Euskal Hirigune Elkargoa

2016ko udaberrian Euskal Lurralde Elkargoa eratzeari buruzko galdeketa edo bozkak Ipar Euskal Herria osatzen duten 158 udalerrietan (Eskiula eta Jeztaze salbu) banaka-banaka ospatu ziren[5]. Nahiz eta Ipar Euskal Herri historikoaren parte ez izan, Lixoze herria ere bozketara deitua izan zen, herriaren euskaldun kopurua esanguratsua zela eta.

Elkargoaren proposamenak aitzina egiteko, biztanleriaren erdia (147.916 biztanle) ordezkatzen zuten herrien erdiek (79 herri) aldeko boza eman behar zuten[6].

Apirilaren 28an jada bi baldintzetako lehenbizikoa bete zen, hots, biztanleri osoaren erdiak baiezkoa ematearen langa gainditzea (64 udalerri eta 149.390 biztanle)[7][8].

Euskal Hirigune Elkargoaren organigrama (2020)

2017ko urtarrilaren 23an[9], arratsaldeko 18:30etan eta Baionako Fakultatean, Euskal Herri Elkargoaren lehenbiziko bilkura egin zen. Bertan, bertaratutako 231 udal hautetsien bozketa bidez, Herri Elkargoaren lehenbiziko lehendakaria hautatu zuten. Hiru hautagai aurkeztu ziren: Jean Rene Etxegarai (Baionako auzapeza, Lapurdi): 157 boz, Bernard Lougarot (Gotaine-Irabarneko auzapeza, Zuberoa): 51 boz, eta (Jean-Jacques Doyhenart, Angeluko PCF alderdiko hautetsia): 5 boz.

Bertaratutako 231 hautetsietatik 157k Etxegarairi bozkatuz, Jen Rene Etxegarai Euskal Herri Elkargoaren lehenbiziko lehendakaria hautatu zen. Hautatua izan ostean, hitzaldia egin zuen: «Lan handia dugu aurrean, baina ez gaitu beldurtzen», esan zuen. Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa biltzen dituen lehen erakundeko lehendakariak emandako misioa "duinki" beteko zuela ere hitz eman zuen.[9]

Donibane Lohizuneko auzapez Peyuco Duhartek, behin-behineko presidenteak, hartu zuen hitza, frantsesez, euskaraz eta gaskoiz egin zuen agurra. Elkargoaren eskumeneko gaiak izan zituzten hizpide hautetsiek, hala nola, garapen ekonomikoa, lurralde antolaketa, ingurumena eta etxebizitza. Alta bada, hizkuntza kudeatzeko gai zaila dela ageri zen instituzioa osatzeko lehen batzarrean.

EH Baiko Iker Elizalde hautetsi hendaiarrak euskara eta frantsesa erabiltzea eskatu zuen. Bokaleko auzapez Francis Gonzalezek ezetz erran zion, «Frantzian gaude» argudiatuz. Angeluko hautetsi Guy Mondorgek gaskoiak eta euskarak leku parekidea izan behar dutela adierazi zuen. Jean Etxegaraik bi hizkuntzak erabiltzea lehenetsi zuen. Alabaina, aktak frantses hutsean jasoko direla berretsi zuen.

Euskararen gaiak zer esana eman zuen Hirigune Elkargoaren funtzionamenduan, eta emanen du ere etorkizunean. Euskarari berezko trataera eman nahi dioten sektore euskaltzaleek gaiaren egoera ikusi ahal izan zuten euskal instituzioaren lehen batzarrean.

Euskararen aldeko giroa hala izanik ere, Les Républicains (LR) alderdiko eta Miarritzeko hautetsiak honela adierazi zuen: «Eztabaida politikoaren garaia joan da, lanean hasteko garaia heldu da». Elkargo bakarraren kontrakoa eta alderdi bereko Claude Olive Angeluko auzapezak hauxe gehitu zuen: «Guztiz inplikatua naiz instituzio berri honetan». Hala ere, berarentzat uraren eta etxebizitzaren gaiek dute lehentasuna. Hendaiako auzapezak (PSko kidea), zaborren kudeaketari eman zion garrantzi gehien.

