Euro

Euroa 100 zentimotan zatitzen da. Europar Batasuneko agiri ofizialetan, euro eta cent erabiltzen da, beti singularrean.

Billeteak (5, 10, 20, 50, 100, 200 eta 500) herri guztientzako berak dira. Txanponak, ordea, (1, 2, 5, 10, 20 eta 50 ehunetakoak eta 1 eta 2 eurokoak) aurrealde bera dute, baina herrialde bakoitzeko atzealdea berezia da. Hala ere, edozein herritako euro txanponak euroguneko herri guztietan erabil daitezke.

Billeteen diseinua Robert Kalinarena da, Austriako Banku Nazionalekoa. Txanponen aurrealde arruntaren diseinua, berriz, Luc Luycxen lana da, Belgikako Errege Txanpon Fabrikakoa.

Euroa ECUaren ondorengoa da, Europako Diru Unitatea (European Currency Unit). 1995eko abenduaren 16ko Madrilgo bileran, Helmut Kohl Alemaniako kantzilerrak adierazi zuen Ein Kuh doinuaren antza hartzen ziola, alemanez behi bat doinuarekin nahas zitekeena. Hori dela eta, Europako Erkidegoko diruari Euro deitzea erabaki zen, eta ECUarekin 1:1 parekotasuna izango zuen[12][13][14][15].

2004. urtetik aurrera, Europar Batasunaren zuzentarau batek aukera ematen du urtero bi euroko oroigarri moneta bat egiteko euroguneko herrialde bakoitzean —2013tik aurrera bi txanpon urtean. Jaulkipen horien ekoizpena herrialde bakoitzeko txanponaren lantze normalak zehazten du, eta euroguneko aurrealde komuna mantentzen dute; atzealdean, berriz, oroitzapenezko arrazoia erakusten dute. Oroitzapenezko txanpon bateratu horiek estatu bakoitzak jaulki ditzakeenen osagarri dira.

Euro billeteen lehen seriearen xede nagusiak ateak eta leihoak dira, eta Europar Batasunaren irekiera-espiritua irudikatzen dute; mugak kentzea eta integrazioa txartelaren atzeko aldeko zubiek irudikatzen dute. Gainera, seriearen gai orokorra «Adinak eta estiloak» da, eta billete bakoitzean arkitektura-estilo jakin bat agertzen da.

Euroaren (€) sinboloa, Europako Batzordeak garatua, alfabeto grekoko epsilon letran oinarritzen da. Ikur hori, E, Europaren hasieraren erreferentzia gisa aukeratu zen. Bi lerro paraleloek euroaren eremuaren barruko egonkortasunari egiten diote erreferentzia.

Euskaraz, gainerako txanponak bezala, euroa izen arrunta da, eta letra xehez idatzi behar da. Bere plurala euroak da[16]. Eurorako, nazioarteko kodea EUR da, eta Nazioarteko Normalizazio Erakundean (ISO) erregistratu da; enpresa-, merkataritza- eta finantza-helburuetarako erabiltzen da.

Ez dago cent ikur ofizialik, nahiz eta askotan hizkuntza bakoitzaren ohiko itzulpena eta laburdurak erabiltzen diren. Irlandan, dendetan, batzuetan ¢ ikurra erabiltzen da.

Estilo arkitektonikoa billeteen lehen seriean (Aroak eta estiloak seriea)

5 euro	10 euro	20 euro	50 euro	100 euro	200 euro	500 euro
Klasikoa	Erromanikoa	Gotikoa	Pizkundekoa	Barrokoa	Modernista	Garaikidea
Anverso Reverso	Anverso Reverso

Estilo arkitektonikoa billeteen bigarren seriean (Europa seriea)

5 euro	10 euro	20 euro	50 euro	100 euro	200 euro
Klasikoa	Erromanikoa	Gotikoa	Pizkundekoa	Barrokoa	Modernista
Anverso Reverso	Anverso Reverso	Anverso Reverso	Anverso Reverso	Anverso Reverso	Anverso Reverso

