Eusko Jaurlaritzako lehendakariordea

Eusko Jaurlaritzako lehen lehendakariordea Jesus Maria Leizaola jeltzalea izan zen.[3] 1936an izendetu zuen Jose Antonio Agirre lehendakariak, Euzkadi'ren Berjabetasun-araudia (1936ko Euskadiko estatutua) indarrean zela.[6] Gainera, Justizia eta Kultura sailburu ere izan zen.[3] Lehen Eusko Jaurlaritzaren barnean, Leizaolak gehienbat Euskadiko ondasun eta pertsonen segurtasuna bermatze aldera egin zuen lan, eta bera izan zen etsaiak balia zitzakeen Euskadiko industria eta ondasunak ez suntsitzearen bultzatzaile nagusia. 1960an, Jose Antonio Agirre erbestean zegoen Eusko Jaurlaritzako lehendakaria hil egin zen eta Jesus Maria Leizaolak hartu zuen haren tokia, eta honek Francisco Javier Landaburu izendatu zuen lehendakariorde.[7] Guztira erbestean lau lehendakariorde izendatu ziren, Joseba Rezola Arratibel (1963-1971) eta Martin Ugalde (1972-1975). Landaburu eta Arratibelek salbu, gainerako guztiek sailen bateko buruzagitza ere eduki zuten haien agintaldian zehar.[3]

1978an Euskal Kontseilu Nagusia eratu zen eta erbesteko Eusko Jaurlaritzaren funtzioak bere gain hartu zituen, haren jarraipen gisa. Euskal Kontseilu Nagusia indarrean egon zen bi urteetan zehar ez zen lehendakariorderik izendatu. Hurrengo lehendakariordea, beraz, Mario Fernandez Pelaz jeltzalea izan zen, 1980ko apirilean izendatua, demokrazia-garaiko lehen Eusko Jaurlaritza eratu ostean.[8] Zehazki, Fernandez Autonomia Garapenerako lehendakariorde eta Lan sailburu izan zen, eta haren eskumen zein eginbeharrak 1982ko urtarrilaren 21eko Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian argitaratu ziren. Eskumen horien artean zeuden Eskumenen Eskualdatzerako Batzorde Mistoan Eusko Jaurlaritzaren ordezkari gisa parte-hartzea eta hortik ateratako emaitzak sailetara behar bezala helaraztea; Eusko Jaurlaritzaren Ekonomia Batzordean parte-hartzen zuten sailak koordinatzea eta Jaurlaritzak Sailen mendeko pertsonala aldatuko balu, hartarako hartutako neurriak gainbegiratzea eta koordinatzea.[9] Fernandezek Lan sailburutza utzi zuen 1984an, eta Eusko Jaurlaritzaren lehendakariorde gisa soilik jardun zuen hurrengo urtean zehar, harik eta Carlos Garaikoetxeak lehendakariak EAJrekin izandako liskarren ondorioz alderditik atera eta lehendakaritza utzi zuen arte.[10][11]

1985ean Jose Antonio Ardanzak Garaikoetxearen lekua hartu eta lehendakaritza bere gain hartu zuen, Eusko Jaurlaritza berri bat osatuz.[10] Ardanza lehendakari izan zen lau legealdietan lehendakariorde bana izendatu zuen, horietatik hiru sail bateko buru ere izan ziren. Ramon Jauregi Atondo sozialista 1987tik 1991ra izan zen Eusko Jaurlaritzako lehendakariorde, ez zuen sailik bere gain hartu eta jeltzalea ez zen lehen lehendakariordea izan zen, EAJk eta PSEk egindako koalizio gobernuaren fruitu. Lehendakariorde honek eskumen hauek eduki zituen: Ekonomia-Egitamua (Ekonomia-plana) lantzeko eta gaurkotzekoa; lehendakariak hala zehaztuko balu, Eskuemandako Batzordeen buru izan eta horiek gidatzekoa eta lehendakariaren ordelari lanak egitekoa, legeak edo lehendakariak zehaztutako esparruetan, besteak beste.[12] Aipatzekoa da, Juan Jose Ibarretxe lehendakariorde eta Ogasun eta Herri Administrazio sailburu izan zela lehendakari izan aurretik, Ardanzaren gobernupean.[13] Lehendakariorde gisa, Jaurlaritzaren Idazkaritza; Legebiltzarrarekiko, Arartekoarekiko eta beste erakundeekiko hartu-emanak; Autonomiaren garapenerako politikak eta hartarako sailen gidaritza; Autonomia Estatutuaren defentsa juridikoa eta legezkotasunaren kontrola eta aholkularitza juridikoa hartu zituen bere gain, besteak beste.[14]

