Federalismo

Federalismoa (latinetik fœdus, "ituna") lurralde entitate ezberdinez osatutako estatuaren politika sistema bultzatzen duen dotrina da. Politika sistema horretan gauzatzen den estatuari federazio deritzo. Estatu federal edota errepublika federal izenez ezaguna eta normalean, sistema errepublikarra izaten du. Federazioak autogobernatzen diren lurralde-entitatez osaturik daude. Horiek estatu, eskualde, erkidego edo probintzia izena hartzen dute eta bakoitzak bere gobernua du. Gaur egun, federazio garrantzitsuenetakoak hauek dira: Suitza, Ameriketako Estatu Batuak, Alemania, Mexiko, Argentina, Errusia eta Brasil.

Lurreko estatu federalak erakusten dituen mapa

Federalismo izena hartzen duten zenbait antolaketa mota ezberdin badira, baina guztiek oinarrizko ezaugarriak dituzte:

• konstituzio idatzia, lurralde banaketa zehazten duen konstituzio idatzia izaten da gehienetan harreman federalak bideratzen dituena;
• zentralizaziorik eza, agintea ez du gune bakar batek izaten, eta botere erabakiak gune guztien artean hartzen dira;
• agintea lurraldeka banatua izatea, lurralde bakoitzeko taldeek eta lurralde guztiek beren ordezkariak dituzte, lurraldeen artean oreka izan dadin;
• batasunari eusteko elementuak, federalismoak harreman zuzenak bideratzen ditu biztanleen eta gobernu guztien artean;
• zentralizaziorik ez izateko elementuak, ezinbestekoa da lurraldeen arteko orekari eustea eta batak bestea ez zapaltzea;
• federalismoari eusteko elementuak, lurralde bakoitzak bere gobernua du, eta gobernuak askatasuna du nahi dituen aldaketak egin ahal izateko, federalismoa gehienetan nazio bakarraren inguruan biltzeko gogotik sortua da.

Zenbait herrialdetan naziotasuna historiatik datorkie, Alemanian adibidez, baina besteetan berria da neurri batean (Ameriletako Estatu Batuetan, Australian, Kanadan eta Suitzan), eta federalismoa elkarren artetik bereizten ari ziren talde nazionalistak nolabait bilduta mantentzeko eratu zen. India, Malaysia eta Nigeriako sistema federala arriskuan dago, herri horietan nazio bakarraren sentipenik ez dagoelako.