Eskola jazarpen

Eskola jazarpena lehen eta bigarren hezkuntzako edozein mailatan gertatzen bada ere, 13 urte inguruan gertatzen da maiztasun handienaz, biktima nahiz jazarleen aldetik. Adin horretatik aurrera, gazteek jazarpenari aurre egiteko baliabide gehiago izaten dituzte, jazarlearen aurrean nola jokatu hobeto dakielako, bere kabuz nahiz eskolako eragileei laguntza eskatuz. Erasotzaileen aldetik ere, adin horretatik aurrera gazteak indarkeriaren aurkako jarrera barneratzen joaten direla baieztatu da, adin altuetan jazarpen mota subliminalagoak izateko joera izaten dutela egiaztatu bada ere. [13]

Jazarlea eragile menderatzailea da, biktima modu jarraituan erasotzen duena. Haur guztiek une jakinetan indarkeria erabiltzen badute ere, nabarmendu behar da jazarleak modu jarraituan burutzen dituela erasoak. Erasoetan parte hartzeko modu anitz dago, ordea, eta beraz jazarle tipologia ere era daiteke:

• jazarle aktiboa, modu zuzen eta agerikoan erasoak burutzen dituena da. Egindakoaz harro azaltzen dira eta eskolako aginteari aurre egiten diote.
• jazarle sozial zeharkakoa edo esku beltza, ezkutuan jarraitzaileak manipulatu egiten dituena biktima erasotzeko.
• jazarle pasiboa edo jarraitzailea, jazarle aktiboa lagundu eta babestu egiten dutenak, bere erasoak goraipatuz. Berez ez dira gazte erasokorrak izaten eta liderraren babesa bilatzen dute, batzuetan haren beldur jokatuz. Beste batzuetan, gazte herabeak dira, erasotzailearen oldarra eta indarra miretsi eta imitazioz jokatzen dutenak.[14]

Hala ere, batzuetan taldekako erasoetan ere parte hartzen dute, liderrak erasoa egiteko erabakiari jarraiki.

Jazarlearen ikuspuntutik, erasoen tipologia ere eratu da: eraso proaktiboak daude alde batetik, helburu jakin bat lortzeko burutzen direnak (ospea, mesede edo abantaila bat, kontrola...), eta eraso erreaktiboak, egoera bati aurre egiteko burutzen direnak, ustezko defentsa moduan, maiz errealitatearen ikuspuntu oker batetik abiarazita.

Jazarleen ezaugarriei buruz, bereziki jazarle aktiboari dagokionean[ohar 1], oldartsua, enpatia eta erruduntasun-sentimenduen eza, erasokorrak eta autoestimu handikoak izaten direla aipatu da. Aldi berean, ezaugarri psikologikoak garrantzitsuagotzat jotzen badira ere, ezaugarri fisikoak ere jaso dira: erasotzaileak biktimak baino indartsuagoak izaten dira. Jazarleek ezaugarri sozial nabarmenak ere izaten dituzte: eskolan integratu gabeak, errendimendu akademiko eskasarekin, hautsi diren edo beste arazoak dituzten familia etorriak, familiako hezkuntza desegokia eta indarkeriaren kulturan sartua.[15]

Jazarpenaren biktimak jazarpena osatzen duten irainak, iseka, umiliazioak, mehatxuak eta gainerako erasoak pairatzen dituena da. Gehienetan jazarleak biktima bera baino ahulago ikusten duelako aukeratzen du. Biktimek ere ezaugarri fisiko, psikologiko eta sozial bereziak izaten dituzte, ezaugarri horiek beti agertzen ez badira ere. Biktimen ezaugarri psikologikoei dagokienean, biktimak haur eta gaztetxo ahulak, sentikorrak, lasaiak, zuhurrak, herabeak, aise nahigabetzen direnak, autoestimu eskasekoak, heldugabeak eta euren burua defendatzeko gai ez direnak izaten dira.

Biktimen sexuaren garrantziari buruz eztabaida dago: mutilak jazarpen fisikoago baten biktima izaten dira, neskek jazarpen psikologikoa pairatzen duten bitartean, beste batzuen arabera mutilak izaten dira gehienetan biktimak, Japonian ezik non ijime motako jazarpenaren biktimak neskak diren maiztasun handiagoaz[16].

