Enontekiö

Mallako Natura Erreserba Hertsiaren neguko irudia; aurrealdean, Pikku-Malla mendia elurpean.

Finlandiaren ipar-mendebaldeko muturrean dago udalerria, eta Eskandinaviako hirukoitzean Norvegia eta Suediarekin egiten du muga. Bizilagunak Inari ekialdean, Kittilä eta Muonio hegoaldean, Kåfjord, Kautokeino, Nordreisa eta Storfjord norvegiar udalerriak iparraldean, eta mendebaldeko Kiruna suediarra dira. Enontekiö Tunturi Lappiko azpieskualdean dago, herrialdeko inguru menditsu bakarrean (ikus, "Tunturi"), eta, guztira, 8.391,35 km²-ko azalera du; hala, Finlandiako hirugarren udalerri zabalena da. Klima mota desberdinek baldintzatuta, hazten diren landare-motak anitzak dira; hegoaldeko muga izeien esku dago, baina iparrerantz jotzen den heinean, pinudiak agertzen hasten dira. Hetta herriaren inguruan, urki zilarkara zuhaitz nazionalak bihurtzen dira nagusi eta Pöyrisjärvi aintziraren bazterreko dunak, aldiz, landare ezohikoen bizileku dira. Ipar-mendebaldeko lurretan eta 600 metro goitiko ingurunetan, bestalde, Finlandiako zuhaitzik gabeko tundra eremu bakanak daude. Azkenik, aipatzekoak dira landare-espezie desberdinak dauden inguru zingiratsu eta paduratsuak, herrialde osoko ospetsuenetakoak[3].

Udalerria zirkulu polar artiko paraleloaren gainean dago, 200-350 bat km iparrera; horrenbestez, gauerdiko eguzki, gau zuri eta gau polar fenomenoak urtero izaten dira. Lehenengo bietan eguzkia edo eguzkiaren argitasuna udalerriko zeruaren jabe izaten da maiatzaren 25etik uztailaren 18ra; gau polarraren garaia edota iluntasuna nagusitzen den garaia, aldiz, abenduaren 6tik urtarrilaren 6ra izaten da. Enontekiöko klima nagusia azpiartikoa da eta, ondorioz, tenperatura epelak izaten dira udan, baina neguak hotzak eta luzeak izan ohi dira. Hala ere, neguak ez dira Lappi erdialdean bezain izozgarriak, Ozeano Artikora iristen den ur-korronte beroak neguak leuntzen dituelako. Orokorrean, elurrak udalerriko lurzorua estaltzen du urri amaieratik maiatza bitartean, gutxi gorabehera, 185 bat egunez; eta izotzak ere aintzira eta ibaien gaina hartzen du beste horrenbeste egunetan. Bestetik, Kilpisjärvi herri inguruko eremuetan eta 600 metro goitiko mendietan klima polarra nagusitzen da. Samiek antzinean eta gaur egun oraindik ere erabiltzen duten egutegiaren arabera, Lappiko eta udalerriko klima ulertzeko lagungarri diren zortzi garai bereizten dira: Giđđadálvi (udaberri-negua), Giđđa (udaberria), Giđđageassi (udaberri-uda), Geassi (uda), Čakčageassi (udazken-uda), Čakča (udazkena), Čakčadálvi (udazken-negua) eta Dálvi (negua). Ipar argiak, azkenik, nahiko ohikoak izaten dira neguko gau ilun eta oskarbietan; irail eta martxo bitartean lau gautatik hirutan izaten den fenomenoa da, urrian eta martxoan bereziki[4][5].