Hirigune Elkargoak badu presidentea: Jean-René Etxegarai. Instituzioa gobernatzeko moldea erabakitzeak lanak emanen ditu ordea. Gobernantza hitzarmena eta bozkatzeko modua ongi zehaztu beharko dituzte, Euskal Elkargoa behar bezalako sendotasunez abiatuko bada.

2017ko otsailaren 1ean, Euskal Hirigune Elkarteko Rene Etxegarai presidentea eta Eusko Jaurlaritzako Iñigo Urkullu lehendakaria Baionan lehenbizikoz bildu ziren, honela Ipar Euskal Herria eta Euskadiko bi gobernu erakunde ofizialen arteko historiako lehen bilera gauzatuz. [10]

Egoitza helbide honetan du:

• Euskal Hirigune Elkargoa. Foch etorbidea, 15. 64100 BAIONA[12]

2017ko otsailaren 4etik aurrera elkargoak 15 lehendakariorde ditu[13].

Batzorde iraunkorra osatzen duten kideen artean lehendakariak hautatutako honako 9 kontseilari ordezkariek gainontzeko batzorde exekutiboa osatzen dute[13]:

Euskal Hirigune Elkargoko kontseilua 233 kide edo eserlekuz osatua dago:

Baionak 22 eserleku, Angeluk 18, Biarritzek 11, Hendaiak 7, Donibane Lohizunek 6, Urruñak 4, Bokale, Ziburu eta Bidartek, 3; Ustaritz, Hazparne, Senpere, Mugerre eta Hiriburuk, 2. Gainontzeko 143 udalerriek eserleku bana dituzte.

• Legebiltzarra (Ipar Euskal Herriko auzapezen kontseilua)
• Garapen Kontseilua (gizarteko zibileko ordezkariak)

Udalerriek erabakiz gero, Elkargoak eskumen berriak eskura ditzake, hala nola, kultura, euskara ala Hego Euskal Herriarekin mugaz gaindiko lankidetza. Halaber, Frantziar Estatuak, Eskualdeak eta Departamenduak bereak dituzten zenbait eskumen Elkargoaren esku gera litezke.

Erakunde berriak bere finantzaketa bermatu beharko du, diru iturri nagusiak pertsonen gaineko eta enpresen gainekoen zergen bidez. Hauxe da puntu minberetako bat. Elkargo bakarraren aurkako hautetsiek eta enpresaburuek ez baitute ongi ikusten erakunde berriak tokiko zergak areagotu behar izatea.

Azkenik, gai minbera eta garrantzizko bat: EEP (Euskararen Erakunde Publikoa) eta Elkargo Bakarra elkarrekin arituko dira hizkuntza politikaren eremuan. EEPk gaur egun egiten dituen lanetan segituko du, halaber, Elkargoak euskara eta gaskoia (okzitanieraren hego-mendebaldeko dialektoa) sustatu beharko ditu.

Honetaz gain, Elkargoa irakaskuntza artistikoaz, espektakuluez eta irakurketaz arduratzen da.

Beste erronketako bat itsasaldearen eta barnealdearen arteko udalerrien oreka lortzea da. Elkargo berriak eraginkortasuna eta malgutasuna uztartu beharko ditu. Erabakiak adostea eta hauek garaiz eragiteko ahalmena berretsi beharko ditu. Erakunde berriaren aurkako hautetsiek Elkargoak gobernatzeko izan ditzakeen zailtasunetan begia ezarria baitaukate.

Euskal Hirigune Elkargoak uraren eta ingurumenari dagozkien hainbat eskumen ditu, hala nola: edateko uraren tratamendua eta hornidura, ur zikinen saneamendua, ur inguruneen kudeaketa, uholdeen prebentzioa eta itsas hegiaren kudeaketa[14].

