filomena Dato Muruais feminista sutsua izan zen, Rosalia de Castrorekin bat etorriz. Izan ere, bi poeta horiek XIX. mendeko lirika feministaren ordezkaririk onenak dira, testuinguru historiko batean, non matxismoa ideologia nagusia zen, ez bakarrik prestakuntza kulturalik gabeko jendearen artean, baita intelektualen artean ere. Hauek emakumeek arimarik ba ote zuten, kontzientziarik eta damurik ba ote zuten, edo Evaren oinordetzaz bekatuaren eramaileak ote ziren galdetzen zioten beren buruari, besteak beste, eztabaida sozial eta filosofikoetan oso ohikoak izanik. Filomena Dato bera, Rosalia de Castro edo Cecilia Böhl de Faber (Fernán Caballero) bezalako emakumeentzako ezbehar garaia zen, eta horrek balio handiagoa ematen dio bere ekoizpen literarioari.[2]

Aipatutako emakumearen aldarrikapen feminista eta defentsa oso presente dago Follatos liburuan (1891), galizierazko bere liburu bakarra, Isabel Borboikoari («La Chata») eskainia. Genero estereotipoen aurkako salaketa izan nahi duten berrogeita bost poemen bilduma da, erlijiotasunari eta intimismoari buruzko idazki sorta bat gehitzeaz gain, XIX. mendeko Erromantizismo tipikoaren ildotik.[2]

Literaturaren munduan bizitzen jarraitu zuen, nahiz eta itsutuz joan zen, hirurogeita hamar urte zituela hil zen arte.[2]

Filomena Dato bizi zen etxeko plaka (Ourense)

• La letanía lauretana en verso. Ourense. La Propaganda Gallega, 1877. Poesia.
• Penumbras. Madril: R. Labajos, 1880. Poesia.
• Follatos. Ourense: Antonio Otero, 1891. Poesia.
• Romances y cantares. Ourense: Antonio Otero, 1895. Poesia.
• A la tuna coimbricense. Santiago de Compostela: El Eco, 1898. Poesia.
• Fe (poesia erlijiosoak). Coruña: El Noroeste, 1911. Poesia.[3]

• Filomena Dato hainbat literatur lehiaketatan saritua izan zen. 1887an hiru sari lortu zituen Defensa das mulleres poema ospetsuagatik, eta 1891ko Tuiko Lore Jokoetan ere bost poeta sarituetako bat izan zen.[3]
• 1906an, Real Academia Galegako kide izendatu zuten, Carmen Beceiro, Emilia Calé eta Sofía Casanova lankideekin batera.[2]
• 2019an, bere izena jarri zioten Vigoko Unibertsitateko eraikin bati.[4][5]
• 2019an, I. Filomena Dato Oratorioa Saria iragarri zen.[6]

• Alvarellos, Enrique (1993). Mulleres destacadas de Galicia. p. 76. ISBN 84-85311-96-5. 
• Couceiro Freijomil, A. (1951). Diccionario Bio-bibliográfico de Escritores I. 342. or. Editorial de los Bibliófilos Gallegos .
• Fernández del Riego, Francisco (1992). Diccionario de escritores en lingua galega. Sada: Ediciós do Castro. p. 110. 
• García Rodríguez, C.; Fontoira Surís, L. (2005). «Dato Muruais, Filomena». Gran Enciclopedia Galega. ISBN 84-87804-88-8. 
• Marco, Aurora (2007). Dicionario de Mulleres Galegas. Edicións A Nosa Terra. pp. 128-129. ISBN 978-84-8341-146-9. 
• VV.AA. (2010-2011). «Dato Muruais, Filomena». Dicionario biográfico de Galicia 1. Ir Indo Edicións. p. 320. 
• Galegako Liburutegi Birtuala (2006). Egilearen fitxa.

• Filomena Dato Album de Mulleres-en
• Filomena DatoBiblioteca Virtual Gallega-n
• Filomena Dato AS-PG orrian