Herrialdeko udalerri garaiena da, bertan baitaude Finlandiako hogeita hamahiru gailur garaienak; hauen artean aipagarrienak dira Ailakkavaara, Halti, Kovddoskaisi, Ridnitšohkka, bisitari gehien jasotzen dituen Saana, eta Saivaara. Udalerriko eta herrialde osoko sabaia, lehen aipaturiko Halti edo Haldi mendia da. Norvegia eta Finlandia artean dagoen mendi mugakide honek, guztira, 1.365 metro ditu eta sami kulturan garrantzi handia izan duen lekua da. Mendi hauek guztiak Eskandinaviako mendietako ekialdeko muturrean daude eta hauetariko batean, Stuorrahanoaivin zehazki, Struve zientzialaria munduaren tamaina zehazten saiatu zen XIX. mendearen hasieran. Stuorrahanoaivi Struveren Geodesia-Arkua izeneko Gizateriaren Ondare kulturalaren parte da gaur egun[8].

Ipar argiak Enontekiöko zeru oskarbian.

Guztira, 3.109 aintzira daude udalerrian eta ur-eremua bere azalera guztiaren %5 inguru da, 438,44 km². Enontekiöko aintzira ezagun eta nagusienak, hain zuzen ere, Ounasjärvi, Pöyrisjärvi eta izen bereko herriaren ondoan dagoen Kilpisjärvi aintzirak dira; ibai luzeenak, berriz, Lappi eta Suediaren arteko muga marrazten duten Könkämäeno eta Muonio, eta Lätäseno ibaiak dira. Mendi garaienez eta Utsjokiko Fielluz gain, herrialdeko ur-jauzi handienak ere udalerrian daude, Kitsiputous eta 17 metroko garaiera duen Pitsusköngäs ur-jauziak, esate baterako. Ur-eremu honetan, urtero milaka arrantzale erakartzen dituzten arrainak bizi dira, amuarrain marroiak, izokinak eta laponiako amuarrainak besteak beste[9][10].

Lurraren %83 jabetza nazionala da, eta hau parke nazional eta natura erreserba hertsi banak, eta lau eremu basatik osatzen dute; gainontzekoa baso txiki eta jabetza pribatuak dira. Aipagarria da baso-eremua %19koa baino ez dela (Finlandiaren batez bestekoa %72,9 da) eta gainontzeko azalera, lehen aipatutako ur-eremuak, zelai zabalek, inguru zingiratsu eta paduratsuek, eta tundra eremuek osatzen dutela[11].

Ondorengoak dira Enontekiöko babestutako eremuak:

• Bállás-Ylläsduottar edo Pallas-Yllästunturiko Parke Nazionala: Tunturi Lappiko lau udalerrien artean dagoen parke nazionala da, Pallas eta Ylläs mendiek osatzen duten ingurunea barnean hartzen duena. 2005. urtean sortu zen parkeak, guztira, 1.020 km²-ko azalera du eta, ondorioz, herrialdeko hirugarren parke nazional zabalena da. Bereizgarri nagusiak natura ibilbide zainduak (hauen artean udalerria zeharkatzen duen Hetta-Pallas bidea), fauna eta landaredi basatia, izen handiko hiru mendiak -Pallas, Ylläs eta Ounas- eta bakoitzak sortzen duen ingurune bereziak dira. Ibilbide luzeetan eta aintzira inguruetan dauden etxolek eta urte osoan zehar antolatzen diren ekitaldiek bisitari ugari erakartzen dituzte. Iaz, esaterako, bisitari gehien jaso zituen Finlandiako natura parkea izan zen, 553.000 naturazale[12][13].

Saana mendiaren gailurretik Mallako bi tontorrak. Harri mukuruaren alde banatan, aldiz, Kilpisjärvi (ezkerrean) eta Siilasjärvi (eskuinean) aintzirak.

• Bievrrašjávri edo Pöyrisjärviko, Buljju edo Puljuko, Darvvátvári edo Tarvantovaarako, eta Giehtaruohtas edo Käsivarsiko eremu basatiak: Enontekiören bereizgarri nagusietako bat dira udalerrian dauden lau eremu basatiak. Gune hauek natura basatia, eta sami kultura eta bizilekua babesteko asmoz sortuak izan ziren 1991. urtean. Hertsiki natura erreserbak ez diren arren, arau eta debeku ugari mantentzen dira. Dena den, natura altxor hauek ezagutarazteko helburuarekin basabide eta etxola ugari egin dira azken urteotan, abenturazale asko erakarri dituztenak[14].

