Fidel Castro

Fidel Castro
	; Irudi gehiago
23. Lerrokatu Gabeko Mugimenduko idazkari nagusi
7. Lerrokatu Gabeko Mugimenduko idazkari nagusi
; Kubako presidentea
Kubako Alderdi Komunistaren lehen idazkaria
Kubako Lehen Ministroa
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Fidel Alejandro Castro Ruz
Jaiotza	Birán (en) , 1926ko abuztuaren 13a
Herrialdea	Kuba
Bizilekua	Santiago
Talde etnikoa	galiziarra
Lehen hizkuntza	gaztelania
Heriotza	Habana, 2016ko azaroaren 25a (90 urte)
Hobiratze lekua	Santa Ifigenia Cemetery (en)
Familia
Aita	Ángel Castro y Arguíz
Ama	Lina Ruz González
Ezkontidea(k)	Mirta Díaz-Balart (1948ko urriaren 11 - 1955); Dalia Soto del Valle (en) (1980 - 2016)
Bikotekidea(k)	ikusi Natalia Revuelta Clews (en) ; Dalia Soto del Valle (en) ;
Seme-alabak	ikusi Alina Fernández (en) ; Fidel Ángel Castro Diaz-Balart;
Anai-arrebak	ikusi Juanita Castro (en) ; Ramón Castro Ruz (en) ; Raúl Castro; Lidia Castro Argota (en) ; Emma Castro (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Habanako Unibertsitatea ; (1945 - 1950eko iraila) doktore : zuzenbide; Belen Jesuit Preparatory School (en) ; (1945 - 1945)
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, abokatua, partisanoa, kazetaria, iraultzailea eta estatu-politikaria
Jasotako sariak	ikusi Sobietar Batasuneko Heroia Sobietar Batasuneko Heroia (1963ko maiatzaren 23a) ; Leninen Ordena (1972) ; Jubilee Medal "Thirty Years of Victory in the Great Patriotic War 1941–1945" (1975eko maiatzaren 9a) ; Urriko Iraultzaren Ordena (1976) ; Collar of the Order of the White Lion (1972ko ekainaren 22a) ; Star of the Socialist Republic of Romania (1972ko maiatzaren 26a) ; Order of Georgi Dimitrov (1972ko maiatzaren 17a) ; Grand Cross of the Order of Polonia Restituta (1973ko apirilaren 24a) ; Order of Jamaica (1977ko urriaren 16a) ; Order of Merit (1977) ; Karl Marxen Ordena (1986ko abuztuaren 12a) ; Grand Cross of the Order of the Aztec Eagle (1988) ; Klement Gottwald ordena (1986ko uztailaren 10a) ; Order of Merit of Duarte, Sanchez and Mella (1998ko abuztuaren 22a) ; Grand Collar of the Order of Good Hope (1998ko irailaren 4a) ; Grand Cross of the National Order of Mali (1998ko uztailaren 13a) ; Order of Prince Yaroslav the Wise, 1st class (2000ko ekainaren 19a) ; Order of the Liberator (2000ko urriaren 30a) ; Order of the Crown of the Realm (2001eko maiatzaren 11) ; Order of the Quetzal (2009ko otsailaren 16a) ; Order of the Companions of O. R. Tambo (2009ko martxoaren 27a) ; Star of People's Friendship (1972) ; Confucius Peace Prize (2014) ; Al-Gaddafi International Prize for Human Rights ; Bakearen Lenin Saria (1961) ; Emblem of the Republic (2000) ; Order of Merit, 1st class (2010eko martxoaren 26a) ; honorary doctorate of the National University of San Marcos ; Leninen Ordena (1986) ; Order of Timor-Leste (2010eko abenduaren 3a) ; Order of Ho Chi Minh (1989ko urtarrilaren 8a) ; Order of Omar Torrijos Herrera (2009ko urtarrilaren 5a) ; Order of Agostinho Neto (1992ko uztailaren 9a) ; Order of Belize (1999ko otsailaren 8a) ; Order of the Nile (1959ko azaroaren 5a) ; Order of the Yugoslavian Great Star (1986ko irailaren 14a) ; Bintang Mahaputera Adipurna (1960ko urtarrilaren 22a) ; José Martí ordena ; [[]] ; Leninen Ordena (1963) ; Order of Eduardo Mondlane, 1st class (1988ko abenduaren 8a) ;
Kidetza	Party of the Cuban People – Orthodox (en) ; Uztailaren 26ko Mugimendua
Zerbitzu militarra
Gradua	komandante
Parte hartutako gatazkak	Kubako Iraultza; Kubako misilen krisia
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	agnostizismoa
Alderdi politikoa	Kubako Alderdi Komunista; Party of the Cuban People – Orthodox (en) ; Uztailaren 26ko Mugimendua; Integrated Revolutionary Organizations (en) ; United Party of the Cuban Socialist Revolution (en)

