Euskal Ikasketen Lehen Kongresua
Euskal Ikasketen Lehen Kongresua[1] Oñatin egin zen 1918ko irailaren batetik zortzira, eta “Euskalerriaren alde” aldizkariak argitaratu zuen bertako kronika.
Euskal Herriko kulturaren historian mugarri bat izan zela esan daiteke, euskal politikari, elizgizon eta jakintsu gehienak bertan bildu zirelako lehen aldiz. Eta ondorioen artean, azpimarratu daiteke lurralde osoan hedatuak dauden bi erakunde garrantzitsuen sorreren abiapuntua izan zela: Euskaltzaindia eta Eusko Ikaskuntza.
Kongresua Oñatin antolatzearen arrazoi nagusia[2], 1545ean sortutako tradizio handiko Sancti Spiritus unibertsitatea bertan zegoela izan zen. Horrez gain, azpiegitura erraztuko zion enpresa industrial multzo bat prest azaldu zen laguntzeko.
Kongresuaren garrantzia
Aurrekariak
Anton Abadia [3]zientzialari eta idazle ospetsuak, euskal letrak bultzatzeko asmoarekin lore jokoak asmatu eta diruz laguntzen hasi zen 1851ean iparraldean, eta 1879tik aurrera baita hegoaldean ere. Herrietako jaietan, euskal poesia eta herri kirol lehiaketak eta beste hainbat ikuskizun antolatzen ziren. 1902. urtean, Oñatin ospatu ziren, eta Aita Resurreccion Maria Azkue bertan izan zen.
Giro euskaltzale horrek literaturaren Lehen Euskal Pizkundea sustatzen lagundu zuen. Arrakasta ikusiz, hainbat politikari eta zientzia gizonek eremua zabaltzeko nahia agertu zuten. Hemeretzigarren mende amaiera aldera Foru Aldundietako bozketetan alderdi abertzaleak indartzen joan zirenez, aurrekontu handiagoak eta azpiegitura egokiak bideratu ziren Pizkundea indartzeko.
Nazioarteko eredua
Kongresuaren programazioan Europako hainbat unibertsitateetan aritutako euskal aditu talde batek parte hartu zuenez, nazioarteko eredua jarraitu zen: hitzaldi orokorrak, txosten eta izkribuak onartuz. Aldez aurretik ekintza guztiak epaimahai akademiko baten oniritzia jaso behar zuten. Eta Kongresuaren ondoren aktak jaso ziren, Ikasketen memoria osatzeko.
Guztira berrogeita lau txosten eta hogeita sei idatzi aurkeztu ziren. Akta guztiak berriz, “Euskal Herriaren alde” aldizkarian argitaratu ziren hurrengo urtean.
Batzorde antolatzailea
Horretarako bereziki bulego bat zabalduz, Gipuzkoako Foru Aldundiko talde batek hartu zuen bere gain antolaketa orokorra, beste Aldundietako ordezkariekin batera. Arduradun nagusia Julian Elortza diputatua izan zen. Oñatin berriz, Juan Gordoa alkatea eta herriko sei jaun izan ziren arduradunak. Halaber, herritarren hainbat taldek ere lagundu zuten antolakuntzan, bereziki Kongresuko jatetxea antolatzen eta parte-hartzaileei herriko etxeetan ostatua bideratzen.
Sancti Spiritus unibertsitateko gelatan egin ziren txosten eta idatzien aurkezpenak. Bestalde, goiko solairuko klaustroan argazki eta pintura erakusketa bat antolatu zen.
Unibertsitateko areto nagusia txiki geratzen zenez, Kongresuko hasierako eta amaierako ekitaldi nagusientzat, Juan Garai fabrikako pabiloi bat makinaz hustu eta mila auki ipintzeko areto bat atondu zen, ohorezko oholtza batekin.
Udaletxeko bulegoak inskripzioetarako eta administraziorako erabili ziren, eta San Migel Parrokian meza nagusiak egin ziren.