• Mallako Natura Erreserba Hertsia: udalerriaren ipar-mendebaldeko muturrean dagoen 31 km²-ko erreserba hertsia da. Herrialdeko babestutako eremu zaharrenetakoa da; izan ere, 1938. urtera arte natura erreserba bihurtu ez zen arren, 1916. urterako gutxiengo babesa bazuen inguruneak. Altitudeak, mendiek, karedun arrokaz osatutako ohantzeak, eta Ozeano Artikoaren hurbiltasunak ekartzen duen hezetasunak Finlandiako gainontzeko eskualdeen nolakotasunetatik bereizi egiten dute Malla. Bisitariek debekatua dute nahierara ibiltzea natura parkean, baina badaude markatutako hiru ibilbide, nagusia 11 km-ko luzera duen Mallako bidea da[15].

Faunari dagokienez, animalia artiko espezie gutxi batzuk eta uda partean iristen diren hegaztiez gain, ez dago animalia mota asko klima hotza dela-eta. Hain zuzen, uda partean iritsi eta zingiretako intsektuei esker bizirautea lortzen duten hegazti-motek osatzen dute talde ugariena; hala nola, aliota txikiak, arrano beltza eta belatz txikia motako harrapariak, luma dotoreko borrokalariak, elur-berdantzak, hontz gabiraiak, ipar-berdantzak, ipurzuri arruntak, istingor arruntak, kuliska pikartak, kurlinta bekaindunak, larre-buztanikarak, marikoi isatsluzeak, mendebal-txori mokomeheak, mirotz zuriak, mokoker arrunt eta papagaiak, negu-txirtak, negu-txontak, papourdinak, pinu-gailupak, siberiar eskinosoak, txirri hankalaburrak, txirritxo handiak, txoka txikiak, urre-txirri arruntak, zapelatz galtzadunak, zingira-hontzak eta zozo paparzuriak. Gainera, hamazazpi ur-hegazti espezie desberdin aurki daitezke aintziretan, haien artean, ahatebeltz arrunt eta hegazuriak, beltxarga oihulariak, izotz-ahateak, murgilari handiak, zerra txikiak, eta antzara hankagorriztak, hankahoriak, muturzuriak eta nanoak. Elur-berdantzak, elur-hontzak, eper zuriak, eskandinaviako lagopodoak, ipar-kaskabeltzak, laponiako kaskabeltzak, okil hiruhatzak, pinu-gailupak, txirri lepokodunak eta zapelatz galtzadunak, aldiz, bertako negu latzetan bizirautea lortu duten hegazti bakarrak dira, alegia, urte osoan zehar ikus daitezkeenak udalerrian[16][10][17].

Ugaztunen taldea, azkenik, altzeek, amerikar bisoiek, azeri gorri eta zuriek, erbinude arrunt eta zuriek, jatunek, hartz arreek, igarabek edo urtxakurrek, ipar-katamotzek, lemingek, otsoek, satitsu txikiek, tundrako otsoek, ur-ipurtatsek, ur-satitsuek, eta elur-orein etxekotu eta basatiek (basoko elur-oreinak) osatzen dute batik bat[13][17].

