Espainia

Mendebaldean Portugal eta Ozeano Atlantikoarekin du muga, iparraldean Frantzia, Andorra eta Bizkaiko golkoarekin (Ozeano Atlantikoa), ekialdean Mediterraneoarekin, eta hegoaldean Gibraltar (Erresuma Batua), Gibraltarko itsasartea eta Marokorekin (Ceuta eta Melillaren hegoaldean). Lehorreko mugak 1.920 kilometro luze dira: 1.214 kilometro Portugalekin, 623 kilometro Frantziarekin, 63,7 kilometro Andorrarekin, 15,9 kilometro Marokorekin) eta 1,2 kilometro Gibraltarrekin.[6]

Espainiak bi uhartedi hartzen ditu barne, Kanariak Ozeano Atlantikoan, eta Balearrak Mediterraneoan, eta zenbait uharte txiki Mediterraneoan. Uharte handienak hauek dira:

Espainiako mapa topografikoa

Espainia herrialde menditsua da, goi-ordoki eta mendilerro ugarirekin. Batez besteko garaiera handia du, 660 metro,[7] Europako bosgarren handiena Suitza, Austria, Liechtenstein eta Andorraren ondotik.

Iberiar goi-lautadak hartzen du Espainiaren erdialdea, Erdialdeko Sistemak bitan zatitua: Iparraldeko azpi goi-lautada (batez besteko garaiera 800 metro) eta Hegoaldeko azpi goi-lautada (600-700 metroko garaiera). Goi-lautadaren inguruan zenbait mendigune daude: Galizia-Leongo mendigunea (Pena Trevinca, 2.127 metro) ipar-mendebaldean; Kantauriar mendikatea (Torre Cerredo, 2.650 metro eta Peña Prieta, 2.538 metro) eta Euskal Mendiak (Aitxuri, 1.548 metro) iparraldean; Iberiar mendilerroa (Moncayo, 2.316 metro) ipar-ekialdean; eta Sierra Morena (Bañuelas, 1.324 metro) hegoaldean.[7]

Goi-lautadaren kanpoko mendiguneak hauek dira: iparraldean, Kantauri itsasoaren eta Mediterraneoaren artean, Pirinioak (Aneto, 3.404 metro, eta Monte Perdido, 3.355 metro); ipar-ekialdean, itsasertzaren paraleloan, Katalunia Kostaldeko Mendilerroak; eta hego-ekialdean Mendikate Betikoak, Azkenik, bi sakonune handi daude: Ebroko sakonunea, Pirinioen, Iberiar mendikatearen eta Katalunia Kostaldeko Mendilerroen artean; eta Guadalquivirreko sakonunea, Sierra Morenaren eta Mendikate Betikoen artean.[7] Uharteetan Tenerifeko Teide (3.718 metro) nabarmentzen da, Espainiako gailurrik gorena.[7]

• 
  Ebroko sakonunea
• 
  Iberiar goi-lautada, Ávila
• 
  Pirinioak, Añiscloko arroila
• 
  Sierra Morena
• 
  Teide (3.718 metro), Tenerife, Espainiako mendirik garaiena

Tajo ibaia Monfragüen, Cáceres

Hiru isurialde daude Espainian:

• Bizkaiko golkokoa: Bidaso, Nerbioi, Asón, Miera, Besaya, Pas, Sella, Nalón, Navia, Eo, Narcea.
• Ozeano Atlantikokoa: Tambre, Ulla, Miño, Duero, Tajo, Guadiana, Guadalquivir.
• Mediterraneokoa: Fluvià, Ter, Tordera, Llobregat, Francolí, Ebro, Júcar, Segura, Almanzora, Andarax, Adra, Guadalfeo, Guadalmedina, Guadalhorce eta Guadiaro.

Tajo (1.007 kilometro, 863 Espainian), Ebro (910 kilometro), Duero (897 kilometro, 684 Espainian), Guadiana (744 kilometro, 602 Espainian), eta Guadalquivir (657 kilometro) dira luzeenak.

Orografia eta kokapen geografikoaren eraginez, oso klima desberdinak daude Espainian. Hiru klima eremu nagusi daude, Köppen klima sailkapenaren arabera:[8][9][10]

• Klima mediterraneoa da hedatuena Espainian. Bi aldaera ditu:
  • klima mediterraneoa, uda beroekin, Csa: Mediterraneoko eta hegoaldeko Atlantikoko itsasaldean, Andaluzia eta Extremadurako barnealdean, eta erdialdeko zati handienean;
  • klima mediterraneoa, uda freskoekin, Csb: Gaztela eta Leongo mendebaldea, Gaztela-Mantxa ipar-ekialdea, Madrilgo iparraldea eta Galiziako leku batzuetan.
• Estepako klima (BSk, BSh) herrialdearen hego-ekialdeko laurdenean (Murtziako Eskualdea, Valentziako Erkidegoko hegoaldea eta Andaluziako ekialdea), eta baita Ebro Haranaren goi eta erdialdean ere (Nafarroako hegoaldea, Aragoiko erdialdea eta Kataluniako mendebaldea).
• Klima ozeaniko epela, Cfb, herrialdearen iparraldeko laurdenean: Nafarroako iparraldea, Euskadi, Kantabria, Asturias eta Galiziako eskualde batzuk; Iberiar mendilerroko lur garaietan eta Pirinioetako ibarretan ere antzeko klima izan ohi da (klima subtropikal hezea, Cfa).

Mota nagusi hauez gain, klima kontinentalak eta borealak (Dfc, Dfb / Dsc, Dsb) agertzen dira Pirinioetan, eta baita Kantauriar mendikate, Erdialdeko Sistema, Sierra Nevada eta Iberiar mendilerroko alde batzuetan ere. Eta basamortuko klima (BWk, BWh) daukate Almería, Murtzia eta Kanarietako ekialdean. Klima tropikala dute, berriz, Kanaria uharteetako behealdeetan.

Elxeko Dama, iberiar artearen maisulana

Lehenengo hominidoak duela 1,2 milioi urte agertu ziren Iberiar penintsulan, Burgosko Atapuerca aztarnategian aurkitu diren arrastoen arabera.[11] Homo antecessor-en aztarna zaharrenak, berriz, orain dela 800.000 urte ingurukoak dira. Lehen Homo Sapiens gizakiak duela 40.000 urte agertu ziren, herri aurre-indoeuroparren arbasoak direnak, beste gizaki espezieak iraungi baitziren. Goi Paleolitoan, duela 16.000 urte, Magdaleniar kultura garatu zen Bizkaiko golkoaren inguruan, alegia, Euskal Herrian, Asturiasen eta Kantabrian, Dordoinarekin batera. Gizaki horiek bisonteak, zaldiak, eta beste animalia batzuk margotu zituzten haitzuloetan, duela 12.000-15.000 urte inguru; halakoak geratu dira, besteren artean, Altamirako leizean (Kantabria).