Dibisa, ofizialki, 1999ko urtarrilaren 1ean ezarri zen eurogunea deituriko eremuko hamaika herrialdeetan: Alemania, Austria, Belgika, Espainia, Finlandia, Frantzia, Irlanda, Italia, Luxenburgo, Herbehereak eta Portugal. 2001eko urtarrilaren 1ean, Grezia eurogunera gehitu zen, eta, 2007ko data berean, Eslovenia. Hala ere, billete eta txanpon berrietarako behar zen fabrikazio aldia zela eta, moneta nazional zaharrek, dibisen merkatuan kotizazio ofiziala galdu arren, ordaintzeko bide gisa jarraitu zuten 2002ko urtarrilaren 1era arte, orduan billeteak eta eurotako txanponak jarri baitzituzten zirkulazioan haien ordez.

Danimarka, Erresuma Batua, Errumania, Bulgaria, Polonia eta Suediak ez zuten euroa onartu.

Danimarkak eta Suediak ez zuten diru bakarra ezarri. Danimarkak euroa errefusatu zuen 2000ko irailaren 28an egindako erreferendumean, % 86ko parte-hartzearekin eta boto-emaileen % 53,1ek euroa hartzearen aurka eginda. Suediako erreferenduma 2003ko irailaren 14an egin zen, euroaren adopzioa bultzatu zuen Anna Lindh ministroa hil eta egun batzuetara, hautesleen % 56k baino gehiagok aurka bozkatu zuten. Horrela, auzia gutxienez bost urtez atzeratu zen, eta epe hori igarota erreferenduma errepikatu ahal izango da.

2002ko urtarrilaren 1ean, Europako diru berriaren lehen egunean, euroa 1 AEBko 0,9038 dolarren truke aldatu zen (USD).

2002ko uztailean, euroak estatubatuar dolarra gainditu zuen dibisa merkatuan.

2004eko maiatzean EBn sartu ziren estatu berriak ez zuten berehalakoan euroa onartu, baina beharrezko baldintza ekonomikoak betetzeko asmoa adierazi zuten.

2002. urtez geroztik, Europar Batasunaren hiru handitze izan dira, eta, horietan, hamahiru herrialde berri sartu dira guztira (hamar herrialde 2004ko maiatzean, bi 2007ko urtarrilean eta bat 2013ko uztailean). Orain arte (2023), herrialde horietako zazpik euroa hartu dute moneta gisa.

2006ko uztailaren 11n, Europar Batasuneko Ekonomia eta Finantza ministroek (ECOFIN) berretsi zuten Eslovenia eurogunean sartuko zela 2007ko urtarrilaren 1etik aurrera.

2007ko uztailaren 10ean, Europar Batasuneko Finantza ministroek behin betiko oniritzia eman zioten Malta eta Zipre 2008ko urtarrilaren 1etik aurrera eurogunean sartzeari.

2008ko uztailaren 8an, Europar Batasuneko Ekonomia eta Finantza ministroek Eslovakia 2009eko urtarrilaren 1ean eurogunean sartzea onartu zuten[17].

2010eko uztailaren 13an, Europar Batasuneko Finantza ministroek Estonia 2011ko urtarrilaren 1ean eurogunean sartzea onartu zuten[18].

2011ko ekainaren 30ean, Andorrak, sortu zenetik euroa de facto erabiltzen aritu zenak, Europar Batasunarekin akordio monetarioa sinatu zuen euroa modu ofizialean erabiltzeko eta euro-txanponak egiteko[19]. Akordioa 2012ko apirilaren 1ean sartu zen indarrean[20]. Andorra 2013ko uztailaren 1ean hasiko zen euro-txanponak egiten. Hala ere, 2012ko urrian, euroen jaulkipena 2014ra arte atzeratu zela iragarri zen[21]. Azkenik, jaulkipena 2014ko abenduan egin zen[22].