Inguru honetara iritsi zen lehen gizarte antolatua Izotz Aroaren ondoren heldu zela uste da, iparraldeko klima leuntzen eta glaziarra urtzen hasi zen garaian; Ounasjärvi aintziran aurkitu diren aztarnek ere hipotesi hau baieztatzen dute, finlandiar arkeologo eta historialariek 8.000 urte inguruko adina dutela defendatzen baitute. Mendeetan eratu zen kulturari Komsa edo Gorravárri izena ematen zaio eta Ozeano Artikoaren kostaldean ezarri zirenez batik bat, Ipar Itsasoko lehen Fonsa kulturako tribuekin harreman estua izan zutela uste da. Nahiz eta oraindik lurralde honen berezko biztanleen, samien jatorria ezezaguna izaten jarraitzen duen, badirudi tribu hauen eta beranduago (k.a. 3. milurtekoan, Harri Aroan) Eskandinaviara ekialdetik sartu ziren herri uraldarren nahasketaren emaitza direla. Hasiera batean, hauen lurraldea Ozeano Artikoan hasi eta Finlandia, Norvegia eta Suedia erdialdean bukatzen zen eta muturreko egoera klimatikoei aurre egiteko baliabideak garatu zituzten. Sami aitzindari hauek ehizatik, fruitu-bilketatik eta arrantzatik bizi ziren eta guztiz nomadak zirela pentsatzen da; horrela, ehizakiaren atzetik ibiltzen zirenez, sasoiaren arabera bizilekuz aldatuko zuten etengabe. Ounasjärvi, Muotkajärvi, Periläjärvi eta Pöyrisjärvi aintziren inguruetan garai honetako bizi-aztarnak aurkitu dira, hauen artean, ehiza-tresnak, harribitxi apaingarriak, oinarrizko margolanak eta hainbat hilobi[18].

Tunturi Lappi lurraldea; XVIII. mendeko marrazkia.

Erdi Aro Klasikoan suediarren eragina nabarmentzen hasi zen eta Erresumak eginiko lurralde banaketan, eskualdea antzinako Laponia probintzian ezarri zuten. Iparraldeko samiek zergak ordaindu behar izaten zituzten arren, eskualde hau ez zen oso oparoa, eta ondorioz, uste da bertako biztanleek jatorrizko bizimodu eta kulturari eutsi ziotela arazo handirik gabe. Kristautasuna ere suediarren eskutik hedatzen hasi zen XVI. mende inguruan eta orduan, lehen elizak eraikitzen hasi ziren. Lurraldearen zabalera eta orografia dela-eta, hainbat eliza eraiki behar izan zituzten eskualdean erlijioa egonkortzeko; guztietan lehena Markkina herrixkakoa izan zen, 1611. urtean eraiki zutena. Kristautasunarekin batera, samiek xamanismoa alde batera uzten eta iristen hasi berri ziren finlandiarren ohiturak bereganatzen hasi ziren. XVII. mende amaieran, egonkortasun egoera honi esker, samien elur-orein zaintzaren kultura hasi zela uste dute adituek. Kultura honek, hala ere, aurreko kutsu nomada izaten jarraitu zuen, sasoiaren arabera, abeltzainek elur-oreinak hegoalde eta iparraldeko Ozeano Artikoaren artean edukitzen baitzituzten. Sápmi iparrean bizi ziren (eta diren) samiek, haien artean enontekiöarrek, bizimodu berezi horrengatik ipar sami deitura jasotzen dute.

Markkinaren 1819ko marrazkia, Letitia Byrnerena. Enontekiöko lehenengo eliza agertzen da muinoaren tontorrean; magalean merkatarien egurrezko etxolak.

XVII. mende bukaeran ere Izotz Aro Txikia izan zen eta samiek hildako asko eragin zituen gosete garai luzea pairatu zuten. XVIII. mendearekin batera, aldiz, egonkortasun politikoko garai luzea eten zen eta Finlandiaren kontrola izateko Suediar eta Errusiar inperioen arteko guduak hasi ziren. Azkenik, ia ehun urteko gatazken bukaera Finlandiar Gerra izan zen eta Errusiar Inperioak herrialdea bere osotasunean bereganatzea lortu zuen finn nazionalismo jaioberriaren laguntzaz. Aldaketa hau eman zenean, hainbat arazo bizi izan zuten abeltzaintzatik bizi ziren samiek. Izan ere, hotzaren eraginez, prozesu biologiko guztiak oso geldoak dira, hildako landare zein animaliek denbora asko behar izaten dute deskonposatzeko, eta hori dela-eta, mantenugai gutxi izan ohi du lurzoruak. Horregatik, samiek Ozeano Artikoaren kostaldera -Norvegiara- eraman behar izaten zituzten elur-oreinak neguan. Baina, Finlandia Inperio barneko Dukerri Handi bihurtu zenean, Suedia eta Norvegiako mugak itxi egin zituzten -1889an eta 1852an hurrenez hurren-; hala, bertako samiak iparralderantz jo ezinik gelditu ziren. Gainera, Muonio eta Torne ibaietako muga berriak ezarri zirenean, Kaaresuvanto eta Kuttanen moduko herriak, ibaiek zeharkatzen dituzten herriak hain zuzen ere, alde suediarraren eta finlandiarraren artean banaturik gelditu ziren[19].