Neolitoan, K.a. 5.500 inguruan, Kanpai formako ontziaren kultura agertu zen. Mende horietan metalgintza eta nekazaritza garatu zen, eta monumentu megalitikoak eraikitzen hasi ziren. El Algarko nekazari kultura K.a. 2.000. urtekoa da; metalen teknikak erabiltzen aitzindari izan ziren; brontzea, urrea eta zilarra landu zituzten. K.a. 1.000 urte inguruan, itsasoko kultura garatu zen Tartessosen; iberiarrak, berriz, penintsularen ekialdean kokaturik zeuden. Itsasoko merkataritzak garrantzi handia izan zuen; feniziarrek koloniak sortu zituzten hegoaldean, Gadir (Cádiz), Sexi (Almuñécar) eta Abdera (Adra),[12] eta greziarrek ipar-ekialdean, Empúries eta Rhode.[13] K.a. 900. eta 800. urteetan herri zeltikoak hasi ziren Europako erdialdetik, Pirino mendiak gurutzatuz, Iberiar penintsulan sartzen.

Erromatarren lehen probintzia banaketa

Bigarren Gerra Punikoarekin hasita, K.a. 218. urtean, Erroma pixkanaka nagusi egin zen Iberiar penintsulan; erresistentziarik handiena Goi-lautadan aurkitu zuen. Hispania izena eman zioten. Bi probintzia sortu zituzten Errepublika garaian, Hispania Ziterior eta Hispania Ulterior. Zesar Augustoren garaian, Hispania Ulterior bitan banandu zen, Betika eta Lusitania, eta Hispania Citeriorri Tarraconensis izena eman zioten. Geroago, probintzia honen mendebaldea bereizi zen, Gallaecia izenarekin. Dioklezianok Tarraconensis berriro zatitu zuen, Carthaginensis probintzia sortuz. Probintzia horiek guztiek, Mauretania Tingitanarekin batera, Hispania diozesia osatzen zuten, Galiako prefekturapean.

Erromatar aginteak iraun zuen sei mendeetan, bertako biztanleak erromatartuak izan ziren, eta tokiko buruak erromatar aristokraziaren parte bilakatu ziren.[14] Hispaniak urre, artile, oliba olio, ardo eta laborez hornitu zuen Erromatar Inperioa. Hadriano, Trajano eta Teodosio enperadoreak eta Seneka filosofoa Hispanian jaio ziren. Kristautasuna I. mendean iritsi zen, eta II. mendean hartu zuen indarra hirietan.[14]

V. mendean, germaniar herriak iritsi ziren; suebo, alano eta bandaloak 409an, eta bisigodoak 416an. Azkenak izan ziren garaile. Penintsula ia osorik hartzen zuen Bisigodoen Erresuma sortu zuten; hiriburua Toledon zegoen. VII. mendearen hasieran, Rekaredo, arrianismoa utzirik, katolizismora bihurtu zen, alegia hispanoerromatarren erlijiora.[15] Isidoro Sibiliakoaren lana funtsezkoa izan zen bihurrera horretan.

Taifa erresumak, Leongo Erresuma eta Nafarroako Erresuma 1030ean

VIII. mendearen hasieran, Iparraldeko Afrikako mairu musulmanek penintsulan sartu ziren eta, bisigodoen arteko liskarrak baliatuz, ia osorik beretu zuten denbora gutxian. Ipar-mendebaldeko eskualde menditsuak besterik ez zion eutsi konkistari. Lege islamikoaren azpian, kristau eta juduei uzten zitzaien beren erlijioa praktikatzen, baina zerga berezi bat (jizya) ordaindu behar izaten zuten, eta musulmanek baino eskubide gutxiago zeukaten.[16] Asko musulman bihurtu ziren, eta X. mende amaieran muladiak (iberiar jatorriko musulmanak) gehiengoa ziren Al-Andalusko biztanlerian.[17] Guadalquivirren haranean, Valentziako itsasaldeko ordokian, Ebroren haranean eta, geroago, Granadan, Iparraldeko Afrikan jatorria zuten berbere komunitate handiak kokatu ziren.[18]

Kordobako meskita

Omeiatar Kalifa-herriko emirrek gobernatu zuten Al-Andalus 756 arte. Urte horretan Abd ar-Rahman I.ak Kordobako Emirerri independentea sortu zuen. 929an, Abd ar-Rahman III.ak Kordobako kalifa izendatu zuen bere burua;[15] haren agintaldian Kordoba izan zen Mendebaldeko Europako hiririk handiena eta aberatsena. Jakintsu musulman eta juduen lanaren bidez, Antzinako Greziako kultura ezagutarazi zen. Aipagarriak dira Averroes, Ibn al-Arabi eta Maimonides filosofoak. XI. mendean, Kordobako Kalifa-herria taifa erresumetan zatitu zen.[18] Iparraldeko Afrikatik iritsitako Almorabide eta Almohadeek taifak batu zituzten, eta Islamaren ikusmolde hertsiagoa ezarri zuten.

Asturiasko Erresuma kristaua VIII. mende hasieran sortu zen, Covadongako guduaren ostean. 739an, musulmanak egotziak izan ziren Galiziatik. 910an, Leongo Erresuma sortu zen, hiriburua Oviedotik Leónera eraman zutelarik. Denbora luzean hori izan zen erresuma kristaurik garrantzitsuena; 1065ean, Gaztelako Erresuma bilakatu zen. Pirinioetan, berriz, Nafarroako Erresuma eratu zen mendebaldean eta zenbait konderri erdialdean (Aragoi, Sobrarbe eta Ribagorza), eta frankoek Hispaniako Marka sortu zuten ekialdean. Kordobako Kalifa-herria taifetan zatitu zenean, erresuma kristauek iniziatiba hartu eta hegoalderantz zabaldu zituzten beren lurraldeak. Nafarroako Erresumak XI. mendean izan zuen bere une gorena, Errioxa konkistatu eta Aragoi, Sobrarbe eta Ribagorzako konderriak bereganatu zituenean.[15]

Alfontso X.a Gaztelakoa

XI. mende amaieran, Clunyko ordenak bultzatuta hiriak eta burguak sortzen hasi ziren Penintsula iparraldean barrena Santiagoraino, «frankoek» kolonizatuak (gehienetan okzitaniarrak), Donejakue bide frantses deituaren hasieratzat jo izan dena. Santiago sinbolismo kristau handiko hiri bihurtu zen Penintsulako erresuma kristauentzat. 1085ean, kristauen garaipen estrategikoa izan zen Toledo hiria hartzea. 1118an, Alfontso I.a Nafarroakoak Zaragoza konkistatu zuen. 1134an, Alfontso I.a hil ostean, Nafarroa eta Aragoi behin-betiko bereizi ziren. Harrezkero, Gaztelako Alfontso VIII.ak eta bere aurreko erregeek estutu egin zuten Nafarroaren gaineko presioa. 1199tik 1200era, Nafarroa inbaditu zuen, eta erresuma hori itsaso irteera zuzenik gabe utzi, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaia eskuratuta.

