Emily Dickinson

Emily Elizabeth Dickinson bere familiaren etxean jaio zen, Amhersten (Massachusetts), 1830eko abenduaren 10ean. Bere familia entzutetsua zen, baina ez aberatsa.[4] Bere aita, Edward Dickinson, abokatua eta Amherst College-ko fideikomisarioa zen.[5]

Berrehun urte lehenago Dickinsonen aita-bideko arbasoak Ameriketara iritsi ziren puritanoen migrazio handian, non aurrera egin zuten.[4] Dickinsonen aitaldeko aitona, Samuel Dickinson, Amherst Collegeren sortzaileetako bat izan zen.[4][6] 1813an familiaren etxea eraiki zuen herriaren kale nagusian; etxea Dickinson familiaren gune bihurtu zen mendearen zati handi baterako.[6] Samuel Dickinsonen seme nagusia, Edward, Amherst Collegeren diruzaina izan zen 1835etik 1873ra. Gainera, Massachusettsko Ordezkarien Etxean (1838-1839; 1873) eta Massachusettsko Senatuan (1842-1843) jardun zuen, eta Estatu Batuetako 33. Kongresuan (1853-1855) Massachusettsko 10. kongresu barrutia ordezkatu zuen.[7] 1828ko maiatzaren 6an Monson-go Emily Norcross-ekin ezkondu zen eta hiru seme-alaba izan zituzten:

• William Austin (1829–1895)
• Emily Elizabeth (1830–1886)

• Lavinia Norcross (1833–1899)[6]

Esaten denez, Dickinson neska zintzoa zen umetan. Bi urte zituenean Monsonera egindako bidai luze batean bere izeba Laviniak honela deskribatu zuen: «guztiz ondo, haur oso ona da eta ez du ia arazorik ematen».[4] Dickinsonen izebak, gainera, neskaren musikarekiko afinitatea eta pianoa jotzeko trebetasuna adierazi zituen.[8]

Dickinson haur hezkuntzara joaten zen Pleasant Street-eko bi pisuko eraikin batean.[4] Bere hezkuntza «oso klasikoa zen neska viktoriar batentzat».[9] Aitak seme-alabak ondo heziak izatea nahi zuenez, beren aurrerapena jarraitu zuen nahiz eta kanpoan egon lanean. Dickinsonek zazpi urte zituenean, aitak etxera idatzi zuen, seme-alabei gogorarazteko «eskolan geratzeako eta ikasteko, ni etxera natorrenean zenbat gauza berri ikasi dituzuen kontatzeko».[4] Dickinsonek bere aita modu epelean deskribatu zuen. Bere eskutitzek, ordea, ama hotza eta urruna izan ohi zela iradokitzen dute. Eskutitz batean Dickinsonek dio ama «beti korrika zihoala Etxera Austinengana, edozer gertatzen bazitzaidan. Ama oso txarra zen, baina gehiago atsegin nuen hori [amarik ez izatea] baino».[6]

Dickinson haurrak (Emily ezkerrean), 1840 urte inguruan. Harvard Unibertsitatea.

1840ko irailaren 7an, Dickinson eta bere ahizpa Lavinia Amherst Academy-n ikasten hasi ziren, aurretik mutilentzako eskola izandakoa, baina bi urte lehenago neskentzako ere zabaldu zutena.[4] Gutxi gorabehera garai hartan, bere aitak etxe bat erosi zuen North Pleasant Street-en.[8] Dickinsonen neba Austinek etxe handi eta berri hau «luxuzko etxe» moduan deskribatu zuen, non bera eta Emily, «jaun eta andere», etxearen buru ziren gurasoak kanpoan zirenean.[4] Etxetik Amhersteko hilerria ikus zitekeen, bertako apaiz batek «zuhaitzik gabe» eta «ezatsegin» moduan deskribatu zuena.[8]

Zazpi urtez Amherst Academy ikastetxean ikasi zuen. Ikasi zituen ikasgaien artean ingelesa eta antzinako literatura, latina, botanika, geologia, historia, «filosofia mentala» eta aritmetika zeuden.[8] Daniel Taggart Fiske-ren, orduko eskolako zuzendariaren arabera, Dickinson «oso argia» zen, eta esan zuen «ikasle bikaina [zela], portaera eredugarria [zuela], [eta] zintzoa [zela] eskolako eginkizun guztiekin».[4] Nahiz eta denboraldi batzuk eskolatik kanpo eman zituen gaixotasunen ondorioz, ikasketa nekezak gogoko zituen, eta lagun bati idatzi zion Amherst Academy «oso eskola ona» zela.[6] Eskolatik kanpo emandako denboraldirik luzeena 1845–1846 artean izan zen, hamaika astez bakarrik egon baitzen matrikulatuta.[8]