Finlandiak eta Herbehereek 1 eta 2 zentimoko txanponak kendu dituzte zirkulaziotik[23], zentimoen fabrikazio-kostua balio nominala baino handiagoa baita. Horretarako, sistema bat ezarri dute prezioak ez aldatzeko, baina behin kutxan sartu ondoren 0 eta 5 zentimora biribiltzen dira. Hala ere, herrialde horietan, 1 eta 2 zentimoko txanponak legezko erabilerakoak dira oraindik ere, eta bildumetarako jaulkitzen dira.

2013ko maiatzean, Europako Batzordeak euroaren 1 eta 2 zentimoko txanponak zirkulaziotik kentzeko aukera planteatu zuen, ekoizpen-kostuek balioa gainditzen baitzuten eta 2002tik euroguneari 1.400 milioi euroko galera metatuak eragin zituelako. Bruselaren arabera, kostu horiek 1 eta 2 zentimoko txanponak egiteari uztea gomendatuko zukeen. Hala ere, Europar Batasuneko Exekutiboak ohartarazi zuen horrek erreakzio negatiboa eragin zezakeela herritarren artean prezioa biribilduko zukeelako. Zirkulaziotik kentzeaz gain, Batzordeak beste hiru egoera proposatu zituen 1 eta 2 zentimoko txanponen etorkizunerako: egungo egoera mantentzea; egiten jarraitzea, baina kostu txikiagoan, eta jaulkitzeari uztea, baina erabiltzen jarraitzea ahalbidetzea[24].

2013ko uztailaren 9an, Europar Batasuneko Finantza ministroek Letonia 2014ko urtarrilaren 1ean eurogunean sartzea onartu zuten[25].

2014ko uztailaren 23an, Europar Batasuneko Kontseiluak Lituania 2015eko urtarrilaren 1ean eurogunean sartzea onartu zuen[26].

2016ko maiatzaren 4an, Europako Banku Zentraleko gobernu-kontseiluak erabaki zuen 500 euroko billetea ez zela gehiago gertatuko 2018[27]. urtearen amaieratik, Europa billete-serie berritik kanpo utzita, baina legezko ordainketa izaten jarraitzen du[28]. Erabakia hartu zen billete horrek legez kanpoko jarduerak erraztu zitzakeen kezkagatik[29].

2022ko uztailaren 12an, Europar Batasuneko Kontseiluak baimena eman zuen Kroaziak 2023ko urtarrilaren 1ean euroa onar zezan[30].

Europar Batasuneko zazpi herrialdek oraindik ez dute euroa ezarri: Bulgaria, Danimarka, Hungaria, Polonia, Txekiar Errepublika, Errumania eta Suedia. Erresuma Batuak ere ez zuen horrelakorik egin Batasuneko kide izan zen urteetan.

Euroari lotutako bi txanpon daude, Europako truke-tasen mekanismoaren bidez. Hauek dira:

• Bulgariar Lev-a euroari lotuta dago: truke-tasa 1,95583 lev bulgariar = 1 euro da, eta fluktuazio-banda ± %15.
• Danimarkako koroa euroari lotua dago, 7,46038 koro daniar = 1 euroko kanbio-tasarekin eta ±% 2,25eko fluktuazio-bandarekin.

Bestalde, euroa sortzean desagertu ziren Europako monetei lotuta zeuden beste herrialde eta lurraldeetako txanponak euroarekin lotuta zeuden. Hauek dira:

• Bosnia eta Herzegovina: konbertsio markoa marko alemanari lotuta zegoen. Gaur egun, truke-tasa finkoa du: 1,95583 marko bihurgarri = 1 euro.
• Cabo Verde: ezkutu caboverdetarra Portugalgo ezkutuarekin lotuta zegoen. Gaur egun, truke-tasa finkoa du: 110,265 ezkutu caboverdetar = 1 euro.
• Komoreak: libera komoretarra libera frantsesarekin lotuta zegoen. Gaur egun, truke-tasa finkoa du: 491,96775 libera komoretar = 1 euro.
• Erdialdeko Afrikako Ekonomia eta Moneta Komunitatea (Kamerun, Txad, Gabon, Ekuatore Ginea, Afrika Erdiko Errepublika eta Kongoko Errepublika): Afrika Erdiko CFA libera Frantziako liberari lotua zegoen. Gaur egun, aldaketa-tasa finkoa du: 655,957 Afrika Erdiko CFA libera = 1 euro.
• Iparraldeko mazedonia: mazedoniar dinarra alemaniar markoari lotuta zegoen. Gaur egun, euroari lotuta dago.
• Mendebaldeko Afrikako Batasun Ekonomiko eta Monetarioa (Benin, Burkina Faso, Boli Kosta, Ginea Bissau, Mali, Niger, Senegal eta Togo): Afrika Mendebaldeko CFA libera Frantziako liberari lotua zegoen. Gaur egun, aldaketa-tasa finkoa du: 655,957 Afrika Mendebaldeko CFA libera = 1 euro.
• Polinesia Frantseseko eta Wallis eta Futunako Itsasoz haraindiko talde frantsesak eta Kaledonia Berriko talde berezia: CFP libera Frantziako liberari lotuta zegoen. Gaur egun, truke-tasa finkoa du: 119,3317 CFP libera = 1 euro.

Gainera, Sao Tome eta Principeko dobra moneta euroari lotuta dago, Portugalekin 2009an sinatutako hitzarmen baten ondorioz, eta 2010eko urtarrilaren 1ean jarri zen indarrean. 24.500 dobraren truke finkoko tasa = 1 euro.

Beraz, Europar Batasunaren barruan, bi herrialdek euroari lotutako txanponak dituzte Europako truke-tasen mekanismoaren bidez (Bulgaria eta Danimarka); Europar Batasunetik kanpo, berriz, 22 herrialdek eta lurraldek euroari lotutako txanponak dituzte: Afrika kontinentaleko 14 herrialdek (Kamerun, Txad, Gabon, Ekuatore Ginea, Afrika Erdiko Errepublika, Kongoko Errepublika, Burkina Faso, Boli Kosta, Ginea Bissau, Mali, Niger, Senegal eta Togo), Afrikako hiru uhartedi (Cabo Verde, Komoreak eta Sao Tome eta Principe), Balkanetako 2 herrialde (Bosnia Herzegovina eta Ipar Mazedoniako Errepublika) eta Ozeano Bareko 3 frantziar lurralde (Kaledonia Berria, Polinesia Frantsesa eta Wallis eta Futuna)

Bielorrusiak eta Marokok euroak eta beste dibisa batzuek osatutako txanpon-saski bati lotutako txanponak dituzte (bielorrusiar errubloa eta marokoar dírhama). Bestalde, Zimbabweko dolarra desagertu zenetik, euroa beste txanpon batzuekin batera erabiltzen da.

Gainera, hainbat herrialdek (adibidez, Suitzak[31] edo Txekiar Errepublikak[32]) euroa izan dute edo dute erreferentziatzat moneta-politikak ezartzean, eta horrek dibisa-merkatuetan esku hartzera bultzatzen ditu banku zentralak.

Danimarkak zenbait klausula negoziatu zituen Europar Batasunaren Tratatutik irteteko, 1992an egindako erreferendum batean Europar Batasuna errefusatu ondoren. Hala, Danimarkak salbuespenak izan zituen lau gaitan (defentsa bateratua, moneta komuna, lankidetza judiziala eta europar herritartasuna). Azkenik, 1993an egindako beste erreferendum batean onartu zen itun aldatua. 2000ko irailaren 28an, euroa hartzeari buruzko erreferenduma egin zen Danimarkan, eta %53,2 geratu zen moneta bakarrarekin elkartzearen aurka. 2015. urtean, aipatutako lau irteera-klausulak ezeztatzeari buruzko erreferendum batek "ez" bat eman zuen berriro.

