Felix Ruiz de Arkaute

Arkautek espeleologiarekin izan zuen lehen kontaktua Grenoblen (Frantzia) izan zen, han ikasten ari zela. 1950etik aurrera Club Alpin Français (CAF) taldearekin inguruko haitzulo klasikoak bisitatu zituen, baita haietako batzuk esploratu ere: Dent de Crolles, Couffin, Gournier, Cuves de Sassenage, Trou du Glaz, Trou qui Souffle, La Lolette... 1951ean Euskal Herrira etorri zenean, familiak Tolosan zuen paper-lantegiaz arduratzera, espeleologiarekin jarraitu zuen Aranzadi Zientzia Elkarte sortu berrian izena emanaz;[1] horretara, Jesus Elosegiren gidaritzapean Gesaltza-Jaturabe-Arrikrutz sistemaren (Oñati) esplorazioan buru-belarri ziharduen taldean sartu zen (Juan San Martin, Reyes Korkostegi...).[2]

Atzerritik etortzean, soldaduzka bete behar izan zuen; Lizarrako koartelean Eugenio Roa ezagutu zuen, eta biok Iguzkitzako leizea esploratu zuten. Laster beste lagun batzuk bildu zitzaizkien (Serafin Arriaga, Blas eta Jesus Elkano, Jose Castejon...) eta Basaura, Los Cristinos edo Itxako leizeen esplorazioak abiatu zituzten; hori izan zen Lizarrako Espeleologia Taldearen hasiera.[3]

1952an Arkautek Iruñeko Iturralde Espeleologia Taldekoekin ere kontaktatu zuen (gero Vianako Printzea Erakundearen espeleologia saila bihurtuko zena): Santesteban anaiak, Pedro Etxaleku, Jose Mari Saenz, Miguel Bengoa, Juan Razkin... Iruñarrak trebatzeko ardura hartu zuen Aranzadi ZE-ren ordezkari bezala[4] eta Ormazarretako leizean lagundu zien, bai esplorazioan (6 urtez luzatuko zena), baita sakonera handi hartarako behar ziren materialak Frantziatik kontrabandoan ekarriz ere (bereziki aluminiozko zurubiak, sokazko zurubi astunak ordezkatzeko).[5]

1953-54an Arkautek, Iruña eta Lizarrako taldeak, eta Adolfo Erasok (Gasteizko Manuel Iradier taldekoa), Zaldibeko poljeko (Urbasa) esplorazioa planifikatu zuten; leize sakon haien esplorazioak taldeen ezinbesteko elkarlana eskatzen baitzuen.[6]

Aitzbeltz leizea esploratzeko operazioa (1955). Ezkerrean, Felix Ruiz de Arkaute.

Euskal Herritik Grenoblera askotan itzultzen zen, eta tokian tokiko espeleologia taldeekin kolaboratzen zuen: CAF-ekoen “La Riviére Sans Étoiles” (Georges Marry, 1952) filmaren errodajean lagundu zuen, Gouffre Berger leize famatuaren aurkikuntzan parte hartu zuen; baita lehen esplorazioetan ere (istripua izan zuen, harrezkero “Ruiz” izena duen putzuan);[7]1956an bertara itzuliko zen Isaac Santestebanekin batera, munduko sakonera errekorra hautsi zuen esplorazioan ere parte hartzeko.[8]

Ordurako Larra-Belaguako mendiguneko esplorazioek mundu mailan sona hartua zuten: Lepineux Leizea itxita bazegoen ere (Espainia eta Frantzia arteko muga arazoak zirela eta), Vianako Printzea Erakundeko espeleologoek espedizio handia muntatu zuten 1954an, Espainiako Armadaren laguntza logistikoarekin; Aranzadiko kide birek parte hartu zuten: Juan San Martin eta Felix Ruiz de Arkaute. Kanpaina hartan aurkitu zituzten Etxaleku, Apeztegia / Titian Koskoilen Xiloa, La Española eta Leizerolako leizeak; Arkautek 1955eko jarraipenean ere parte hartu zuen, besteak beste Etxaleku eta “H” leizeak esploratu zirenekoa.[9]

Kanpaina handietaz gain, Arkautek Tolosa eta Oñati inguruko leize txikien etengabeko prospekzioan jarraitu zuen eta 1954tik aurrera, bere taldea jende gehiagorekin indartu zen: Jose Luis Txintxurreta, Pedro Maiztegi, Esteban Larraioz, Modesto Zilaurren, Roland Rigault, Anton Arratibel, Juan Maria Laredo...[4]