XII. mendean, Ipar Afrikako almorabideen eta almohadeen esku-hartze militarrak geldiarazi egin zuen erresuma kristauen oldarraldia Al-Andalusen barrena. 1212an, baina, Gaztela, Aragoi eta Nafarroak bat eginik Navas de Tolosako guduan almohadeak garaitu zituzten. Handik aurrera, kristauek hegoaldeko gotorleku nagusiak eskuratu zituzten: Kordoba 1236an eta Sevilla 1248an. XIII. mendean, Aragoiko Koroak indar handia lortu zuen Mediterraneoan zehar, eta Siziliako Erresuma konkistatu zuen.[19] Garai hartan sortu ziren Palentziako (1212/1263) eta Salamancako (1218/1254) unibertsitateak. Izurri Beltzak herrialdea sakailatu zuen 1348tik aurrera.[20]

Kristobal Kolon, Fernando II.a Aragoikoa eta Elisabet I.a Gaztelakoa Alhambran batzartuak

1469an, Aragoiko Fernando II.aren eta Gaztelako Elisabet I.aren ezkontzaren bitartez, bi erreinu kristau nagusiak elkartu ziren. 1478an, Kanariak konkistatu zituzten, eta 1492an Granada, azken erresuma musulmana.[21] Urte berean, Errege-erregina Katolikoek juduak kanporatu zituzten Gaztela eta Aragoitik.[22] 1512an, Gaztelako eta Aragoiko armadak baliatuz, Fernando II.ak Gaztelako Nafarroako Erresuma inbaditu zuen: euskal erresumak bere independentzia galdu zuen Pirinioez hegoaldera, baina errege berriak haren erresuma izaera gorde nahi izan zuen, Gaztelako Koroaren barruan (1516).

1492an, Kristobal Kolon Ameriketara iritsi zen, eta aurkikuntza horren ondorioz, Espainia indar kolonial bihurtu zen. 1516an, Karlos I.a, Herbehereetako habsburgotar erregea, izendatu zuten Espainiako errege; 1520an, aitona Maximiliano zendu ostean, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadore hautatu zuten, Karlos V.a izenaz. Europako nagusigoari Ameriketako konkistak gehiturik, Espainiako monarkia Munduko ahaltsuena bilakatu zen. Baina aurkariak ere izan zituen. Gaztelan gogorki zapaldu zuen Komuneroen Matxinada eta, gertaeron lorratzean, armada nafar-frantsesak berreskuratutako Nafarroa berriz okupatu zuen (1521), oraingoan behin betiko. Alemanian Martin Lutherren erreforma protestantearekin bat egin zuten printzeen aurka borrokatu zen. Azkenik, Augsburgeko bakea sinatu behar izan zuen 1555ean.[23] Horiek horrela, 1556an Karlosek inperioa zatitu zuen: Alemania anaia Fernandori utzi zion; Espainia, Italia, Herbehereak eta Ameriketako inperioa, berriz, Filipe semeari.[15]

Karlos I.a eta Filipe II.a Karlos I.a erregeak

Filipe II.a izan zen Habsburgotarren artean espainiarrena. Europako nagusigoari eusteaz gain, Portugalgo Erresuma ere bereganatu zuen.[15] Oso elizkoia baitzen, bere helburu nagusietako bat Erromako fede katolikoaren alde borrokatzea zen. Hori zela eta, gudu eta bidaldi askotan sartu zuen herria: Frantziako Erlijio Gerrak eta Laurogei Urteko Gerra protestanteen aurka, Lepantoko gudua otomandarren aurka; 1588an, Ingalaterra inbaditzera zihoan Itsas Armada Garaiezinak sekulako hondamena jasan zuen. Filipe II. aren ondoren, hiru habsburgotar izan ziren errege, oso ahulak denak, eta herriak beherakada handia egin zuen urte haietan. 1609–1613 bitartean, Filipe III.aren aginduz, moriskoak kanporatuak izan ziren.[24] Filipe IV.ak Olivares konde-dukearen esku utzi zuen gobernua. Portugal 1640an bereizi zen, eta 1659an Pirinioetako Hitzarmena sinatu zuten Espainia eta Frantziak, Hogeita Hamar Urteko Gerrari amaiera emateko.

Filipe V.aren familia, van Looren margoa

Habsburgotarren agintaritza 1700ean bukatu zen, Karlos II.a seme-alabarik gabe hil zenean. Luis XIV.a Frantziakoaren biloba Filipe Anjoukoa izendatu zuten ondorengo, baina Leopoldo I.a Austriakoak ez zuen onartu borboien dinastia ezartzea.[15] Horrek Espainiako Ondorengotza Gerra (1701–1714) ekarri zuen. Filipe V.aren tropek Bartzelonari eraso egin, eta kataluniar erresistentzia zapaldu zuten, habsburgotarren aldekoa. Horren ondorioz, Espainiak galdu egin zituen Herbehereak, Milanerria, Sardinia eta Napoli. Gainera, erregetzaren peko administrazioa berdintzeko lehen aurrerapauso handia eman zen: Oin Berriko Dekretuak, Katalunian gaztelar lege eta hizkuntza eredua ezartzen zutenak. XVIII. mendean, borboitarrek (Filipe V.a, Fernando VI.a eta Karlos III.a) administrazioa eta gudarostea berritu zituzten, eta herrialdea modernizatzen ahalegindu ziren, horretarako zentralismoa eta despotismo ilustratua ezarriz. Ekonomiaren egoerak hobera egin zuen, eta biztanleak ugaldu egin ziren.

Maiatzaren hiruko fusilamenduak, Iberiar Penintsulako Gerrako gertaera, Goyaren margoa

1793an, Frantziako Iraultzaren ondoan, Espainia gerran sartu zen Frantziako Errepublikaren aurka, Lehen Koalizioaren barnean. 1795ean sinatutako Basileako Bakearen ondorioz, Hispaniola uhartearen bi heren galdu zituen.[25] Hirugarren Koalizioaren Gerran, berriz, Frantziarekin elkar hartu zuen, baina Erresuma Batuko itsas armada nagusitu zitzaion Trafalgarko guduan.[26]

1808an, Napoleon Bonapartek Espainia inbaditu zuen, eta Karlos IV.ak Napoleonen anaia Josefen alde abdikatu behar izan zuen. Espainiar herriak ez zuen errege hori onartu, eta frantsesen aurkako Iberiar Penintsulako Gerra hasi zen. 1810ean, Cadizko Gorteak batzartu ziren, Bonaparteren kontrako indarrak batzeko eta konstituzio liberala idazteko.[27] 1814an, gudaroste espainiar eta britainiarrek garaitu zituzten Napoleonen osteak, eta borboitarrak itzuli ziren erregetzara Fernando VII.arekin. Penintsulako gerra profitatuz, Espainiak Ameriketan zeuzkan kolonia gehienetan iraultzak piztu, eta independentzia adieraziz joan ziren. 1825erako, Espainiak bi kolonia besterik ez zuen Ameriketan: Kuba eta Puerto Rico.[28]