Suediak ez du moneta-batasunaren irteera formalik (EDBren hirugarren etapa), eta, beraz, teorian behintzat, euroa hartu behar du uneren batean. 2003ko irailaren 14an, euroa hartzeari buruzko erreferenduma egin zen, baina botoen %56rekin ekimen hori errefusatu zen. Suediako gobernuak argudiatu ohi du posible dela euroa ez hartzea, nahiz eta horretarako betebeharra egon, euroguneko kide izateko baldintzetako bat ERMko kide izatea baita bi urtez. Mekanismo horretatik kanpo geratzea aukeratuta, Suediako gobernuak euroa hartzeari buruzko klausula informala du.

2004an Europar Batasunean sartu ziren 10 kideek ere euroa etorkizunean hartzeko aukera izan zuten itunen bidez errekerimendua dute. Eslovenia, Zipre, Malta, Eslovakia, Estonia, Letonia, Lituania eta Kroazia dagoeneko adoptatu dute. Estatu horiek Europar Batasuneko Ekonomia eta Diru Batasunaren hirugarren etapa bete behar zuten datak ezarri ziren: 2007 Eslovenia, Estonia eta Lituaniarako; 2008 Zipre, Letonia eta Maltarako; 2009 Eslovakiarako; eta 2010 edo 2010 Hungaria, Polonia eta Txekiar Errepublikarako. Errealitatea bestelakoa da: esan bezala, 2007an Esloveniak bakarrik hartu zuen euroa; 2008an Ziprek eta Maltak; 2009an, Eslovakiak; 2011n, Estoniak; 2014. urtean, Letoniak; 2015ean, Lituaniak eta 2023an, Kroaziak.

Era berean, 2004az geroztik Europar Batasunean sartu diren estatu berriek euroa hartu beharko dute etorkizunean. Beraz, Errumaniak eta Bulgariak, 2007an Europar Batasunean sartu zirenek, onartu egin beharko dute. Kroazia, 2013ko uztailaren 1ean sartu zena, 2023an sartu zen.

Erresuma Batuak, Danimarkak bezala, euroa onartzeko obligaziorik ez zuen klausula bat zuen. Britainiar euroeszeptikoek uste zuten moneta bakar bat Europako superestatu bateratu bat osatzeko urrats bat besterik ez zela, eta britainiar interes-tasak zehazteko ahalmena kentzeak ondorio dramatikoak izango zituela bere ekonomian. Kontrako iritzia zen kanbio-tasek eragindako arriskua murriztuko zela, Europa barruko esportazioak britainiar guztien % 60 baitziren. Tony Blairren Gobernuko Ogasun ministro Gordon Brownek "bost proba ekonomiko" ezarri zituen Erresuma Batua euroan sartzea gomendatu aurretik, eta euroguneko kide izatea erabakitzeko erreferendum publikoa egiteko konpromisoa hartu zuen. Gainera, Britainia Handiko hiru alderdi politiko nagusiek euroarekin bat egin baino lehen erreferenduma deituko zutela agindu zuten.[33] 2010ean hautatutako koalizio-gobernuak legegintzaldian euroan ez sartzeko konpromisoa hartu zuen. Moneta bakarra hartzea oso gai zaila izan zen beti, Erresuma Batuko euroeszeptizismo garrantzitsuagatik, batez ere Ingalaterran, eta biztanleriaren zati handi bat euroa hartzearen aurka egon da beti. Erresuma Batua Europar Batasunetik atera ondoren, Erresuma Batuak Europar Batasunean 2016. urtean izandako iraupenari buruzko erreferendumaren ondorioz, Erresuma Batuak euroa onartzeko aukera izateari utzi zion.

Euroaren ikurraren eraikitzea

Banatutako estatu askotarako moneta bakarra sartzeak abantaila eta desabantaila ugari ditu parte hartzen duten nazioentzat. Iritziak desberdinak dira euroak orain arte izan dituen ondorioen arabera, horietako askok urteak beharko baitituzte ulertzeko.

• (Ingelesez) (Alemanez) Euro - diru paper