Fidel Alejandro Castro Ruz (Birán, Kuba, 1926ko abuztuaren 13a - Habana, Kuba, 2016ko azaroaren 25a) Kubako agintari gorena izan zen 1959ko urtarrilaren 1etik, Kubako iraultzako buruzagi baitzen Fulgencio Batista diktadorea agintetik bota zuenean, 2008ko otsailaren 24a arte. 1961ean, gobernu iraultzaileak bere burua marxismoaren jarraitzaile moduan definitu zuen eta Amerika osoko lehen gobernu sozialista sortu. 1976 urtera arte lehen ministro kargua izan zuen; urte hartako konstituzio berriarekin, Estatuko Kontseiluaren eta Ministro Kontseiluaren lehendakari izendatu zuten. 1965ean Kubako Alderdi Komunistasortu zenetik, lehen idazkari kargua du.

Pertsonaia berezia da Fidel Castro, erabateko atxikimenduak edota gaitzespen indartsuak sortzen dituena. Haren jarraitzaileek desberdintasun sozialak desagerrarazteko bultzatu dituen garapen programak goraipatzen dizkiote: Kubako gobernuak osasun, kirol eta hezkuntzaren onurak jendarte osora hedatzeko ahaleginak egin ditu, oztopo guztien gainetik, eta Estatu Batuak buruzagi duen nazioarteko politika ereduaren aurrean beste muturrean mantendu da beti. Haren etsaiek komunismo sobietarraren erako alderdi bakarreko sistema kritikatzen dute, bai eta giza eskubideak urratzea ere.

2006ko abuztuaren 1etik, osasun arazoak zirela eta, bere betebeharrak Raúl Castro anaiaren esku utzi zituen eta 2008ko otsailaren 18an presidente izateari uko egin ziola jakinarazi zuen. Otsailaren 24an bere anaia den Raul Castro hautatu zuten Kubako presidente berri. Osasun arazo hauen ondorioz hil zen 2016ko azaroaren 25ean.

Gaztaroa

1926an jaio zen Birán herriko azukre plantazio batean. Aita, Angel Castro Argiz, galiziarra zuen; ama Lina Ruz González zen. Ikasketak Jesusen Konpainiaren barnetegi batean egin zituen, bere sei anaia-arrebekin.

Fulgencio Batista presidente zenean, Habanako unibertsitatean Zuzenbide ikasketak egiten ari zela, FEU Unibertsitate Ikasleen Federazioko buruzagietako bat izatera iritsi zen. Urte batzuk geroago, Kubako Herriaren Alderdia edo Partido Ortodoxo taldean sartu zen. 1947an Rafael Trujillo diktadorea agintetik kentzeko talde batean ibili zen.

Partido Ortodoxoko buruzagia izan zen eta diputaturako hautagai izendatzekotan zen 1952ko ekainean, baina orduantxe Fulgencio Batistak demokrazia ezartzeko promesarekin, estatu-kolpea egin zuen. Behin agintea lortuta, Batistak aldarrikapenok baztertu eta Ameriketako Estatu Batuen interesen zerbitzura jarririk, diktadura ezarri zuen.

Iraultza

Castro Washington Hiriko aireportuan, 1959ko apirilaren 15ean.

Sakontzeko, irakurri: «Kubako Iraultza»

Fidel Castrok, abokatu moduan, Batista epailen aurrean salatu zuen, baina salaketek ez zuten ondoriorik izan. Talde militar txiki batekin, Moncadako koartel militarra armen bidez hartzen saiatu zen. Hala ere, erasoa erabateko porrota izan zen; taldekide asko hil eta Castro eta beste gerlariak atxilotu egin zituzten. Epaiketan, Castro arduratu zen bere buruaren eta gainerako atxilotuen defentsaz eta epaileen aurrean aurkeztutako azken ondorioa Historiara igaroko zen hitzaldi luzea izan zen: haren esanetan, Batista izan zen Kubako Konstituzioa eta legeak urratu zituena eta Castro eta bere burkideak, berriz, justiziaren eta orden legalaren defendatzaileak ziren. Oso famatua da hitzaldiaren amaieran epaileei esan ziena: Condénenme. La Historia me absolverá (Kondena nazazue. Historiak absolbituko nau). Castrori 15 urteko espetxe-zigorra ezarri zioten, baina handik gutxira, oposizioko alderdien eta jesuiten presioei esker, indultatu eta Mexikora alde egin zuen, beste burkide batzuekin gerrilla antolatzera.

1956. urterako, Sierra Maestrako mendateetan, Fidel Castrok, Raúl anaiak, Ernesto Che Guevarak eta Camilo Cienfuegosek, beste 200 errebelderekin, Batistaren erregimenaren kontrako gerran jardun zuten.

