Eskala geologiko

Eskala geologikoa geologian lurraren historia banatzeko erabiltzen diren unitateak dira.

Eona	Era	Periodoa¹	Serieak/ Garaiak	Gertakari nagusiak	Hasiera, orain milioi urte²
Fanero- zoikoa	Zenozoikoa	Neogenoa³	Holozenoa	Glaziazio garaien bukaera eta zibilizazioaren sorrera.	0.011430 ± 0.00013 ⁹
			Pleistozenoa	Ugaztun handien sorrera eta estintzioa. Gizaki modernoaren sorrera.	1.806 ± 0.005 ^*
			Pliozenoa	Gaur egungo glaziazioaren indartzea. Garai hotzak eta klima lehorra. Autralopitezinoak jaiotzen dira, hainbat ugaztun genero eta molusku garaikideak.	5.332 ± 0.005 ^*
			Miozenoa	Moderate climate; Orogenia ipar hemisferioan. Gaur egungo ugaztun eta hegazti familiak bereizgarri bilakatzen dira. Zaldiak eta mastodonteak dibersifikatzen dira. Belarra nonnahi agertzen da. Lehenengo hominoideoak agertzen dira (‘’Sahelantrophus tchadensis’’)	23.03 ± 0.05 ^*
		Paleogenoa ³	Oligozenoa	Klima epela. Eboluzio eta dibertsifikazio azkarra faunan, bereziki ugaztunetan. Garaikideak diren angiospermen dispertsio eta eboluzio nagusia.	33.9±0.1 ^*
			Eozenoa	Ugaztun arkaikoak loretu eta hedatu. Hainbat familia moderno ere agertzen dira. Belarra agertzen da. Antartika berriro izozten da eta gaur egungo garai glaziazioa hasten da.	55.8±0.2 ^*
			Paleozenoa	Klima tropikala. Landare garaikideak. Ugaztunen dibertsifikazioa hainbat lerro ebolutibo primariotan, dinosauroen lekua okupatuz. Lehenengo ugaztun handiak (hipopotamo baten tamaina).	65.5±0.3 ^*
	Mesozoikoa	Kretazeoa	Berantiarra	Loredun landareak agertzen dira eta beraiekin batera hainbat intsektu mota. Arrain teleosteo modernoak agertzen dira. Ammonite, Belemnites, errudistak, ekinoideak eta belakiak oso arruntak. Dinosauro mota berri ugari (Tyranosaurus, Hadrosaurus…) agertzen dira lurrean eta beraiekin batera krokodilo modernoak. Mosasaurus eta marrazoak agertzen dira itsasoan. Lehengo hegaztiek Pterosaurusak aldentzen dituzte. Hiru ugaztun motak garatzen dira (monotremak, martsupialidoak eta karedunak). Lehenengo primatea. Gondwana kontinentea apurtzen da. Bere bukaeran meteorito erraldoi batek talka egiten du eta izaki bizidun asko desagertzen dira, euren artean ia osorik foraminiferoak.	99.6±0.9 ^*
		Kretazeoa	Goiztiarra		145.5 ± 4.0
		Jurasikoa	Berantiarra	Gimnospermak (bereziki konifera) ugariak. Hainbat dinosauro mota ezberdinak (sauropodoak, carnosauroak eta stegosaurusak). Ugaztun ugari eta txikiak. Lehenengo hegaztiak. Ichthyosaurusak eta plesiosaurusak ugaritzen dira. Bibalboak, Ammoniteak eta belemnitesak oso ugariak. Echinoideoaak arruntak. Pangea apurtu egiten da Gondwana eta Laurasia azpikontinentetan. Ozeano Atlantikoaren sorrera.	161.2 ± 4.0
			Ertaina		175.6 ± 2.0 ^*
			Goiztiarra		199.6 ± 0.6
		Triasikoa	Berantiarra	Arkosauroak ugariak lurrean. Lehenengo dinosauroak, ugaztunak, pterosaurusak eta krokodiloak. Dicrodium flora arrunta egiten da lurrean. Anfibio ugari. Iktiosauroak itsasoan. Zeriatites ammonioideoak oso arruntak. Koral modernoak agertzen dira eta arrain teleosteoak. Hainbat intsektu klado ezberdin agertzen dira.	228.0 ± 2.0