1955ean Sima del Roble (Urbasa) esploratu eta topografiatu zuen nafarrekin.[10] Gipuzkoarrekin berriz, Izarraitz mendi multzoan ibili zen, Txoriaitz  eta batez ere Aitzbeltz leizean; azken honek konplikazio tekniko handia suposatzen zuen, eta ia urtebeteko prestaketa behar izan zuen, gindaxa bat diseinatuz (“Tridem 3”, hiru bizikletarekin egina) eta froga desberdinak eginaz; Aitzbeltzeko operazioa 1955ean gauzatu zen, ekainaren 23tik 26ra, eta leizera jeitsi ziren bost lagunetatik bat izan zen Arkaute.[11]

1956 urtean, Aranzadi taldeak, Adolfo Leibarren gidaritzapean, I Euskal Espeleologia Jardunaldiak antolatu zituen Arantzazun (Oñati), Espainiako historiako lehen espeleologia kongresua, eta Euskal Espeleologoen Elkargoa sorrarazi zuena; leku askotatik etorritako espeleologoek parte hartu zuten; formakuntza saioen artean Arkauteri lurpeko argazkilaritzari buruzko hitzaldia ematea egokitu zitzaion, eta kongresukideak Arrikrutz eta Gesaltzatik zehar gidatu zituen.[10][11]

Gipuzkoako esplorazioekin jarraitzen zuten bitartean (Udalaitz, Lastur, Aitzgorri, Katabera, Arrikrutz... Eibar eta Arrasateko taldekideekin[12]), Arkauteren taldearen trebetasun teknikoak beste lurraldeetako espeleologia taldeen arreta pizten zuen, eta esplorazio handi bat zegoen bakoitzean deitzen zituzten. Nafarrekin egindako ohizko kolaborazioetaz gain (Roble, Arleze, Tximua, Lezegalde...) Bizkaiko Espeleologia Taldeak ere Torca de la Seguia, Txomin I edo Lezate esploratzera gonbidatu zuen, baita Torca del Carlista ere: 1958ko apirileko lehen jeitsiera Arkautek berak koordinatu zuen, eta udan egin zen esplorazioan ere sakoneko taldea gidatu zuen Erasorekin batera.[13] Urte berean Ojo Guareñan (Burgos) izan ziren Aranzadikoak, Edelweiss taldekoek gonbidatuta, nazioarteko 16 herrialde desberdinetako espeleologoak bildu zituen operazio handian (artean Ojo Guareña Espainiako kobazulorik luzeena zen).[14]  1959an Arkaute Italiara joan zen Erasorekin batera, Erromako Espeleologia Taldeak gonbidatuta Pizzodetta leizearen esplorazioan parte hartzeko.[15]  Garai horretan Mairuelegorretako (Zigoitia, Araba) esplorazioetan parte hartu zuen, Manuel Iradier Espeleologia Taldearekin elkarlanean; 1959ko udan bertan zauritutako espeleologoaren salbamendu operazioan ere izan zen.[16]

1960 mugarria dugu Felix Ruiz de Arkauteren espeleologia ibilbidean: urte horretan, Électricité de France (EDF) enpresarekin kolaborazioan eta Espainiako eta Frantziako Armadekin elkarlanean, Vianako Printzea taldeak V Euskal Espeleologia Jardunaldiak antolatu zituen Larran. Mugen auzia konponduta, Lepineux Leizea berriro ireki zen, eta operazio handi honen helburu nagusia La Vernaren kokapen topografikoa zehaztea izan zen, hango ur-jauzia hidroelektrikoki ustiatzeko. Arkaute San Martin Harriko Sistemaren esplorazioan aritu zen, Espainia alderantz doazen galerietan. Espedizio honetan zehar Arkautek harremanak estutu zituen Larran esploratzen ziharduten espeleologo frantsesekin (Norbert Casteret, Jose Bidegain, Georges Lepineux, Corentin Queffelec, Pierre Accoce, Jacques Sautereau...), eta aurrerantzean mugaz bi aldeetako taldeen koordinazioaren motor nagusia bilakatuko zen.[17]

1961eko abuztuaren 9a. Aranzadi Galeriaren aurkikuntzaren biharamuna. Goiko lerroan, ezkerretik eskuinera: Felix Ruiz de Arkaute, Mari Paz Ibeas, Maurice Le Bozec, Michel Luquet, Jacques Sautereau, Corentin Queffelec. Makurtuta: Anton Arratibel, Juan San Martin.