Elisabet II.a

Fernando VII.ak Napoleonen kontrako gerran idatzi zen konstituzio liberala kendu eta errege absolutu gisa gobernatu zuen, 1820an burgesia liberalak beste konstituzio berri baten mendeko jartzera behartu zuen arte; Hirurteko Liberala izan zen. 1823an, ordea, Frantziako San Luisen Ehun Mila Semeen laguntzarekin, liberalismoa eraitsi eta absolutismoa ezarri zen berriro. Fernando VII.a hiltzean, Elisabet II.a bihurtu zen erregina, baina haren osaba Karlos Maria Isidrok ere galdegin zuen tronua; horrela lehertu zen Lehen Gerra Karlista. Ez zen dinastia afera hutsa: Elisabet erreforma liberalen eta zentralizazioaren alde zegoen; Karlosen aldekoak berriz, kontserbadoreak ziren, eta foruak errespetatzearen aldekoak.[29][15] 1840an liberalak nagusitu baziren ere, 1846an karlistak altxatu ziren Katalunian; orduan ere ez zuten arrakastatik izan.[30]

Lehen Errepublikaren aldarrikapena Bartzelonako Sant Jaume plazan, 1873ko otsaila

Elisabet II.aren erreginaldian jazarraldi militar ugari izan zen, bai aurrerazale, bai kontserbadore. 1868ko iraileko iraultzak eman zion hasiera Seiurteko demokratikoari. Erreginak erbestera alde egin behar izan zuen eta, ondoko urtean, gizonezkoen sufragio unibertsal zuzenez hautatutako gorte konstituziogileek konstituzio berria onartu zuten. 1870ean, gorteek Amadeo Savoiakoa hautatu zuten Espainiako errege. 1872an, Hirugarren Gerra Karlista hasi zen, karlisten altxamendu baten bidez.[31] 1873an Espainiako Lehen Errepublika aldarrikatu arren,[32] 1874an Borboien monarkia berrezarri zen, Elisabet II.aren seme Alfontso XII.a errege izendaturik.[33] 1876ko konstituzioa onartu zenetik aurrera, Práxedes Mateo Sagasta buru zuten liberalak eta Antonio Cánovas del Castillo buru zuten kontserbadoreak txandakatu ziren gobernuan.[34] Erregimen horren arabera, adin batetik gorako gizonek, ekonomiaz aberatsak edo goi ikasketadunak, bozkatu zezaketen hauteskundeetan: Espainiako biztanleriaren % 3a.

Mendean zehar burgesia indartu egin zen, eta Espainiako ekonomia garatzen hasi; industria iraultza, hala ere, ez zen mende bukaera arte gertatu. 1885ean, Alfontso XII.a hil zen, eta haren alarguna Maria Kristina izan zen erregeordea, Alfontso XIII.a adinduna izan arte.[34] 1895ean, Kubako Independentzia Gerra hasi zen, eta 1898an, USS Maine itsasontziaren hondoratzearen ostean, Estatu Batuek gerra deklaratu zioten Espainiari.[35] Estatubatuarrek azpiraturik, Espainiak itsasoaz bestaldean geratzen zitzaizkion koloniak galdu zituen: Kuba, Filipinak, Guam eta Puerto Rico. Testuinguru horretan sortu zen 98ko belaunaldia idazle taldea.[36]

Alfontso XIII.a eta Miguel Primo de Rivera 1930ean

XX. mende hasieran, sozialismoak eta anarkismoak garrantzi handia hartu zuten, eta baita Katalunia eta Hego Euskal Herriko alderdi abertzaleek ere.[15] Espainia neutrala izan zen Lehen Mundu Gerran, eta hori onuragarria izan zen merkataritzarentzat. Baina Marokoko Protektoratu Espainiarrean piztutako Rifeko Gerrak galera handiak eragin zituen; gobernuaren eta monarkiaren ospeak lurra jo zuen, eta militarrak ez zeuden pozik. Horiek horrela, 1923ko irailaren 13an Miguel Primo de Rivera jeneralak estatu-kolpea jo zuen.

Primo de Riveraren diktadura 1930ean amaitu zen, eta ondoko urtean, 1931ko apirilaren 14an, Bigarren Errepublika aldarrikatu zen. Errepublika garaian, erreforma garrantzitsuak abiarazi ziren herrialdea modernizatzeko (nekazaritza erreforma, armadaren berregituratzea, hezkuntza erreforma), sufragio unibertsala ezarri zen, emakumeei boto eskubidea emanez, eta lehenbiziko autonomia estatutuak onartu ziren (Kataluniakoa 1932an, Euskadi eta Galiziakoak 1936an).[37][38] Lehenbiziko bi urteetan Niceto Alcalá Zamora izan zen presidentea, errepublikarren eta sozialisten laguntzarekin, eta Alejandro Lerroux 1933–1336 bitartean, eskuinaren babesarekin. Polarizazio politikoa oso handia zen, eta bortxakeriako ekintzak ere izan ziren: eliza eta komentuen erretzea, José Sanjurjoren matxinada, Casas Viejasko gertakariak, 1934ko Iraultza eta buruzagi politikoen aurkako atentatuak.[39][38][40]

Gernikako bonbardaketa, 1937ko apirilaren 26a.

1936ko otsaileko hauteskundeetan Fronte Popularra, ezkerreko alderdien koalizioa, nagusitu zen, eta Manuel Azaña izendatu zuten presidente. Errepublikaren erreformak geldiarazteko asmoz, uztailaren 17 eta 18an, armadaren zati handi batek estatu-kolpea jo zuen; hiri handi gehienek (Madril, Bartzelona, Bilbo, Valentzia, Málaga, Donostia), ordea, Errepublikari leial iraun zuten.[40] Espainia bi gunetan zatiturik gelditu zen, bata gobernu errepublikarraren mendekoa eta bestea matxinoek kontrolatzen zutena, eta Gerra Zibila hasi zen. Francisco Franco bilakatu zen buruzagi kolpista nagusia 1936ko udazkenean. Hauek Alemania Naziaren eta Italia Faxistaren laguntza handia izan zuten; errepublikarrek barneko eta kanpoko laguntza zuten, sozialistena, komunistena, eta zenbait liberalena, eta baita Sobietar Batasunarena ere. Hurrengo hiru urtean, milioi erdi bat gizabanako hil ziren: guda zelaian 300.000, eta errepresioaren ondorioz 200.000. Guda zelaietatik at egindako hilketa horietatik, 50.000 errepublikarren kontrolpeko eremuan izan ziren (faxisten estatu kolpearen ondorengo bost hilabeteko kaos hartan, ia guztiak), eta gainerakoak frankistek eragin zituzten. Errepublikar agintariek, beren kontrolpeko eremuan, hilketak gerarazten saiatu ziren; agintari frankistek, berriz, hilketa horiek egiten lagundu zuten, aurkariak eta aurkari izan zitezkeenak hiltzea beren gobernua sendotzeko nahita erabilitako estrategia izan zen.[41] Gerra 1939ko apirilaren 1ean amaitu zen, frankisten garaipenarekin.