Mugen itxiera eta beraien bizimoduaren aldaketa ozenago salatzeko, 1877. urtean, gaur egun udala osatzen duten herriak batu eta udalerri berri bat sortu zuten. Baterakuntza horri "Eanodat" edo "Enontekiö" izena eman zion batzarrak, udalerriak gaur egunera arte mantendu duen izena.

Laponiako Gerra irabazi osteko bandera finlandiarra muga hirukoitzean (1945).

Errusiaren menpe ehun urte egon ondoren, Finlandiak 1917ko Gerra Zibilean independentzia lortu zuen. Estatus aldaketa hau oraindik errotu eta egonkortu gabe zegoenean, Bigarren Mundu Gerrak eztanda egin zuen kontinente zaharrean. Herrialdeak bere independiente estatusa mantendu nahian eta SESB bere lurraldetik urruntzeko helburuarekin, Alemania naziarekin bat egin zuen. Norvegiatik iritsitako tropa alemaniarrak udalerriko herrixketan egokitu ziren eta Ozeano Artikoaren defentsa antolatzeari ekin zioten; Enontekiön, esaterako, aireportua eta gaur egun museo bat den Sturmbock gotorlekua eraiki zituzten. Finlandia astindu zuten Neguko Gerra eta Jarraipenaren Gerraren ondoren, herrialdeak SESBekin Moskuko armistizioa izeneko bake-akordioa sinatu behar izan zuen; akordio hau gauzatzeko, finlandiarrek sobietarren baldintza nagusia onartu behar izan zuten, alegia, alemaniarrak finlandiar lurretatik botatzea. Horrela, gutxira arte soldadu nazien kide izandako finlandiarrak hauek jazartzeari ekin zioten eta bizilagun den Norvegiara, Hirugarren Reicharen herrialde satelitera, alde egitea galarazteko, soldaduak Enontekiö eta gainontzeko mugako udalerrietan kokatu ziren. Laponiako Gerra hasi zen. Ondorio garratzak pairatu zituen udalerriak, alemaniarrek herrixka gehienak erre eta suntsitu baitzituzten -haien artean, Hetta eta Kilpisjärvi-, baina finlandiarren garaipenak, behintzat, hauen berreraikitzea arindu zuen[20].

Bigarren Mundu Gerra osteko urteetan, Finlandiak ekonomikoki izugarrizko hazkuntza izan zuen eta gizarte eta politika egonkortasuna lortu zuen. Gerra osteko herrialde pobre bat izateari utzi, Gerra Hotzean neutral aldarrikatu, NBEk ezarritako isuna ordaindu eta 40 urtetan, teknologikoki munduko estatu garatu eta jakintsuena bihurtu zen, merkatuko izugarrizko botere ekonomikoarekin eta bizi maila altuarekin. Hala ere, hazkunde guzti hau ez zen hain oparoa izan udalerriarentzat; izan ere, industriak ez zituen bere sustraiak errotu Lappin (Kemi, Kemijärvi eta Tornio hirietan izan ezik) eta biztanle askok ihes egin behar izan zuen Finlandiako beste hiri nagusiago batzuetara euren bizimodua hobetu nahian. Nahiz eta gaur egun gero eta egitura garatuagoak iristen diren turismoari esker, eskualdeak elur-orein zaintzan murgilduta jarraitzen du eta, horregatik, lan esparru zabalagoa bilatzen duten biztanleek urtero-urtero bertatik alde egiten dute.