Parte-hartzaileak
Iparraldeko bost diputatuk, hegoaldeko lau ahaldun nagusiak, hogeita sei diputatuk, hirurogeitik gora alkatek eta estatuko Alfonso XIII. erregeak hartu zuten parte irekiera ekitaldian.
Elizaren ordezkarien artean berriz, Gasteiz, Baiona, Iruña, Ciudad Real, Burgo de Osma eta Camagüey-ko apezpikuak egon ziren.
Guztira bederatzi ehundik gora parte-hartzaileak izan ziren, horietatik berrogeita lau txostengile, hogeita sei idatzi-egile, laurogeita hamasei babesle, Euskal Herriko hirurogeita zazpi udaletako ordezkariak kontutan hartuta. Matrikula ordaindutako entzuleak berriz, zazpiehun eta laurogeita hiru izan ziren.
Eguneroko jarduerak
- 1918.09.1- Igandea: Meza eta irekierako Batzar Orokorra.
- 1918.09.2/7- Astelehenetik larunbatera: txosten zientifikoen aurkezpenak, bilerak eta aisialdiko jarduerak
- 1918.09.8- Igandea: Meza, ohorezko aurreskua eta amaierako Batzar Orokorra.
- Igandea: Egun osoan: Harrera eta egiaztagiri banaketa udaletxean. 10:00: Meza nagusia, 11:30: Soka dantza, 13:00: Bazkaria, 17:00: Irekierako Batzar Orokorra, 19:00: Margo erakusketaren inaugurazioa, 21:00: Su artifizialak, 21:30: Irrintzi lehiaketa, 22:00: Suzko zezena.
- Astelehena: 8:30: Txistularien diana, 9:00: Txostenak, unibertsitateko gelatan, Bazkaria, Dantzak enparantzan, Txostenak, Bilerak, Hitzaldi orokor bat, Musika klasikoko kontzertua. Asteartea: Txostenak, Bazkaria, Palankariak enparantzan, Atletismoa San Martingo zuhaiztian, Txostenak, Bilerak, Hitzaldi orokor bat, Antzerkia: “Ixiartxo”.
- Asteazkena: Txostenak, Bazkaria, Baztango mutil dantza enparantzan eta lokotx bilketa, Txostenak, Bilerak, Hitzaldi orokor bat, Bi antzerki: “Oleskari zaharra”, “Gai dagonaren indarra”.
- Osteguna: Hileta meza, Txostenak, Bazkaria, Nesken eske-abestiak eta herri ezteia enparantzan, Euskal Hizkuntzaren Akademiaren sorrerako bilera, Musika kontzeretua.
- Ostirala: Txostenak, Bazkaria, Pilota partiduak, Harri-zulatzaileak, Txostenak, Bilerak, Bi musika emanaldi.
- Larunbata: Txostenak, Bazkaria, Pilota partiduak, Herri kirolak, Eusko Ikaskuntzaren sorrerako bilera, Poesia jaialdia, Musika emanaldia.
- Igandea: 8:30: Txistularien diana, Musika bandaren kalejira, Meza eta prozesioa kaleetan zehar, Bandaren kontzertua, Bazkaria, Amaierako Batzar Orokorra, Ohorezko aurreskua enparantzan, Bertsolariak eta bandaren kontzertua.
Sailak eta txostengileak
Gizarte eta politika zientziak
Hitzaldi orokorra (1):
Aurkezpena: Julian Elortza, (Azpeitia 1879-1964)
Aurkezlea:A. Luis Chalbaud (Baiona 1873-1965) “Familiaren antolakuntza euskal giza eraketaren funtsean”
Hitzaldi orokorra (2):
Aurkezpena: Julian Elortza,
Karmelo Etxegarai (Azpeitia 1865-1925): “Euskal zuzenbide politikoa”
Ikastaroak:
Euskal zuzenbide pribatua: A. Luis Chalbaud.
Klase sozialen egonkortzea: Manuel Chalbaud
Erretiro eta pentsio kutxa: Miguel Fernandez Dans.
Arrantzaleen giza antolakuntzak: Fermin Kalbeton.
Udal zerga politika: Victor Artola
Enpresa txiki eta ertainak: Wenceslao Orbea
Nabigazioa eta arrantza: Fernando de Buen
Lurraren ustiapena. Baserria: Vicente Laffite.