Francisco Francok agindu zuen Espainian 1939-1975 bitartean

Gerra Zibila matxinoek irabazirik, Francisco Franco jarri zen estatuburu; demokrazia suntsiturik, diktadura ezarri zuen. Frankismoak gogor zapaldu zituen erregimenaren aurkariak, bereziki lehenbiziko urteetan. 400.000 lagun erbestera joan ziren, beste hainbeste kartzelatuak izan ziren, eta 50.000 hilaraziak.[42] 1937an sortutako Falange Española Tradicionalista y de las JONS zen legezko alderdi politiko bakarra.[43] Ardatzeko potentziekin kidetasun handiak bazituen ere, Francoren erregimenak neutral iraun zuen Bigarren Mundu Gerran.[44] Gerra ondoan, herrialdea isolaturik gelditu zen, eta Nazio Batuetatik at. 1955etik aurrera, egoera aldatuz joan zen; izan ere, Gerra Hotza zela-eta, Estatu Batuentzat garrantzi estrategiko handia zuen Espainian base militarrak ezartzeak, eta Franco horretaz baliatu zen. Autoritarismoa, nazionalismoa, oso katolizismo kontserbadorea sustatzea (nazionalkatolizismoa), eta gaztelania ez beste hizkuntzak zapaltzea izan ziren frankismoaren politikaren ezaugarriak. 1959an, Maroko, espainiar eta frantziar protektoratu izandakoa, independizatu zen, eta 1968an Ginea Espainiarra. 1969an, Francok Joan Karlos Borboikoa, Alfontso XIII.aren biloba, izendatu zuen bere ondorengo,[45] eta hark estatuburuaren eginbeharrak hartu zituen bere gain diktadoreak osasuna galdu zuenean, 1974ean. Izan ere, diktadoreak Carrero Blanco almirantea zuen haren ondorengo izendatuta. Plan hori, baina, zapuztuta geratu zen, ETAren sona handiko bonba eraso batek hura hil zuenean, 1973ko abenduan.

Joan Karlos Borboikoa Espainiako errege izan zen 1975-2014 bitartean.

1975eko azaroaren 20an, Franco hil zenean, berehala ikusi zen diktadurak ez zuela luze iraungo. Carlos Arias Navarro zen gobernuko lehendakari eta postu horretan egon zen denboran argi erakutsi zuen ez zela gauza Espainian ezinbestekoa zen demokratizazio prozesua abian jartzeko, aldiz, erregimeneko ultren edo «bunkerraren» aginduetara egon zen azken unea arte. Begirale askoren iritzian, Juan Carlos de Borbón, zeina Joan Karlos I.a izenarekin Espainiako errege baitzen 1975eko azaroaren 27az gero, erregimeneko agintarien esanetara zegoen txotxongilo bat baino ez zen. Baina, 1976. urtearen erdialdera, Joan Karlos erregeak pertsona gazteago bat izendatu zuen gobernuko lehendakaritzarako, trantsizio demokratikoa egiteko gai izango zen norbait: Adolfo Suárez. Karisma handiko gizona eta politikari trebea izaki, Suárezek bideratu zuen Espainia aniztasunaren eta demokraziaren mundura, odol isurketarik gabe. Alderdi politikoen legeztatzea, amnistiaren legea, lehen hauteskunde libreak (1977ko ekaina) eta 1978ko konstituzio berri adostua izan ziren trantsizio demokratikoaren aldi garrantzizkoenak. Dena den, 1977ko Amnistia Legeak zigorgabe utzi zituen frankismoaren krimenak (114.266 lagun desagerturik), eta Gasteizko martxoaren 3ko edota Atochako sarraskien erantzuleak epaitu gabe gelditu ziren.[46]

Konstituzio berriak aukera eman zuen Espainiako herri gutxituetako nazionalismoek, konstituzio horretan nazionalitate historiko deitutakoek (Euskal Herria, Katalunia eta Galizia), erreibindikatzen zituzten autogobernu eskaerak autonomia estatutuen bitartez bideratzeko. Aldiz, estatuak, Rodolfo Martin Villa buru zuela, autonomien eredua Espainiako gainerako lurralde guztietara zabaldu zuen 1980tik aurrera, katalanen eta euskal herritarren indarrari kontrapisu egiteko.[47][48] LOAPA legea izan zen berdintze ahalegin horren lehen pausoa;[49] estatu eredu horri "kafea denontzat" deitu zaio ("café para todos").[47] Espainiako Koroak hasieratik hartu zuen Espainiako nazio batasunaren gidaritza sinbolikoa eta, hainbaten iritziz, erregearen parte hartzea funtsezkoa izan zen Antonio Tejero koronelak, 1981eko otsailaren 23an, Madrilgo parlamentuan egin zuen estatu-kolpe ahalegina menderatzeko orduan. Adolfo Suárez, berriz, nahiz eta trantsizio demokratikoaren garaian politikari ausart eta abil gisa agertu, ez zen gauza izan bere proiektu zentristaren buruan (UCD) 1982ko hauteskundeak irabazteko, eta ordu arte oposizioan egondako Alderdi Sozialista (PSOE) igo zen agintera. Felipe González hautatu zuten gobernuko lehendakari.

Felipe González, Espainiako presidente 1982-1996 bitartean.

1982tik 1996ra, PSOE egon zen agintean; garai hori modernizazio eta eguneratze aro bat izan zen Espainiarentzat, eta mendebaldeko erakunde garrantzitsu batzuetan sartu zen (Europako Ekonomia Erkidegoa; NATOn, jende askoren oposizioarekin, nahiz sartzearen aldekoek erreferenduma irabazi zuten); sona handiko bi ekitaldi berezik ospe handia eman zioten Espainiari munduan: Bartzelonako Joko Olinpikoek eta Sevillako Erakusketa Unibertsalak, biak 1992an. Azkenean, ordea, hainbat ustelkeria kasutan eta GALen ekintza terroristetan zikindu ondoren, 1996ko martxoko hauteskundeak galdu zituen Felipe Gonzálezek Alderdi Popularraren (PP) mesedetan, eta alderdi horretako José María Aznar hautatu zuten Espainiako lehendakari.

2000. urteko hauteskundeak ere PPk irabazi zituen, aurrekoetan baino abantaila handiagoz, gehiengo absolutua erdietsi baitzuen José María Aznarren alderdiak. Beren desadostasunak gorabehera, Espainiako bi alderdi nagusiak, PP eta PSOE, bat etorri ziren Europar Batasunari buruzko ekonomia politikan, haren aldeko apustua egin baitzuten, zalantzarik gabe, eta zintzo bete baitzituzten Europatik markatu zitzaizkien ekonomia irizpideak: inflazioaren eta defizit publikoaren aurkako borroka eta diru politika zorrotzagoa. Politika horrek, beraz, arrakasta izan zuen eta, hala, 1999ko urtarrilean, euroa osatzen zuten estatuen artean zegoen Espainia.