			Ertaina		245.0 ± 1.5
			Goiztiarra		251.0 ± 0.4 ^*
	Paleozoikoa	Permiarra	Lopingiarra	Pangea superkontinentea eratzen da. Narrasti sinapsidoak arrunt bilakatzen dira. Hainbat anfibio klase. Koleopteroak eta euliak agertzen dira. Foraminiferoak agertzen dira eta beste hainbat izaki ur epeletan. Glaziazio permo-karboniferoa bukatzen da. Permiarra bukatzean Permiarreko Estintzio Masiboa ematen da, izaki bizidunen %95 desagertzen direlarik.	260.4 ± 0.7 ^*
			Guadalupearra		270.6 ± 0.7 ^*
			Cisuraliarra		299.0 ± 0.8 ^*
		Karbon- iferoa⁴ / Pennsil- baniarra	Berantiarra	Hegodun intsektuak agertu eta ugaritzen dira, euretariko batzuk erraldoi bihurtuz. Anfibio ugari. Lehenengo narrastiak. Ikatza ematen duten basoak sortu. Itsasoan oso arrunta, Goniatites, brakiopodoak, briozoak, bibalboak, koralak...	306.5 ± 1.0
			Ertaina		311.7 ± 1.1
			Goiztiarra		318.1 ± 1.3 ^*
		Karbon- iferoa⁴ / Missis- sippiarra	Berantiarra	Lehenengo zuhaitz handiak. Lehenengo tetrapodoek ura uzten dute. Lehenengo marrazoak. Glaziazioa Gondwanako Ekialdean.	326.4 ± 1.6
			Ertaina		345.3 ± 2.1
			Goiztiarra		359.2 ± 2.5 ^*
		Devoniarra	Berantiarra	Haziak botatzen dituzten lehenengo landareak sortzen dira. Hegorik gabeko lehen intsektuak agertzen dira. Itsasoan koral rugoso eta tabulatuak, goniatites ammonoideoak eta brakiopodoak ugari egiten dira. Hainbat arrain mota agertzen dira. Lehenengo tetrapodoak oraindik uretan. Euramerica kontinentea.	385.3 ± 2.6 ^*
			Ertaina		397.5 ± 2.7 ^*
			Goiztiarra		416.0 ± 2.8 ^*
		Siluriarra	Pridoliarra	Lehengo landare baskular lurtarrak, milipedoak eta artropleuridoak, lehenengo arrain baraildunak eta hainbat ostrakodermo eta agnata. Euripteridoak handien egiten dira. Koral tabulatu eta rugosoak. Brakiopodoen artean Rinkonelidoak sortzen dira eta krinoideo eta trilobitesak oso ugariak dira.	418.7 ± 2.7 ^*
			Ludlow		422.9 ± 2.5 ^*
			Wenlock		428.2 ± 2.3 ^*
			Llandovery		443.7 ± 1.5 ^*
		Ordobiziarra	Berantiarra	Ornogabe ugari sortzen dira. Lehenego koralak, brakiopodoak, bibalboak, nautiloideoak, trilobitesak, ostrakodoak, briozoak eta hainbat ekinodermatu familia, graptoliteak eta beste taxoi batzuk ugariak dira. Konodontoak agertzen dira hasieran. Glaziazio erraldoia gertatzen da garai honetan. Lehenengo landare lurtarrak.	460.9 ± 1.6 ^*
			Ertaina		471.8 ± 1.6
			Goiztiarra		488.3 ± 1.7 ^*
		Kanbriarra	Furongiarra	Kanbriarreko Leherketa gertatzen da, dibertsifikazio erraldoiarekin. Gaur eguneko animalia modernoen Phyllumen erdiak agertzen dira eta beste hainbat forma konplexu gaur eguneko sailkapenetan sartzen ez direnak. Arkeoziatidoak Goiz Kanbriarrean ugariak dira. Trilobiteak, Priapulidoak eta belakiak, brakiopodo artikulatuak, eta bestelako forma batzuk ugari eta arruntenak. Lehenengo kordatua agertzen da, Pikaia gracilens. Anomalocaris da depredadorerik gorenak. Ediacarako izakiak desagertzen dira.	501.0 ± 2.0 ^*