Heriotzaren «gero eta arrisku handiagoak» gaztetatik arduratzen zuen Dickinson, batez ere gertukoak zituen pertsonen heriotzek. Sophia Holland, bere bigarren lehengusua eta lagun mina, tifusarekin gaixotu eta 1844ko apirilean hiltzeak Dickinson traumatizatu zuen.[10] Bi urte beranduago gertakaria oroituz, zera idatzi zuen: «iruditzen zitzaidan ni ere hil beharko nintzatekeela, baimenik baldin ez banuen bera zaintzeko ezta bere aurpegira begiratzeko ere».[8] Hain malenkoniatsu zegoenez, gurasoek Bostongo familiarengana bidali zuten indarberritzeko.[6] Behin osasunez hobeto zegoela, Amherst Academy-ra itzuli zen ikasketekin jarraitzeko.[10] Garai honetan ezagutu zituen bizi osorako lagunak izango zirenak, zeintzuei eskutitzak bidali zizkien hil zen arte; hala nola, Abiah Root, Abby Wood, Jane Humphrey eta Susan Gilbert (azken hau Dickinsonen neba Austinekin ezkondu zen beranduago).

1845ean erlijio-suspertzea izan zen Amhersten eta Dickinsonen adinkideen artean 46 kidek fede aitorpena egin zuten.[10] Hurrengo urtean lagun bati idatzi zion: «inoiz ez dut hain bake eta zorion perfektua sentitu, nire Salbatzailea topatu nuela uste nuen denbora laburrean sentitu nuena baino».[8] Gainera, gehitu zuen bere «poztasun handiena zela Jainkoarekin komulgatzea bakarrik [nengoela] eta nire otoitzak entzungo zituela sentitzea».[8] Esperientziak ez zuen iraun, Dickinsonek ez baitzuen inoiz fede aitorpen ofizialik egin eta elizkizunetara erregulartasunez joateari utzi baitzion pare bat urte geroago.[10] Elizara joateari utzi ondoren, gutxi gorabehera 1852an, olerki bat idatzi zuen, honela zioena: «Igandea batzuek Elizara joanik gordetzen dute — / Nik Etxean geldituta gordetzen dut —»[11] (ingelesez: Some keep the Sabbath going to Church – / I keep it, staying at Home –).[12]

Amherst Academyn azken hiruhilekoa bukatu ondoren, 1847ko abuztuaren 10ean, Mary Lyon-ek sortutako Mount Holyoke Female Seminary-ra joaten hasi zen (ondoren Mount Holyoke College izango zena), South Hadley-n, Amherstik 16 km-ra.[10] Seminarioan hamar hilabetez bakarrik egon zen. Nahiz eta gustuko zituen Holyokeko neskak, Dickinsonek ez zuen lagun iraunkorrik egin bertan.[4] Hain denbora gutxiko egonaldiaren azalpenak ugari dira, esaterako, osasun txarrez zegoela, bere aitak etxean egotea nahi zuela, eskolako debozio ebangelikoaren aurka egin zuela, gehiegizko disziplina eskatzen zuten irakasleak atsegin ez zituela, edo herriminez zegoela.[4] Holyoke uzteko arrazoia edozein zela ere, bere neba Austin bertan agertu zen 1848ko martxoaren 25ean, «gertatzen dena gertatzen dela etxera ekartzeko».[8] Amherstera itzulitakoan, Dickinsonek etxeko jarduerak egiten igarotzen zuen denbora.[13] Familiarentzat ogia eta antzeko jakiak prestatzen zituen labean, eta herriko gertaeretan eta ekintzetan parte hartzea atsegin zuen.[8]

Hemezortzi urte zituenean, Dickinsonen familiak Benjamin Franklin Newton izeneko abokatu gaztearekin adiskidetasuna hasi zuten. Dickinsonek Newtonen heriotzaren ondoren idatzi zuen eskutitz baten arabera, «nire Aitarekin [egon zen] bi urtez, Worcester-era joan aurretik, ikasketak aurrera eramateko, eta gure familiarekin egoten zen sarri.»[8] Nahiz eta beren arteko harremana ziurrenik ez zen erromantikoa izan, Newton influentzia hezigarria izan zen Dickinsonentzat eta lehenengo edo bigarren gizona (Leonard Humphrey-ren ondoren) bere tutore, irakasle edo maisutzat jo zuena.[4]