Euskal terrorismoaren aurkako borroka, berriz, askoz ere auzi korapilatsuagoa izan zen, eta adostasunak eta desadostasunak sortu zituen, tarteka, alderdi nagusien artean. 1998an, ETAk alde bateko su-etena aldarrikatu zuen, euskal abertzale moderatuak (EAJ-PNV eta Eusko Alkartasuna) subiranotasun dinamika batean sartzearen truke, eta Madrilgo gobernuarekin negoziatzeko borondatea adierazi zuen, baina su-etenak ez zuen askorik iraun, 2.000. urtearen hasiera aldera, ETAk bertan behera utzi baitzuen eta berriz hasi baitzen atentatuak egiten, gero eta gogorragoak: politikarien, enpresaburuen, kazetarien eta edozein herritarren aurka.

2004ko martxoaren 11ko atentatuetako biktimen omenezko oroitarria

Bestalde, Aznarren agintaldian, Espainiak soldaduak bidali zituen bai Afganistanera eta bai Irakera, Estatu Batuetako George W. Bush lehendakariaren aginduz bi herrialde horietan egindako inbasioetan laguntzera; Irakeko Gerran parte hartzeak sekulako protestak eta manifestazioak eragin zituen Espainian, munduko beste bazter askotan bezala. 2004ko martxoaren 11n, legebiltzarrerako hauteskundeen bezperan, Espainian inoiz izan den atentaturik lazgarriena egin zuten Madrilen, 191 lagun hil eta 1.858 zaurituz. Gobernuak ETA izan zela zabaldu zuen, ideia horren kontrako zantzuak agertu ahala. Gobernuaren deskredituak piztutako krisiaren ondorioz, PP alderdiak gobernua galdu zuen, PSOEko Zapateroren alde.[oh 1]

2006an ETAk beste su-eten bat iragarri zuen, baina urtearen bukaeran hautsi zuen, Barajasko aireportuko terminal berrian bonba bat leherraraziz eta bi lagun hilez. 2008ko hauteskundeetan, José Luis Rodríguez Zapatero aukeratu zuten berriz ere Espainiako lehendakari. Hain zuzen, 2008. urtea jotzen da ekonomiaren krisialdiaren hasiera urtetzat Espainian. Hartutako haren kontrako neurriek handitu egin zuten aberatsen eta txiroenen arteko aldea. 2019an egindako kalkulu batek agerian utzi zuen argindarraren batez besteko prezioak soldatak zazpi halako igo zirela 13 urtean; Europako hirugarren argindar garestiena zuen 2019an, Alemania eta Portugaletik atzetik bakarrik.[50]

Espainia monarkia konstituzionala da. 1978an ezarritako konstituzioak estatuaren eta armadaren buru jartzen du erregea, eta erregetza herentziaz transmititzen da. Botereak honela daude banaturik:

• Botere betearazlea Espainiako Gobernuak eta honen buru den Presidenteak osatzen dute. Egoitza Moncloako jauregian dago.
• Botere legegilea Espainiako Gorteen esku dago. Bi ganbera ditu: Diputatuen Kongresua edo Behe Ganbera, eta Senatua edo Goi ganbera. Ahalmen betearazlea gobernuko lehendakariak du; erregeak izendatzen du lehendakaria, hauteskundeen emaitzaren arabera. Lehendakariak ministroak hautatzen ditu, eta horiek ministro kontseilua osatzen dute.
• Botere judiziala epaile eta magistratu ezberdinez osatutako epaitegi eta tribunalen eskumena da, Erregearen izenean. Herrialdeko epaitegi nagusia Auzitegi Gorena da.

Diputatuen Kongresuaren osaketa 2016ko Espainiako hauteskunde orokorren ondoren
Alderdia			Eserlekuak
Alderdi Popularra (PP)			137
Espainiako Langile Alderdi Sozialista (PSOE)			110
Ahal Dugu-Ezker Batua-Equo (Podemos–IU–Equo)			71
Herritarrak - Herritarron Alderdia (C's)			32
Kataluniako Ezker Errepublikarra (ERC–CatSí)			9
Kataluniako Konbergentzia Demokratikoa (CDC)			8
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV)			5
Euskal Herria Bildu (EH Bildu)			2
Kanariar Koalizioa-Kanarietako Alderdi Nazionalista (CC–PNC)			1
Guztira 350 eserleku.

Senatuaren osaketa 2016ko Espainiako hauteskunde orokorren ondoren
Alderdia			Eserlekuak
Alderdi Popularra (PP)			151
Espainiako Langile Alderdi Sozialista (PSOE)			63
Elkarrekin Ahal Dugu (Podemos–IU–Equo)			23
Kataluniako Ezker Errepublikarra (ERC–CatSí)			12
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV)			6
Kataluniako Konbergentzia Demokratikoa (CDC)			4
Herritarrak - Herritarron Alderdia (C's)			3
Kanariar Koalizioa-Kanarietako Alderdi Nazionalista (CC–PNC)			1
Gomerako Talde Sozialista (ASG)			1
Euskal Herria Bildu (EH Bildu)			1
Aldaketa (Cambio-Aldaketa)			1
Guztira 264 eserleku.

Estatu eremuko alderdi nagusiak

• PSOE: Espainiako Langile Alderdi Sozialista, Partido Socialista Obrero Español
• PP: Alderdi Popularra, Partido Popular
• VOX: Vox
• UP (Podemos-IU): Elkarrekin Ahal Dugu, Unidas Podemos
• Cs: Herritarrak – Herritarron Alderdia, Ciudadanos – Partido de la Ciudadanía
• MP: Herrialde Gehiago, Más País

Erkidegoetako alderdi nagusiak

• Euskal Autonomia Erkidegoan:
  • EAJ: Eusko Alderdi Jeltzalea
  • Euskadiko Alderdi Sozialista – Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)
  • Euskal Herria Bildu
  • EB-B: Ezker Batua – Berdeak
• Nafarroa Garaian:
  • Geroa Bai
  • Nafar Herriaren Batasuna, Unión del Pueblo Navarro (UPN)
  • Euskal Herria Bildu
• Katalunian:
  • ERC: Kataluniako Ezker Errepublikanoa, Esquerra Republicana de Catalunya
  • Herritarrak – Herritarron Alderdia: Ciutadans – Partit de la Ciutadania
  • Junts per Catalunya, Batera Kataluniagatik (JxC)
• Galizian:
  • BNG: Galiziako Bloke Nazionalista, Bloque Nacionalista Galego
• Kanarietan:
  • CC: Kanariar Koalizioa, Coalición Canaria

Espainia 17 eskualde administratibotan banatua dago, autonomia erkidego izenekoak. Erkidego bakoitzaren lurraldea probintzia batean edo gehiagotan zatiturik dago. Guztira 50 probintzia dira. Bi hiri daude eurek bakarrik autonomia dutenak, autonomia hiri izenekoak. 8.111 udalerri daude.

Galizia

Nafarroa

Madril

Errioxa

Aragoi

Katalunia

Valentzia

Gaztela
Mantxa

Extremadura

Portugal

Gaztela
eta Leon

Asturias

Kantabria

Euskadi

Murtzia

Andaluzia

Ceuta

Melilla

Frantzia

Balear
Uharteak

Kanariak

Mediterraneo
itsasoa

Bizkaiko golkoa

Ozeano
Atlantikoa

Andorra

Ozeano
Atlantikoa

Espainiako probintzien gaztelaniazko izenak XXI. mendean.