			Ertaina		513.0 ± 2.0
			Goiztiarra		542.0 ± 1.0 ^*
Proter- ozoikoa ⁵	Neo- proterozoikoa	Ediacararra	Lehenengo animaliak (animalia zelulanitzak). Ediacarako fauna (vendobionta) agertzen da mundu osoan zehar. Lehenengo belakiak.		630 +5/-30 ^*
		Cryogeniarra	Baliteke lur osoa izoztea. Rodinia apurtzen hasten da.		850 ⁶
		Toniarra	Lehenengo akritarkoen erradiazioa.		1000 ⁶
	Meso- proterozoikoa	Steniarra	Metamorfismo altuko eraztunak sortzen dira Rodinia kontinentearen sorrera orogenia dela eta.		1200 ⁶
		Ektasiarra	Plataformak hedatzen jarraitzen du.		1400 ⁶
		Kalimmiarra	Plataforma hedatzen da.		1600 ⁶
	Paleo- proteroziokoa	Statheriarra	Lehenengo zelula Eukariotoak. Columbia (superkontinentea) sortzen da..		1800 ⁶
		Orosiriarra	Lurreko atmosfera oxigenoz betetzen da lehen aldiz. Vredefort eta Sudbury Arroa asteroideeen talka. Hainbat orogenia ematen dira..		2050 ⁶
		Rhyaciarra	Bushveld Formazioa sortzen da. Glaziazio Huroniarra.		2300 ⁶
		Sideriarra	Burdin Bandeatuaren Formazioa sortzen da		2500 ⁶
Arkearra ⁵	Neoarkearra	Kratoi modernoen estabilizazioa.			2800 ⁶
	Mesoarkearra	Lehenengo estromatolitoa			3200 ⁶
	Paleoarkearra	Ezagutzen den lehenengo bakteria oxigeno produkzitzailea			3600 ⁶
	Eoarkearra	Zelula bakarreko lehen izakiakk			3800
Hadearra ^5,7	Behe Imbriarra				3850
	Nektariarra				3920
	1-9 Arro taldeak	4100 Ma - Ezagutzen den arrokarik zaharrena			4150
	Kriptikoa⁸	4400 Ma - Ezagutzen den mineralik zaharrena; 4570 Ma - Lurraren formazioa			4570

Paleontologoek periodo geologikoen inguruan baino animalien inguruan egin ohi dute bereizketa.
Daten ziurtasuna ez da osoa, eta portzentajea batean mugitzen da, datazio erradiometrikoak egiten baitira eta hau ez da metodo guztiz zehatza. Hala ere hemen agertzen diren datak eta bere erroreak International Commission on Stratigraphy-ak onartu zituen 2004an. * bat duten datek "Urrezko Iltzea" dutela esan nahi ud, hau da, leku batean bi garaien arteko muga zehaztu dela (Global Boundary Stratotype Section and Point).
Historikoki Zenozoikoa Koaternario eta Tertziarioan banatua izan da batzuetan eta beste batzuetan Neogeno eta Paleogeno moduan. Estratigrafiako Nazioarteko Komisioak erabakita koadroan agertzen den bezala da aurrerantzean.
Ipar Amerikan Karboniferoa Mississippiarra eta Pennsilbaniarra Periodoetan banatzen da.
Proterozoikoa, Archearra eta Hadearra Aurrekanbriarra izenarekin ezagutzen dira askotan eta beste batzuetan Kriptoziokoa izenarekin.
Adin absolutua (Global Standard Stratigraphic Age).
Hadearra ez da jada eon formal bat eta orain Eoarkearrean sartzen da. Hadearra batzuetan Priskoarra izendatzen da.
Lau hauek Ilargiaren geologiatik hartutako izenak dira. Lurreko historia geologikoan erabiltzea ez da ofiziala.
Holozenoaren hasiera data orain 11.430 ± 130 urtekoa da.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q754590
Multimedia: Historical geology / Q754590

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.