1999ko urtarrilean Juan Jose Ibarretxek Ardanzaren tokia hartu eta lehendakari izendatu zen, hala, VI. legealdiari hasiera emanez.[15] Ibarretxe lehendakari izan zen hiru legealditan lehendakariorde bera izan zuen Eusko Jaurlaritzak, Idoia Zenarrutzabeitia jeltzalea, eta hiru legealditan lehendakariorde izateaz gain, Ogasun eta Herri Administrazio sailburua izan zen.[16][5] Ardanzak sortutako ohitura jarraituz, lehendakariordearen esku geratu zen Jaurlaritzaren Idazkaritza eta lehendakariordetzak aurreko legealdian izandako antzeko eskumenak jaso zituen.[17] Berritasun gisa, administrazio modernizatzeko eta eraberritzeko prozesua bultzatu eta zuzentzeko ardura jaso zuen Zenarrutzabeitiak.[17] Ibarretxeren agintaldietan lehendakariordetzak antzeko eskumenak eduki zituen, V. legealdian Ardanzak finkatutakoak, hain zuzen. Alabaina, VII. eta VIII. legealdietan aurrez zituen ardurez gain Euskal Herriko Zuzenbide Zibil eta Forala kontserbatu, aldatu eta garatzeko ardura eta Euskadiko herri-antolaketa kudeatzea egokitu zitzaion lehendakariordetzari.[18][19]

2009ko maiatzaren 9an Patxi Lopez sozialista izendatu zen Eusko Jaurlaritzako lehendakari eta hark, lehen aldiz hogeita hemeretzi urtean, ez zuen lehendakariorderik izendatu eta kargu horri zegozkion eskumen guztiak bere gain hartu zituen.[20] 2012ko abenduan Iñigo Urkullu jeltzalea lehendakaritzara iritsi eta Lopezek eginiko aldaketa jarraituz, ez zuen lehendakariorderik izendatu, ez X. legealdian eta ezta XI. legealdian ere.[21] Haatik, Josu Erkoreka Gobernantza Publikoko eta Autogobernuko sailburuari igorri zion Jaurlaritzaren bozeramaile kargua XI. legealdian.[4]

2020ko irailaren 5ean eratu zen Eusko Jaurlaritzan (XII. legealdian, Iñigo Urkulluren hirugarren agintaldia) lehen aldiz bi lehendakariorde izendatu ziren: Josu Erkoreka eta Idoia Mendia. Hala, amaiera eman zitzaien aurreko hamarkadan egon ziren lehendakariorde gabeko Jaurlaritzei. XII. legealdiko Eusko Jaurlaritzan lehendakariordeak ere hierarkikoki ordenatuta egon ziren, lehenengo lehendakariordea Josu Erkoreka zelarik eta bigarren lehendakariordea Idoia Mendia.[1] Josu Erkoreka gainera Segurtasun sailburu izendatua izan zen eta Idoia Mendia Lan eta Enpleguko sailburua.[1]

Azpiko taulan ageri dira Eusko Jaurlaritzako lehendakariordeak, kronologikoki ordenatuta. Datuak Eusko Jaurlaritzaren webgunetik eta EHAAtik hartu dira.[22][23]

Euzko Jaurlaritza Bigarren Errepublikaren eta Francoren diktaduraren garaian
Legegintzaldia	Agintaldia	Lehendakariordea	Alderdia	Lehendakaria	Alderdia
1	1936-1960	Jesus Maria Leizaola	EAJ	Jose Antonio Agirre	EAJ
2	1960-1963	Francisco Jabier Landaburu	EAJ	Jesus Maria Leizaola	EAJ
	1963-1971	Joseba Rezola Arratibel	EAJ
	1972-1975	Martin Ugalde	EAJ
Eusko Kontseilu Nagusia Trantsizio garaian
Legegintzaldia	Agintaldia	Lehendakariordea	Alderdia	Lehendakaria	Alderdia
1	Ez zen lehendakariorderik izendatu			Ramón Rubial	PSE
2				Carlos Garaikoetxea	EAJ
Eusko Jaurlaritza Gernikako Estatutuaren garaian
Legegintzaldia	Agintaldia	Lehendakariordea	Alderdia	Lehendakaria	Alderdia
I.	1980-1985	Mario Fernandez Pelaz	EAJ	Carlos Garaikoetxea	EAJ
II.
II.	1985-1987	Javier Garcia Egotxeaga	EAJ	Jose Antonio Ardanza	EAJ
III.	1987-1991	Ramon Jauregui	PSE-EE
IV.	1991-1995	Jon Imanol Azua	EAJ
V.	1995-1999	Juan Jose Ibarretxe	EAJ
VI.	1999-2009	Idoia Zenarrutzabeitia	EAJ	Juan Jose Ibarretxe	EAJ
VII.
VIII.
IX.	Ez zen lehendakariorderik izendatu			Patxi Lopez	PSE-EE
X.				Iñigo Urkullu	EAJ
XI.
XII.	2020-	Josu Erkoreka	EAJ