• Autonomia erkidegoak:
  • Andaluzia (Andalucía)
  • Aragoi (Aragón, Aragó)
  • Asturiasko Printzerria (Principado de Asturias, Principáu d'Asturies)
  • Balear Uharteak (Islas Baleares, Illes Balears)
  • Valentziako Erkidegoa (Comunidad Valenciana, Comunitat Valenciana)
  • Extremadura (Extremadura)
  • Errioxa (La Rioja)
  • Euskal Autonomia Erkidegoa (Comunidad Autónoma del País Vasco)
  • Galizia (Galicia, Galiza)
  • Gaztela eta Leon (Castilla y León)
  • Gaztela-Mantxa (Castilla-La Mancha)
  • Kanariak (Canarias)
  • Kantabria (Cantabria)
  • Katalunia (Cataluña, Catalunya, Catalonha)
  • Madrilgo Erkidegoa (Comunidad de Madrid)
  • Murtziako Erkidegoa (Región de Murcia)
  • Nafarroako Foru Erkidegoa (Comunidad Foral de Navarra)
• Autonomia hiriak:
  • Melilla (Ciudad Autónoma de Melilla).
  • Ceuta (Ciudad Autónoma de Ceuta).

Espainiako Indar Armatuak (siglak: FFAA edo FAS) edo Espainiako Armada da Espainia babesten duen erakunde militarra. Buruzagi Gorena Filipe VI.a erregea da, eta María Dolores de Cospedal Defentsa ministroa. Espainiako Konstituzioan ezarrita dagoenez,[51] Indar Armatuak honela banatuta daude:

• Aireko Armada
• Itsasoko Armada
• Lurreko Armada

Horrezaz gainera, hiru armadetako militarrez osaturiko bi unitate daude: Errege Guardia eta Larrialdi Unitate Militarra. Gerra kasuetan, Guardia Zibilak ere parte hartzen du armadan.

Espainiako biztanleriaren dentsitatea (2008).

2016an Espainiak 46,4 milioi biztanle zituen;[2]; dentsitatea 92 biztanle kilometro koadroko da. Biztanleen % 76,9 hiritan bizi da. Jaiotza eta heriotza indizeak Europako gainerako herrien antzekoak dira. Emankortasun indizea oso txikia da, 1,49 haur emakumeko (2016); bizi itxaropena berriz munduko handienetakoa, 81,7 urtekoa, 78,7 urtekoa gizonezkoentzat, eta 84,9-koa emakumezkoentzat. Biztanleak adinka hartuta, 0-14 urte bitartekoak % 15,4 dira, 15-24 urte bitartekoak – % 9,6, 25-54 urte bitartekoak – % 45,2, 55-64 urte bitartekoak – %11,9, eta 65 urtetik gorakoak – % 17,8.[6] Datu horiek argi eta garbi erakusten dute gizartea geroz eta zaharragoa dela, horrek etorkizunerako dakartzan arazo guztiekin (erretiratu asko eta langile gutxi).

Biztanleriaren banaketa geografikoa aldatzen ari da. 1950–60 inguruko migrazio mugimenduak, Espainia barneko mugimenduak, landatik hirirakoak eta barnealde nekazaritik periferia industrialerakoak izan ziren, batez ere. Baina periferia horretara industria astunaren krisia etorri zenez geroztik, gauzak aldatu egin dira. Hala, tradizioz industrialak izan diren eskualdeak biztanleria galtzen ari diren bitartean (batez ere, Asturiasen eta Euskadin, Katalunian gutxiago), ekonomia anitzagoa duten eskualdeak (Balear Uharteak, Kanariak, Valentzia…) dira, gaur egun, biztanle gehien erakartzen dutenak.

Hizkuntzaz, kulturaz eta ohituraz –hala nola klimaz, paisaiaz, bizimoduz, etab.– aniztasun handia dago Espainiako erresumaren baitan. Francoren diktadura garaian (1939–1975), estatuak aniztasun horiek ezabatzeko ahalegin handiak egin bazituen ere, diktadura amaitu zenez geroztik, eta lurraldearen politika antolamendu berriari esker (autonomia estatutuak) beren kultura eta hizkuntza aberastasuna garatzeko aukera izan dute Espainia osatzen duten nazionalitate historiko eta gainerako eskualdeek. Ijitoak XVI. mendean iritsi ziren, eta 750.000-1.000.000 dira gaur egun.[52]

Bestalde, kontuan izan behar da, Espainia tradizioz emigranteen herria izan bada ere (Ameriketara, Europara…), azken urteotan immigrazio lurralde bilakatu dela, nahiz eta atzerritar kopurua zehaztea nahiko zaila izan, asko eta asko ezkutuka sartzen baitira. Atzerritarren erdiak, gutxi gorabehera, europarrak dira, baina latino-amerikarrak eta afrikarrak ere asko dira, Maroko eta Magreb aldekoak gehienak, baina Saharaz hegoaldekoak ere bai; ez da ahaztu behar Afrikatik Europarako ate naturaletako bat dela Espainia.

Espainiako hizkuntzak

     Gaztelania, estatu osoan mintzatua      Katalana edo valentziera      Galiziera      Euskara      Astur-leonesa      Aragoiera      Aranera

Espainiera edo gaztelania moderno estandarra mintzatzen da; katalana, galiziera, euskara, aranera, aragoiera, asturiera, kaloa, Espainiako zeinu hizkuntza eta Kataluniako zeinu hizkuntza ere mintzatzen dira. Gainera, Portugaleko mugako zenbait lekutan (Extremaduran) fala eta extremadurera mintzatzen dira, eta Ceutan eta Melillan arabiera eta errifiera. Espainieraz mintzatzeko gai dira Espainiako biztanle gehien-gehienak; gainerakoan, hau da hizkuntzen banaketa: katalana – % 17; galiziera – % 7; euskara – % 2; besteak – % 1. Hizkuntza ofiziala gaztelania da, baina zenbait autonomia erkidegotan, beste hizkuntzekin koofiziala da.

Hauek dira:

• Katalana / Valentziera / Balearrera: Katalunia, Valentziako Erkidegoan eta Balearretan hurrenez urren. Denak hizkuntza berdinaren aldaerak dira.
• Galiziera: Galizian.
• Euskara: Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroako Foru Erkidegoan.
• Aranera: Kataluniako Arango haranean, gaztelania eta katalanarekin batera. Okzitanieraren aldaera da.