XXI. mendean bi talde etniko nagusi dauden arren, finlandiarrak eta samiak guztiz bateratuak daude egunerokoan, eta kultura aberastuz, bi gizarte-taldeak inolako desberdintasunik gabe bizi dira. Samien ohiturak, hizkuntza eta lurrak babesten dituen Finlandiako Sami Lurraldea sortu zuen Enontekiök 1973. urtean Inari, Sodankylä eta Utsjoki udalerriekin batera[21].

Eskandinaviako muga hirukoitza Goldajärvi aintziran.

Bi mila biztanlera iristen ez den udalerri hau biztanle gutxien duen Lappiko laugarren udalerria da, eta bere azalera handiak Finlandia osoko biztanle dentsitate txikiena duen udalerrien artean sartzen du. 90eko hamarkadaz geroztik, urtez urte biztanleria jaisten joan da, Finlandiako ekonomia krisialdiaren ondorioz batik bat; izan ere, industriak bertan sustraiak errotu ez zituenez, banku krisialdiak gogor astindu zuen lehen sektoreko udalerria eta herritar askok lan bila kanpora jo behar izan zuen -batez ere, Helsinki eta Rovaniemi hirietara-. Gaur egun biztanle ihes horrek jarraitzen du, lan esparru zabalago baten bila bertatik ateratzen diren herritarrak asko baitira. Hala ere, azkenaldian herrialdeko ekonomia egonkortu denez, biztanleen ogibide nagusiak, elur-orein zaintzak, bere horretan jarraitzen du.

Lehen esan bezala, ez dago ez "Enontekiö", ezta "Eanodat" izeneko biztanle gunerik ere, eta udalerria herri txiki ugarik osatzen dute. Hauen artean biztanle gehien dituena Hetta edo Heahttá da, 800 bat inguru; ondoren, Muonio ibaiak Finlandia eta Suediaren artean banatzen dituen Kaaresuvanto eta Kuttanen herriak daude, bostehunen bat biztanle dituztenak; azkenik, Kilpisjärvi, Leppäjärvi, Nunnanen, Palojoensuu, Peltovuoma eta Vuontisjärvi herriak dira aipagarrienak, 200-100 biztanle artean dituztenak[33].

Europar Batasuneko herrialdeekin eta Finlandiako gainontzeko udalerriekin alderatuta, Enontekiön, 15 urte baino gutxiagoko biztanleriaren ehunekoa oso baxua da, %12,3koa, eta 64 urte baino gehiago dituztenena, aldiz, altua, %25,3koa. Erlijioari dagokionez, gehienak sinesgabeak edo luteranoak dira, bereziki laestadianismo mugimendu kontserbadorekoak, eta sinestunen kopuru handiena samiek osatzen dute. Laestadianismoa Lars Læstadius suediarrak sortu zuen, eta hain zuzen, elizgizon hau Muonionjokik bi herrialdetan banatzen duen Kaaresuvanto herriko parrokian bikario ibili zen[2].

Udalerrian, bestalde, bi hizkuntza ofizial daude: finlandiera eta ipar samiera. Herritar gehienak elebidunak edo elebidun hartzaileak dira, baina lehenengo hizkuntza da nagusi, enontekiöarren %86,7ren jatorrizko hizkuntza delako; ipar samiera, berriz, herritarren %10ena baino ez da. Udalerriaren izen ofizialak "Eanodat" eta "Enontekiö" dira, ipar samieraz eta finlandieraz hurrenez hurren. Herrialdeak irudimenaren laguntzaz emakumezko itxura daukanez, eta udalerria Finlandiaren emakumezko pertsonifikazio horren eskuineko besoaren lekuan dagoenez, herrialdean bertako herritarrek käsivarsiarrak (besotarrak) ezizena jasotzen dute.