Gero eta kubatar gehiago errebeldeen armadan sartzen hasi ziren; azkenean, urtarrilaren 1ean, Castro La Habanan sartu zen, bere armada bizartsuz osatuarekin. Egun batzuk lehenago, Fulgencio Batistak eta lagunek uhartetik ihes egin zuten, berekin milioika dolar zeramatzatela. Castroren gobernu iraultzaileak nekazaritza erreforma sakona egin zuen eta atzerritarren eskuetan zeuden enpresak nazionalizatu. Castro familiak zituen lur eremuak ere estatuarenak bilakatu ziren egin ziren. AEBen etsai bihurtuta eta bere inguruko gobernuetan lagunik ez zuela, Kubako gobernua herrialde sozialistekin lotura estuak izaten hasi zen. Geroztik, AEBetako gobernu guztiek Kubari "blokeo" edo setio zorrotza ezarri diote, beste herriekin hartu-eman komertzial oro oztopatuz. Gainera, AEBetatik mota guztietako kontraintsurgentzia asmoak aurrera eraman dira, inbasio saioak, atentatu terroristak eta sabotajeak egiteko mota guztietako bitartekoak jarriz. Kubako informazio zerbitzuen arabera, Fidel Castro akabatzeko milaka saio izan dira berrogei urteotan.

Castro agintean

Fidel Castro agertzen den kartela, Kuban.

Latinoamerikako hainbat buruzagi politikok Fidel miresten dutela adierazi dute; esate baterako, Luis Ignacio Lula da Silva, Evo Morales eta Hugo Chávez presidenteek. Gaur egun, Hugo Chávez Venezuelako presidentearekin ezin hobeto konpontzen da Castro eta elkarlan aurrerabide ugari hitzartu dituzte bi nazioen artean, kontinente osorako batasun programetan aitzindari lanetan arituz. Kubak bere mediku eta irakasleen laguntza Venezuelako petrolioarekin eta energiarekin trukatzen ditu eta horrek Kubako egoera ekonomiko zaila apur bat lasaitu du. XXI. mende hasieran, Castrok bultzatuta, kubatar medikuek 700.000 pertsona dohainik operatu zituzten begietatik Bolivian, Evo Moralesek adierazitakoaren arabera.[1]

2006ko abuztuaren 1ean, egin behar izan zioten operazio baten ondorioz, behin behinekoz Raúl anaiari utzi zion gobernuaren gidaritza, lehen aldiz, 1965ean iraultza sozialistaz geroztik. Hala ere, 2007ko abenduko hauteskundeetan aurkeztu zen eta Herri Boterearen Nazio Batzarreko (herrialdeko parlamentua) kide aukeratu. 2008ko otsailaren 19an, Granma egunkarian agertutako gutun baten bidez, berriro ere presidente izateari uko egiten ziola adierazi zuen Castrok, bere osasun egoera zela eta[2]. Bizitzako azken hilabeteetan, Granma egunkarirako iritzi artikuluen bitartez plazaratzen zituen bere ikuspegiak.

Kritikak

Castro diktadore bat da aurkarien ustez. Giza eskubideak zapaltzea, herrialdearen ekonomia suntsitzea eta gobernu ustelkeria onartzea leporatzen diote. Irlan prentsa askearen gabezia ere asko kritikatu da. Kuba beste herrialdeen barne-arazoetan sartu izana ere salatu dute, Angolako Gerra Zibilera tropak bidaltzean, adibidez. Floridako estatuan komunitate kubatar handia dago, Castroren kontrako mugimenduaren bizkarrezurra dena. Hirurogeiko hamarkadan Kubatik ihes egin zuten kubatarrak Fundación Nacional Cubano-Americana bezalako elkarteen inguruan bildu ziren eta AEBetako politikan Kubaren aurkako neurriak bultzatzeko lobby edo presio taldea osatzen dute. Castro hil berritan, Donald Trump AEBko presidente hautatu berriak "diktadore anker" deitu zion, eta heriotzaren albistea pozez hartu.[3]

Erreferentziak

Evo: El mejor homenaje para Fidel es la unidad de los pueblos, Telesur, 2016ko azaroaren 26a.
Castrok Kubako presidentzia utziko du behin betiko Berria, 2008ko otsailaren 19a
«Legatuari buruzko talka» Berria (Noiz kontsultatua: 2017-01-15).

Ikus, gainera

Kanpo loturak

Juanma Sarasola, "Soslaia. Fidel Castro, Kubako komandante buru ohia" Berria, 2008ko otsailaren 20a

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Fidel Castro

Datuak: Q11256
Multimedia: Fidel Castro / Q11256

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] Evo: El mejor homenaje para Fidel es la unidad de los pueblos, Telesur, 2016ko azaroaren 26a.

[2] Castrok Kubako presidentzia utziko du behin betiko Berria, 2008ko otsailaren 19a

[3] «Legatuari buruzko talka» Berria (Noiz kontsultatua: 2017-01-15).