1978ko Espainiako Konstituzioaren 16.3 artikuluak Espainia estatu akonfesionaltzat definitzen du: «Erlijio batek ere ez du izango estatu-izaerarik». Gainera, erlijio askatasuna bermatzen du. Estatuko erlijio nagusia katolizismoa da. Eliza Katolikoa da Konstituzioan aipatzen den bakarra, 16.3 artikuluan zehazki: «Botere publikoek [...] Eliza Katolikoarekin eta beste erlijioekin lankidetza-harremanak izango dituzte». 2023ko otsailean CISek egindako inkestan azaldu zenez, biztanleen % 56 katolikoa da, % 27,2 ateo edo erlijiogabea, % 12,6 agnostikoa eta % 2,7 beste erlijio baten jarraitzailea.[53] 2005ean New York Timesek egindako ikerketa baten arabera, espainiarren % 18 besterik ez da joaten erregularki mezetara. 30 urte baino gutxiago dituztenen artean, ehuneko hori % 14ra jaisten da.

Espainiar idazle oso ezagun eta miretsiak daude literaturaren historian, guztien aurretik Miguel de Cervantes baina baita Benito Perez Galdos, Emilia Pardo Bazan, Miguel de Unamuno, Antonio Machado, Juan Ramón Jiménez egile klasikoak ere, besteak beste, edo Camilo José Cela garaikidea.

Azken urteetan, badira mundu mailan nabarmendu diren kirolari espainiarrak. Fernando Alonso 1 Formulako Munduko Txapelketa 2005. urtean, Rafael Nadal, egun 60 partida segidan irabazita eta hainbat Roland Garros eskuan dituelarik. Espainiako Lehen mailako futbola munduan aurkitu daitezkeen jokalari onenekin osatuta dago, munduko ligarik onenetakoa omen da adituen ustez. Espainiako Itzulia delako lasterketa da txirrindularitzan nabarmentzen dena, hala ere, ia autonomia elkarte bakoitzean egiten da lasterketaren bat edo bi urtean. Txirrindularirik nabarmenena Alejandro Valverde da.

Espainiako gastronomiak platerak prestatzeko era asko ditu, herrialdea osatzen duten eskualde ezberdinen ekarpenekin aberasten dena. Jatorrizko sukaldaritza, landa- eta kosta-estiloen artekoa da, kultura askoren eta paisaien eta klimen aniztasuna adierazten duena.[64] Historian zehar, Espainia konkistatu duten herriek eta baita espainiarrek berek konkistatu eta kolonizatu dituzten herriek eragin handia izan dute espainiar sukaldaritzan. Egoera horrek sukaldaritzako teknika eta osagai ugari eman dizkio.

Herrialde komunikabide nagusiena telebista da. Espainiak irrati eta telebista kate publikoak ditu, RTVE erakundeak kudeatzen dituenak. Telebista kate nagusienak La 1, La 2, Antena 3, Cuatro, Telecinco eta laSexta dira. Kate guzti hauek pribatuak dira La 1 eta 2 izan ezik.

Egunkari irakurrienen artean El País eta El Mundo ditugu; ABC, La Razón, Público, La Vanguardia eta La Gaceta bi horien atzean daudelarik. Kirol egunkarien artean irakurrienak Marca eta As dira.

Jaiegun ofizialen zerrenda urtero zehazten da. Espainia guztirako jaiak ondorengoen artean aukeratzen dira;

Aurreskua

Castell

Estatu mailako 9 jaiegunez gain, autonomia erkidego bakoitzak bi jaiegun ezar ditzake, eta udalerri bakoitzak beste bi. Horrela, 13 edo 14 izanen da gehienezko kopurua guztira.

Espainia munduko 2. estatua Gizateriaren Ondare izendatuta dituen monumentu kopuruari dagokionez, Italiaren atzetik.

Güell parkea.

• 1984 – Güell parkea, Güell jauregia eta Milà Etxea (Bartzelona).
• 1984 – El Escorialeko Monasterioa eta Errege Lekua (Madrilgo Erkidegoa).
• 1984 – Burgosko katedrala (Burgos).
• 1984 – Alhambra, Generalife eta Albayzín (Granada).
• 1984 – Kordobako hirigune historikoa (Kordoba).
• 1985 – Oviedo eta Asturiasko Printzerriko monumentuak (Asturias).
• 1985 – Altamirako leizea (Kantabria).

Segoviako Alkazarra.

• 1985 – Segoviako hiri zaharra eta Segoviako akueduktua (Segovia).
• 1985 – Santiago Compostelakoako hiri zaharra (Galizia).
• 1985 – Ávilako hiri zaharra eta bere harresiak.
• 1986, 2001 – Aragoiko arkitektura mudejarra.
• 1986 – Garajonayko Parke Nazionala (Gomera).
• 1986 – Cáceresko hiri zaharra (Cáceres).
• 1986 – Toledoko hirigune historikoa.
• 1987 – Sevillako katedrala, Errege Alkazarrak eta Indietako Artxibo Nagusia (Sevilla).
• 1988 – Salamancako hirigune zaharra (Gaztela eta Leon).
• 1991 – Pobleteko monasterioa (Tarragona).
• 1993 – Méridako arkeologia multzoa (Extremadura).

Guadalupeko monasterioa.

• 1993 – Santa María de Guadalupeko Errege Monasterioa (Cáceres).
• 1993 – Donejakue bidea.
• 1994 – Doñanako Parke Nazionala (Cádiz, Huelva eta Sevilla).
• 1996 – Cuencako Alde Zaharra (Gaztela-Mantxa).
• 1996 – Llotja de la Seda (Valentzia).
• 1997 – Kataluniar Musikaren Jauregia eta Sant Pau Ospitalea, Bartzelona.
• 1997 – Las Médulas (León).

San Millán de Suso.

• 1997 – Donemiliaga Kukulako monasterioa (Errioxa).
• 1998 – Iberiar penintsulako Mediterraneo itsasoko labar-artea.
• 1998 – Alcalá de Henaresko unibertsitatea eta hirigune historikoa (Madrilgo Erkidegoa).
• 1999 – Eivissako uhartea (Balear Uharteak).
• 1999 – San Cristóbal de La Laguna (Tenerife).
• 2000 – Atapuercako arkeologia gunea (Burgos).
• 2000 – Elxeko palmadia (Alacant).
• 2000 – La Vall de Boíko eliza erromanikoak (Lleida).
• 2000 – Lugoko erromatar harresia (Lugo).
• 2000 – Tarracoko arkeologia multzoa (Tarragona).

Elxeko palmadia.

• 2001 – Aranjuezko errege jauregia, (Madrilgo Erkidegoa).
• 2001 – Aragoiko arkitektura mudejarra.
• 2003 – Baeza eta Úbedako hiriak (Jaén).
• 2005 – Familia Santuaren tenplua (Bartzelona).
• 2006 – Bizkaiko Zubia, Portugalete – Getxo (Bizkaia).
• 2007 – Teideko Parke Nazionala (Tenerife).
• 2009 – Herkulesen Dorrea (A Coruña).
• 2011 – Serra de Tramuntana (Balear Uharteak).
• 2012 – Merkurioaren Ondarea. Almadén eta Idrija (Gaztela-Mantxa).
• 2016 – Antequerako trikuharriak (Andaluzia).
• 2018 – Medina Azaharako kalifa-hiria (Andaluzia).