Enontekiöar ezagunen artean, aipatzekoa da Nils-Aslak Valkeapää sami artista; finlandieratik ipar samierara hainbat obra itzuli zituen, baina musika arloan eginiko lanengatik da ezaguna. 1968. urtean Meharguneen Gidaria (Ofelaš edo Veiviseren) norvegiar filmeko doinua sortzeagatik Soinu onenaren Oscar Saria irabazteko izendatua izan zen. Beste musikari osptesu bat Wimme Saari joik-abeslari samia da, sami kulturaren iraultzaren eragiletako nagusia izan dena azken urteotan.

Sami kulturaz gain, XIX. mendean bizitako Juhani Raattamaa apaiza ere aipatu beharra dago, Lars Læstadiusen lagun mina eta munduko lehen apaiz laestadianiarra izan zena. Azkenik, Heikki Autto politikari gaztea ere enontekiöarra da, Koalizio Nazionala alderdiaren ordezkari dena Eduskuntan (Finlandiar Parlamentua).

Samiak

XX. mende hasierako sami familia.

Sakontzeko, irakurri: «Finlandiako Sami Lurraldea», «Sami etnia» eta «Sápmi»

Udalerria samien jatorrizko eta berezko lurraldearen barnean dago, Sápmi deituriko lurraldean. Samiak, euskaldunekin batera, Europako gutxiengo indigena bakarrak dira eta hauen jatorria ezezaguna izaten jarraitzen du egun; kultura eta hizkuntzagatik, badirudi antzinaroko Komsa edo Gorravárri tribuen eta beranduago (k.a. 3. milurtekoan) Eskandinaviara ekialdetik sartu ziren herri uraldarren nahasketaren emaitza direla. XVI-XVII. mendera arte, herri nomada izan zen samiena eta garai hartan elur-orein zaintzaren kultura hasi zela uste da; bizimodu berri horrek, hala ere, aurreko kutsu nomada izaten jarraitu zuen, sasoiaren arabera, abeltzainek elur-oreinak hegoalde eta iparraldeko Ozeano Artikoaren artean eduki behar izaten baitzituzten. Bereizgarri horrek eta hizkuntzak (ipar samiera) Enontekiöko eta inguruko samiak gainontzeko tribu eta herrietatik bereizi izan ditu eta, ondorioz, giza-multzo honek "ipar sami" deitura jaso izan du, gaurdaino gorde den deitura. Izan ere, oraindik, abeltzaintzak ipar samien jarduera nagusia izaten jarraitzen du[35].

1973. urtean, Enontekiök, Inari, Sodankylä eta Utsjokirekin batera, Finlandiako Sami Lurraldea sortu zuen, samien ohiturak, hizkuntza eta lurrak babesteko asmoz. Gaur egun, Enontekiöko biztanleriaren %30 da talde etniko honetakoa (Sami Lurraldea kudeatzen duten arduradunen irizpideen arabera) eta Sami Parlamenturako hauteskundeetan parte har dezake; 2008tik Klemetti Näkkäläjärvi enontekiöarra da Sami Parlamentuko ordezkari nagusia. Utsjoki eta Inari ondoren, sami etniako biztanle gehien bizi den Finlandiako udalerria da eta "Eanodat" eta "Iänudâh" izenak jasotzen ditu ipar samieraz eta inariko samieraz, hurrenez hurren (lehenengoa baino ez da ofiziala). Azken urteotan, udalerria bi kultura ezberdinen artean eratzea lortu da, finlandiarren eta samien arteko ezberdintasunik gabeko bizimodua, oreka eta bizikidetza direla oinarri.

Azkenik, aipatzekoa da herritar gehienak elebidunak edo elebidun hartzaileak direla (finlandiera eta ipar samiera), baina ipar samiera, azken urteotan asko zabaldu den arren, samien %34ren jatorrizko hizkuntza baino ez dela.