Euskal Hirigune Elkargoko udalerriak 7 eremu geografikoetan banaturik daude edateko uraren hornidura eta ur zikinen saneamendua kudeatzeko[15]:

• Lehen eremua: Ahetze, Ainhoa, Arbona, Azkaine, Biriatu, Donibane Lohitzune, Getaria, Hendaia, Sara, Senpere, Urruña, Ziburu
• Bigarren eremua: Angelu, Baiona, Bidarte, Bokale, Miarritze
• Hirugarren eremua: Ahurti, Arrangoitze, Basusarri, Beskoitze, Ezpeleta, Haltsu, Hiriburu, Itsasu, Jatsu, Kanbo, Larresoro, Lehuntze, Milafranga, Mugerre, Urketa, Uztaritze, Zuraide
• Laugarren eremua: Aiherra, Akamarre, Armendaritze, Bardoze, Bastida-Arberoa, Bidaxune, Burgue-Erreiti, Donamartiri, Donoztiri, Erango, Gixune, Hazparne, Heleta, Izturitze, Lekuine, Lekorne, Luhuso, Makea, Meheaine, Samatze
• Bosgarren eremua: Aiziritze-Gamue-Zohazti, Amendüze-Unaso, Amorotze-Zokotze, Arberatze-Zilhekoa, Arboti-Zohota, Arüe-Ithorrotze-Olhaibi, Arrueta-Sarrikota, Behauze, Behaskane-Laphizketa, Bithiriña, Domintxaine-Berroeta, Donapaule, Etxarri, Gabadi, Garrüze, Ilharre, Labetze-Bizkai, Larribarre-Sorhapürü, Lüküze-Altzümarta, Martxueta, Oragarre, Ozaraine-Erribareita, Uhartehiri
• Seigarren eremua: Ainharbe, Aloze-Ziboze-Onizegaine, Altzürükü, Atzai-Altzabehiti-Zunharreta, Arrokiaga, Atharratze-Sorholüze, Barkoxe, Berrogaine-Larüntze, Bildoze-Onizpea, Etxebarre, Ezpeitze-Ündüreine, Gamere-Zihiga, Garindaine, Gotaine-Irabarne, Hauze, Idauze-Mendi, Iruri, Lakarri-Arhane-Sarrikotagaine, Larraine, Lexantzü-Zunharre, Ligi-Atherei, Liginaga-Astüe, Lixoze, Lohitzüne-Oihergi, Maule-Lextarre, Mendikota, Mitikile-Larrori-Mendibile, Montori, Muskildi, Ospitalepea, Ozaze-Zühara, Pagola, Santa Grazi, Sarrikotapea, Sohüta, Urdiñarbe, Ürrustoi-Larrabile, Zalgize-Doneztebe
• Zazpigarren eremua: Ahatsa-Altzieta-Bazkazane, Ainhize-Monjolose, Aintzila, Aldude, Anhauze, Arhantsusi, Arnegi, Arrosa, Azkarate, Baigorri, Banka, Behorlegi, Bidarrai, Bunuze, Buztintze-Hiriberri, Donaixti-Ibarre, Donazaharre, Donibane-Garazi, Duzunaritze-Sarasketa, Eiheralarre, Ezterenzubi, Gamarte, Hozta, Ibarrola, Iholdi, Irisarri, Irulegi, Izpura, Izura-Azme, Jatsu, Jutsi, Lakarra, Landibarre, Larzabale-Arroze-Zibize, Lasa, Lekunberri, Mendibe, Ortzaize, Ostankoa, Suhuskune, Uharte-Garazi, Urepele, Zaro

Edateko uren kudeaketari dagokionez, Euskal Hirigune Elkargoak Lurralde Kolektibitateen Kode Nagusiaren L.2224-7-1 artikuluak ezartzen dizkion egiteko hauek betetzen ditu[14]:

• Hartuneen babesa
• Ur harpenen bidez edo ponpaketaz ura ekoiztea
• Uraren tratamendua
• Uraren garraioa
• Uraren metaketa
• Gizakiek kontsumitzeko uraren banaketa

Ur zikinen saneamenduari dagokionez, Euskal Hirigune Elkargoak Lurralde kolektibitateen Kode nagusiaren L.2224-8 artikuluak ezartzen dizkion egiteko hauek betetzen ditu:

• saneamendu kolektiboa:
  • ur zikinen bilketa eta garraioa
  • ur zikinen arazketa
  • sortzen diren lohiak ezabatzea
  • biltzeko sare publikorako loturak kontrolatzea
• banakako saneamendua: ur zikinen biltzeko sare publikora loturik ez diren banakakoen instalazio pribatuen funtzionatze eta asmatze edota egitearen kontrola

Hiriko euri-uren kudeaketa borondatezko eskumena izan da Elkargoentzat, baina 2020ko urtarrilaren 1etik goiti baitezpadakoa bilakatuko da[14]. 2019 arte, Euskal Hirigune Elkargoak eskumen hori jadanik eskudun ziren herriarteko elkargoen eremuetan jorratu du; hau da, Hego Lapurdiko Hirigunea eta Euskal Kostalde-Aturri Hirigunea zirenen eremuetan.