Biktimak ezaugarri fisiko bereziak izaten ditu erasotzaileen ikuspegitik: txikia edo lodia izatea, betaurrekoak izatea, azalaren kolorea, janzkera, ilea edo bestelako hazpegi bereziak. Ikerlari batzuen ustez (Dan Olweus, kasu) ezaugarri fisiko berezi hauek ez dira jazarpenaren abiarazleak, bitartekoak baizik, biktima besteen aurrean barregarri uzteko hain zuzen[ohar 2]

Ezaugarri sozialei dagokienean, ikaskideekin harreman eskasak izaten dituzte, lagun gutxi dituzte —hain zuzen, ez dira babesa emango liekeen talde baten partaide izaten—, talde-jardueretan gutxi parte hartzen dute, etxezuloak izaten dira eta maiz gurasoen babes handia izaten dute, babes hau jazarpenaren kausa nahiz efektu dela baieztatu bada ere.[17] Batzuetan, biktimak errendimendu akademiko bikaina eta trebezia berezi bat dutenak dira, inbidiaz, euren burua gutxietsita ikusteagatik edo besterik gabe aparteko ikasleak direlako erasotzaileak jomugatzat hartzen dutenak. Beste batzuetan, arestian aipatutako ezaugarriez haraindi, uneko gertakari batek abiarazten du jazarpena (pixa soinean egitea, esaterako).[18]

Beste alde batetik, biktima pasiboek (isilak, herabeak eta erasoari erantzuten ez diotenak) gehiengoa osatzen badute ere, badira biktima erreaktiboak, erasotzaileari aurre egiten diotenak; kasu horietan, erasotzaileak jomuga errazagoak bilatu eta jazarpena bertan behera utzi egiten du gehienetan. Biktima erasokorrak ere badaude, euren jazarpenari beste batzuei jazarpena eginez erantzuten diotenak. Azkenik, badira biktima probokatzaileak, beste ikasleen artean erreakzio negatiboak bilatzen dituztenak eta antsietatez eta erasokortasunez jokatzen dutenak.[19][20].

Ikusle edo lekukoak jazarpenaren berri dutenak dira, jazarle eta zuzeneko biktima izan gabe. Jazarpenari aurre egiteko funtsezkoa da multzo honen parte hartzea eta laguntza jazarpen-egoerak hauteman eta horiei aurre egiteko. Zeharkako biktimatzat jo daitezke batzuetan, jazarleak egiten dituenak ikusita beldurra eta mendekotasuna ere pairatzen baitituzte zenbait kasutan. Beste egoera batzuetan, jazarpena iraunarazi egiten dute, erasoak jazarlearen balentriatzat edo gertakari arrunt, hutsal eta barregarri moduan hartuz; izan ere, jazarleak erasoak beste ikasleek ikus ditzaten burutzen ditu, bere nagusitasuna argi gera dadin, izuaz nahiz mirespenaz. Horrela, jazarpena bi aldeko ez baizik eta hiru aldeko fenomenoa dela baieztatu da: biktima(k), jazarlea(k) eta lekukoa(k). Areago, ikusle eta lekukoen rola ezinbestekotzat jotzen da jazarpen egoera iraunarazi nahiz horri amaiera emateko.

Ikusleen multzoan jokamolde zenbait bereizten dira jazarpenaren aurrean:

• ikusle aktiboak erasotzaileari zuzenean aurre egin, biktimari laguntza eskaini eta eskolako irakasleei egoeraren berri ematen dietenak dira. Frogatu da ikusle aktiboak dauden kasuetan, jazarpen-egoerak azkar hauteman eta konpontzen direla. Gutxiengo dira eta jazarpenaren aurkako politiken helburua ikusle pasiboak ikusle aktibo bilakatzea da.
• ikusle pasiboak, jazarpenaren berri izan baina horri aurre egiteko ezer egiten ez dutenak, biktimaren alde azaltzeagatik beraiek ere biktima bilakatuko diren beldurrez, istiluetan ez sartzeagatik edota, ikusle amoralarengandik are eta gertuago, biktimarekiko enpatia ezaz. Ikusleen artean pasiboak gehiengo dira eta jazarpen egoerak aurrera jarraitzeko faktore giltzarri direla baieztatu da, jazarleen erasoak iraunarazi egiten baitituzte horrela.
• ikusle amoralak, jazarpenaren salaketaren ardura besteei egotzi, jazarpena justifikatu eta batzuetan ere sustatu egiten duten lekukoak dira, biktimaren erasoen aurrean barre eginez adibidez, erasoetan zuzenean parte hartzen ez badute ere. Jazarlea ikusle amoral hauen agente eta ordezkari hutsa dela ere baieztatu da.[21]

Aurreko tipologia ezin da zehatz eta modu finko eta esklusiboan aplikatu, ikusle jarrera konkretu batek berezitasunak eta ñabardurak. Tipologia zabalagoak ere ezarri dira. Bestalde, badago arriskua ikusle pasibo izatetik ikusle amoral izatera iragateko. Ikusle amoral izatetik jarraitzaile izatera ere iragaten dira ikasleak, erasotzailea lider edo nagusi moduan, zigorgabe eta menderatzaile, ikusita. Era beretsuan, badago joera ikusle pasibo moduan jarduteko, besteek ere modu horretan jokatzen dutela ikusten bada.[22] [23]