Segur aski William Wordsworth-en idazkiak erakutsi zizkion Newtonek Dickinsoni. Horrez gain, Ralph Waldo Emerson-en poema bilduen lehen liburua oparitu zion, Dickinsonengan efektu askatzailea izan zuena. Hari buruz idatzi zuen: «Emersonek, zeinaren izena nire Aitaren Zuzenbide Ikasleak erakutsi zidan, ezkutuko Udaberria ukitu du».[8] Newtonek begirune handia zion, harengan sinesten zuen eta poetatzat jotzen zuen. Tuberkulosiak jota hiltzen ari zela Dickinsoni idatzi zion, esanez aurreikusten zuen handitasuna lortu arte bizitzea gustatuko litzaiokeela.[8] Biografo batzuek uste dute Dickinsonek 1862an idatzitako adierazpena, honako hau zioena: «Neska txikia nintzenean, lagun bat nuen, zeinek Hilezkortasuna erakutsi zidan – baina hainbeste arriskatu zen bera – ez zela inoiz ere itzuli», Newtoni buruzkoa zela.[8]

Dickinsonek, Biblia ez ezik, literatura garaikidea ere ezagutzen zuen.[14] Lydia Maria Child-en Letters from New York (euskaraz: Eskutitzak New Yorketik) liburuak eragina izan zuen, segur aski, poetarengan. Newtonek emandako beste opari bat zen.[10] Irakurri ondoren, gogo biziz esan zuen «hau bai dela hau liburu bat! Eta are gehiago daude oraindik!».[10] Bere nebak Henry Wadsworth Longfellow-ren Kavanagh liburuaren kopia bat «kontrabandoan» sartu zuen etxera arrebarentzako (aita horren kontra egon litekeelako)[4] eta lagun batek Charlotte Brontëren Jane Eyreren kopia bat eman zion 1849an.[8] Jane Eyreren influentzia ezin daiteke neurtu, baina Dickinson txakur batez jabetu zenean (Ternua arrazakoa, bizitzan izango zuen bakarra) «Carlo» izena ipini zion, St. John River pertsonaiaren txakurrarengatik.[8] William Shakespeare ere influentzia indartsua izan zen bere bizitzan. Lagun bati idatzi zion, Shakespeareren antzezlanei buruz, «Zergatik besarkatu hau ez den beste esku bat?», eta beste bati, «Zergatik da beste edozein liburu beharrezkoa?».[4]

1850 hasieran, Dickinsonek zera idatzi zuen: «Amherst dibertsioz bizirik dago negu honetan... O, zer herri bikaina den hau!».[13] Bere aldarte ona laster malenkonia bilakatu zen beste heriotza baten ondoren. Amherst Academy-ko zuzendaria, Leonard Humphrey, «burmuineko kongestio» baten ondorioz hil zen, 25 urte zituela.[4] Bi urte geroago, Abiah Root lagunari bere tristuraren hedadura erakutsi zion.

... nire lagunetako batzuk joan egin dira, eta nire lagunetako batzuk lotan daude – hilerriko loaldian lo egiten – ilunsentiko ordua goibela da – behin nire ikasteko ordua izaten zen – nire nagusia atseden hartzera joan da, eta liburuan zabalik dagoen orriak, eta adituak eta eskolak soilik, malkoak helarazten dizkit, eta ezin ditut kendu; ez nuke egingo ahal izango banu, joandako Humphreyri egin ahal diodan omenaldi bakarra baita.[4]

The Evergreens, Edward Dickinsonek eraikia, Austin eta Susanen familiaren etxea izan zen.

1850ko hamarkadan zehar, Dickinsonek harreman sendoena eta maitekorrena bere koinatarekin, Susan Gilbertekin, izan zuen. Bizitza osoan zehar hirurehun eskutitz baino gehiago bidali zizkion, beste edozein korrespontsali baino gehiago. Susanek sostengua ematen zion poetari, eta bere "lagun mina, influentzia, musa eta aholkularia" zen; Dickinsonek batzuetan Susanen erredakzio-iradokizunak onesten zituen.[15] 1882an Susani bidalitako eskutitz batean, Dickinsonek zera esan zuen: "Shakespeare izan ezik, zuk erakutsi didazu ezagutza gehiago edozein bizidunek baino".[16]