Baso-ustiapena eta enpresa eratorriak: Octavio de Elorrieta
Fruta-arbolazaintza eta enpresa eratorriak: Vicente Laffite
Abeltzaintza eta bere ustiapena: Ramón Díaz de Mendibil eta Andres Aranburu
Basoko nekazaritza eta abeltzaintzako aseguru mutualitatea: Luis Saiz
Bilerak:
Mahaia: Fermin Kalbeton, Vicente Laffite, Wenceslao Orbea, A. Luis Chalbaud, Miguel Fernandez Dans, José Mujika.
Idatziak:
Julio Lasurtegui, Ignacio Gallastegi, eta Octavio Elorrieta.
Antropologia eta medikuntza
Ikastaroak:
Antropologia (1, 2): Enrique Eguren (Gasteiz 1888-1944):
Prehistoria (1, 2): Aita Jose Migel Barandiaran (1889-1991):
Etnografia (1, 2): Telesforo Aranzadi (Bergara 1860-1945):
Bilerak:
Mahaia: Telesforo Aranzadi, Enrique Eguren, A. Jose Migel Barandiaran, eta Gregorio G. de Suso
Idatziak:
Dr.Simonena, Dr. Añibarro, Dr. Ziaurriz, Madinabeitia, Dr. Huici, Dr. Larunbe.
Hizkuntza
Hitzaldi orokorra
Aurkezpena: Julian Elortza
Aurkezlea: Julio Urkixo (Deustu 1871-1950): Euskal hizkuntzari buruzko ikasketen egoera
Ikastaroak:
Euskararen berriztapenerako metodologia (1) giza arloak: Luis Eleizalde, (Bergara 1878-1923)
Euskararen berriztapenerako metodologia (2) literatura arloak: Luis Eleizalde
Lexikologia: arloak eta prozedurak (1) A. Raimundo Olabide (Gasteiz1869-1942)
(Bidalitakoa) Hizkuntza literario ofiziala: H Gavel
(Irakurrita) Edizio kritikoen premia: Georges Lakonbe (Paris 1879-1947)
Lexikologia: premiak eta euskal hiztegia: (2) A. Raimundo Olabide.
Euskal fonetika: gama fonetikoak (1): A. Resurrecion Mª Azkue (Lekeitio (1864-1951)
Euskal fonetika: lege fonetikoak (2): A. Resurrecion Mª Azkue
Bilerak:
Mahaia: A. Txomin Agirre, (Ondarroa 1864-1920), A. R.M. Azkue, Luis Eleizalde, A. Olabide, eta Luis Biziola.
Idatziak:
Jose Felix Lekerika, Serapio Mendarte, Pedro Uranga, Andres Ocerin, Txurruka Kondea.
Irailaren seian, ostirala, Resurrección María Azkuek[4] euskal fonetikari buruzko bere bi ponentzietako lehena eman zuen. Kongresuaren kronikako 115. orrialdean datorren bezala, bertan agindu zuen “r” dardaratzailearen auzian tileta erabiltzen hasiko zela, bezperan sortutako Euskal Hizkuntzaren Akademiak, izenik gabe oraindik, horrela erabakitzen bazuen.
Historia
Hitzaldi orokorra
Aurkezpena: Julian Elortza
Aurkezlea: Angel Apraiz (Gasteiz 1885-1956): Euskal Herriaren zeregina kultura unibertsalean.
Ikastaroak:
Erdi aroa: Karmelo Etxegarai
Erlijioaren historia: Eugenio Urroz
Sute zoriontsua Arantzazun: A. Romualdo Galdós.