1960ko espedizioan bildutako datuei esker La Vernarako tunela zulatu zen, eta aurrerantzean esplorazio gehienak hemendik abiatu ziren. La Vernako egitura geologikoari erreparatuz, Arkautek eta Juan San Martinek errekaren aintzinako ibilbideari buruzko teoria bat garatu zuten: horren arabera, mendebaldeko horman galeria bat egon behar zuen 100 bat metrotako altueran. 1961ean San Martinek, Arkautek eta Arratibelek horma eskalatu zuten, haien teoria baieztatuz: galeria berriari Aranzadi taldearen izena eman zioten.[18]

Hurrengo urteetan, espedizio solteren batzuk kenduta (bere herri ingurukoak eta Txomin I Karrantzan, Fuentemolinos Burgosen...) Arkaute batez ere Larrako esplorazioetan jardun zuen. Aranzadi galeriatik aurrera Maria Dolores galeria (Arkauteren emaztearengatik) eta Martine meandroa aurkitu zituzten, eta azken honetatik, udako kanpainetan, urtero sakonduz joan ziren 1964an munduko sakonera errekorra hautsi zuten arte. Arkautek, nafarrekin batera, San Martin Harriko Sistema Espainia alderantz esploratzen jarraitu zuen, sasoi beretsuan Arphidia sistemaren (Santa Grazi) esplorazioan ere parte hartuz. Bestalde, Queffelec eta Max Cosyns biltzearen sustatzaile nagusia izan zen, Larran nolabaiteko lehian ziharduten taldeen arteko elkartze progresiboari hasiera emanaz.[19]

Hurrengo urteetan, Ahüñemendiko Arrak esplorazio gune nagusia bilakatu ziren, San Martin Harriko Sistemarekin bat egin zezaketen leizeren baten bila. Talde guztiek elkarlanean aritzea erabaki zuten, eta horrela sortu zen 1966ko udaberrian ARSIP erakundea: uda horretan, hain zuzen ere, lortuko zuten Arretatik San Martin Harriko Sistemarako sarrera desiatua aurkitzea: Basabürüko Leizea. Konexioaren lekuan, esploratzaileek Arkautek eskuz idatzitako mezu hau utzi zuten, nazioarteko espeleologiaren historiara pasatu den leloaren jatorria: “C’est ici qu’arrivèrent les hommes de pointe du Bassaburu partis des Arres d’Anie dans le gouffre de la Tête Sauvage, ceci dans le cadre des opérations organisées par l’ARSIP. Ces hommes ne représentent que le dernier maillon d’une longue chaîne d’hommes et d’efforts qui débuta en 1950. Le maillon n’est rien, seule la chaîne compte”.[20]

Basabürüko Leizeak ematen zuen erraztasuna baliatuta, San Martin Harriko Sistemaren esplorazioek azkartu ziren (ordura arte La Vernatik sartu behar izaten baitziren). Arphidiako esplorazioek ere aurrera egin zuten, eta bertan 1969an salbamendu operazio bat ere burutu zen; lan guzti hauetan parte hartu zuen Arkautek.[21] Halere, taldeek Arretan prospekzioan jarraitu zuten, ehundaka leize berri miatuz, haien artean esanguratsu batzuk: Trou de Zoé l’Anesse,[22] Gouffre Moreau,[23] Lonné-Peyret... Azken honetan, 1970ean, espeleologoek Larrako bigarren lurpeko sare handia aurkitu zuten, 20 urte lehenago Fernand Ravierrek egindako teoriekin bat zetorrena.[17]

Lepineux Leizearen sarreran, Marcel Loubens eta Felix Ruiz de Arkauteren omenezko plakak.

1971ean, Felix Ruiz de Arkaute etxetik hurbil aritu zen Gaztelu Arroko Lezia esploratzen (Aretxabaleta), Gipuzkoa, Bizkaia eta Kataluniako kideekin. Leize honetan sakonera handia lortu zuten (-444 m), baina udan Arkautek Larrako deiari erantzun zion beste behin ere: lehenik Leizerola inguruan 15 egun pasatu zituen esplorazioan Vianako Printzea taldeko nafarrekin; eta gero, Aranzadiko beste kide batekin, Lonné-Peyret leizeko esplorazioetara joan zen Grenobleko espeleologoekin batera. Hantxe hil zen, Harrigoiena izeneko ibaiean gora zihoala, zorigaitzezko baldintza pilaketa baten ondorioz.[24]

Felix Ruiz de Arkauteren heriotzak gogor astindu zuen Europako espeleologia, berak talde askoren elkarlana bultzatu baitzuen, Euskal Herrian eta nazioartean. Gertakariaren harira, azaroan euskal espeleologoek asanblada egin zuten Larraitzen (Gipuzkoa); eta 1972ko uztailean bere omenezko plaka jarri zuten Lepineux leizearen sarreran.[25] Gainera, esan daiteke bere heriotza lurpeko erreskatearen antolakuntzari bultzada eman zion akuilu nagusia izan zela.[26] Hiru belaunaldi igaro eta gero ere, Ruiz de Arkautek utzitako arrastoa oraindik nabarmena da nazioarteko espeleologoen artean.

Felix Ruiz de Arkaute kultura handiko gizona zen, eta oso musikazalea;[27] zati batean, amaren familiaren eraginez (beraien osaba-aitona Frank van der Stucken musikagilea izan zen).

• Aranzadi Zientzia Elkartea
• ARSIP