Enontekiöko armarria

Enontekiöko egitura ekonomikoaren arabera, biztanleria langilearen %76k zerbitzu sektorean egiten du lan (bai zerbitzu publikoetan, bai baso-zaintzan, bai turismoan); gainontzekoak, aldiz, basogintzan, nekazaritzan -egoera klimatikoak baldintzatuta- eta elur-orein zaintzan egiten du lan gehienbat[47]. Hain zuzen, abeltzaintza iparraldeko samien ogibide nagusia da XVII. mendetik gutxienez. Lappi iparraldean industria ia garatu gabe dagoenez, langabetuen kopurua ia Finlandiako udalerri guztietako altuena da: %17,7 (2016). Udal zerga, aldiz, %21,25ekoa da[48][49].

90eko hamarkadaz geroztik, urtez urte udalerriko biztanleria jaisten doa. Garai hartan, Finlandiako banku krisialdiak gogor astindu zuen lehen sektoreko udalerria eta, ondorioz, herritar askok lan bila kanpora jo behar izan zuen -batez ere, Helsinki eta Rovaniemi hirietara-. Hala ere, gaur egun herrialdeko ekonomia egonkor dago, eta abeltzaintza esparrua orekan mantentzen da. Enontekiö lan eremu zabalagoaren bila kanpora joaten diren herritarrek husten dute[49].

Turismoa, bestalde, hazten ari den jarduera da; herria bisitatzen duten turistak norvegiarrak, suediarrak, finlandiarrak eta alemaniarrak dira batik bat. Lehenengoek muga igarotzen dute erosketa merkeagoak egiteko aburuarekin eta udalerrian uzten duten dirua oso mesedegarria da bertako ekonomiarentzat. Nahiz eta Lappiko beste udalerri batzuk baino turista gutxiago erakarri, hauen kopurua haziz doa urtetik urtera eta berebiziko sektore bilakatu da. Normalean, arrantza egiteko, naturaz gozatzeko, eskiatzeko, ibiltaritza egiteko, eta ipar argiak eta udako gauerdiko eguzkia Kilpisjärvi herriko Saana mendiaren tontorretik ikusteko iristen dira bertara. Aipatzekoa da Pallas-Yllästunturiko Parke Nazionalak 2016. urtean jaso zuen bisitari kopurua, guztira, 538.800 naturazale; hain zuzen, bisita gehien jaso zuen herrialde osoko natura parkea izan zen[12]. Enontekiö-Kilpisjärvi ardatz turistikoak gainera, webgune berri bat estreinatu zuen ez asko, Tosi Lappi izenekoa (euskaraz, Benetako Laponia)[12][50][51].

Egunsentia Ailakkajärvi aintzira elurtuan.

• 
  Enontekiö aireportua
• 
  Ketojärvi eta Pyhäkero
• 
  Neguko egunsentia (Halo)
• 
  Nils-Aslak Valkeapää
• 
  Ounas aintzira eta mendia
• 
  Peerajärviko zubi esekia
• 
  Elur-oreinak errepidean
• 
  Ahdaskuru zubia
• 
  Saana eta Kilpisjärvi
• 
  Termisjärviko etxola
• 
  Tunturi Lappi
• 
  Pitsusköngäs
• 
  Halti mendiko muga
• 
  Vuontisjärvi herria
• 
  Samien sakrifizio pinua
• 
  Pöyrisjärvi
• 
  Peltovuoma herria
• 
  Saivaara

|

• Samien Lurraldea

|

• Tunturi Lappi

|

• Lappi

|

• Sápmi

|

• Struveren Geodesia-Arkua

• Aireportua - Enontekiö, Finavia (Ingelesez)
• Eskualde artikoa - Eskualdearen webgunea (Ingelesez)
• Kaaresuvanto - Herriaren webgunea (Gaztelaniaz) (Frantsesez)
• Kuttanen - Herriaren webgunea (Ingelesez)
• Sámediggi - Sami Parlamentuaren webgunea (Ingelesez)
• Tosi Lappi - Turismo-bulegoaren webgunea (Ingelesez)
• Tunturi Lappi - Azpieskualdearen webgunea (Finlandieraz)
• Vuontisjärvi - Herriaren webgunea (Ingelesez)