Klaustro-bizitzaren sorrera Euskal Herrian: A. Jose Adriano Lizarralde
Bizkaiko itsas historia: Teofilo Guiard
Ohiturak eta usadioak: Gregorio Mujika
Poetan euskal hizkuntzan: Pedro Mourlane Mitxelena
Bibliografia: inprentaren historia Euskal Herrian: Juan Allendesalazar
Euskal liburutegi bat sortzeko proiektua: A. Tomás Etxebarria
Genealogia eta Heraldika: Juan Carlos Guerra (Arrasate 1860-1941)
Nazio espiritua euskal probintzietan eta bereziki Bizkaian XVIII mende amaieran: Gregorio Balparda
Bilerak:
Mahaia:
Carmelo Etxegarai, Juan Allendesalazar, Juan Carlos Guerra, Eugenio Urroz eta Juan Oloriz.
Idatziak:
Pedro Manuel Soraluce, A. Ildefonso Ziaurriz, Serapio Mujika, Pedro Larrinoa, Luis Lezama-Leguizamón, Amalio Huarte-Etxenike, Angel Ledesma, Federico Gredilla.
Arte
Ikastaroak:
Artearen historiaren arazoak Euskal Herrian (2): Angel Apraiz
Kristau arkeologia monumentala (2): A. Felix Lopez del Vallado (Oviedo 1853-1918)
Eraikin zibilak (3): Pedro Muguruza
Urbanizazioak (2): Manuel Mª Smith
Euskal artearen alderdi orokorrak (2): Ricardo Gutierrez (Juan de la Encina)
Gure musika herrikoiaren eta beste leku batzuetako arteko azterketa konparatiboa (2): Aita Donostia (1886-1956)
Elizaren musika Euskal Herriaren historian: A. Jose Martin Arrue (Aretxabaleta 1884)
Bilerak:
Mahaia:
Angel Apraiz, Pedro Muguruza, A. Felix Lopez del Vallado, Manuel Mª Smith, A. Jose A. Donostia, Ricardo Gutierrez (Juan de la Encina).
Irakaskuntza
Aurkezpena: Julian Elortza,
Aurkezlea: Luis Eleizalde (Bergara 1878-1923): Irakaskuntzaren arazoa Euskal Herrian.
Ikastaroak:
Euskal Herriko eskolaren gaur egungo egoera. Antolakuntza (2): Eduardo Landeta
Maisua euskal eskolan. Baliabideak bere formaziorako (2) Leoncio Urabayen
Euskal Herriko lehen eskola oinarrizkoa (2): Adelina Méndez de la Torre (Castropol-Asturias-Bilbo 1871-1960)
Bilerak:
Mahaia:
Eduardo Landeta, Leoncio Urabayen, Adelina Méndez de la Torre, eta Jose Bengoetxea.
Idatziak:
Alberto de Achica-Allende
Ikastaroak bukatu ondoren, larunbat arratsaldean Eusko Ikaskuntza sortzeko bilera egin zen, Kongresuko honako ordezkariak izendatuz Batzorde iraunkorrerako:
1- Gizarte eta politika zientziak: Victor Artola eta Santiago Cunchillos
2- A) Antropologia: Telesforo Aranzadi eta Enrique Eguren - B) Medikuntza: Claudio Armendariz eta Modesto Huici
3- Hizkuntza: Julio Urkixo eta Luis Eleizalde
4- Historia: Carmelo Etxegarai eta Juan Allendesalazar
5- Arte: Angel Apraiz eta Jose Orueta
6- Irakaskuntza: Eduardo Landeta eta Leoncio Urabayen
7 -Eusko ikaskuntzak: Esteban Bilbao eta Javier Gortzazar
8- Gipuzkoako Foru Aldundia: Julián Elortza
9- Bizkaiko Foru Aldundia: Cosme Elguezabal.
Erreferentziak
- (Gaztelaniaz) EUSKALERIAREN ALDE, Revista. (1919). El Primer Congreso de ESTUDIOS VASCOS. Martin, Mora y Cia - San Sebastian, 198 or..
- Congreso de Estudios Vascos Oñate 1918, Revista-programa. (1918)..
- auñamendi. (PDF) Lore jokoak. (Noiz kontsultatua: 2017).
- Kintana, Jurgi. (2015). Azkue. Bilbotar ezezaguna. Erein, 464 or. ISBN 978-84-9109-048-9..
Kanpo estekak
- (Gaztelaniaz) Eusko Ikaskuntzaren publikazioa