GEMAPI-UIKUP eskumena Ingurumen Kodearen L211-7 artikuluak zehaztu hainbat baitezpadako egitekotan zatikaturik da[14]:

• arro hidrografikoen antolaketa
• ibai, ubide, aintzira eta urgeldien egokitzapena
• uholdeetatik eta itsasotik babestea
• ur ekosistemen eta hezeguneen babesa eta lehengoratzea

Euskal Hirigune Elkargoak zuzen-zuzenean egiten ditu egiteko horiek bere eremuaren barnean osoki diren arro hidrografikoetan, hots: Euskal Kostaldeko ibarretan (Bidasoa eta Urdazuri), Errobiko ibarrean, Biduze-Urbeltzetakoan eta Iholdiko errekakoan. Gainerako arro hidrografikoen kasuan aldiz (Aturriren behere aldean eta Oloroeko uhaitzako arroan zein Mauleko uhaitzakoan), ur inguruneen kudeaketa eta uholdeen prebentzio egiteko guztiak lehenagotik hor ziren egituren esku daude.

Euskal Hirigune Elkargoa Ipar Euskal Herriko itsas hegiaren kudeaketan ere aritzen da, Uraren Ziklo Handiaren eskumen guztiak baliatuz eta honako hauen plangintzarako eskumen bereziak baliatuz:

• Kostaldeko arriskuen prebentzioa eta kudeaketa, Euskal Hirigune Elkargoak daraman tokiko estrategia gauzatuz
• Euskal Kostaldea mugaz-gaindiko mailan diren ezagutzak hobetu eta partekatzea, Euskal Itsas Hegiaren Zientzia Intereseko taldearen bitartez
• Bainu zonen kudeaketa aktiboa

Euskal Hirigune Elkargoak Ingurumen Kodearen L211-7 artikuluak dakartzan uraren ziklo handiaren honako borondatezko eskumen hauek ere baliatzen ditu[14]:

• Kutsaduraren aurkako borroka: etxeetako, laborantzako edo industriako kutsaduren prebentzioa eta ezagutzea
• Ur baliabideen eta ur inguruneen, itsas adarretako inguruneen eta itsas hegi inguruneen kalitatea zaintzeko baliabideak plantan eman eta ustiatzea (haien artean, bainu uren kalitatea)
• Uraren kudeaketaren alorrean animazioa eta elkar aditzea: SAGE-UAKE (Uren Antolaketa eta Kudeaketa Eskema), Natura 2000, kostaldeko arriskuen eta uholde arriskuen kudeaketa estrategia, etab.

• Lurralde antolaketa
• Udal politika
• Ingurumena
• Bidaiarien kudeaketa

     Euskal Herri Elkargoak barne hartzen dituen lurraldea eta udalerriak.

Elkargoak Ipar Euskal Herriko ia udalerri guztiak barne hartzen ditu, Jeztaze eta Eskiula ez beste, gainera Biarnoko Lixoze udalerria ere barne hartzen du.[16].

158 udalerri eta 2.967 km² ditu, eta honako 10 elkargoek osatzen dute:

• Euskal Kosta-Aturri (5 udalerri)
• Hego Lapurdiko Hirigunea (12 udalerri)
• Errobi herri elkargoa (11 udalerri)
• Amikuzeko herri elkargoa (27 udalerri)
• Bidaxuneko herri elkargoa (7 udalerri)
• Garazi-Baigorri herri elkargoa (30 udalerri)
• Hazparneko herri elkargoa (11 udalerri)
• Iholdi-Oztibarreko herri elkargoa (13 udalerri)
• Errobi-Aturri herri elkargoa (6 udalerri)
• Zuberoako herri elkargoa (36 udalerri)

Lehengo hamar elkargoek, lurralde eremu (frantsesez pôle territorial) izena hartzen dute.

Esan bezala, 158 udalerrik osatzen dute Ipar Euskal Herriko erakundea. Udalerri horien artean daude Baiona, Donibane Garazi eta Maule-Lextarre hiriburuak.