Émile Durkheim

Errabino tradizio luzeko familia batean jaioa[oh 2], Durkheimek ere errabino izateko ikasketak hasi zituen, baina nerabezarora iritsi zenean, judu fedea baztertu eta agnostiko bihurtu zen.[2]

1879an École Normale Supérieure-an sartu zen. Auguste Comte (positibismoaren eta soziologiaren sortzailea) eta Herbert Spencer-en obren jarraitzailea izanik (Britainia Handiko naturalista, psikologo, filosofo eta soziologoa) metodo zientifikoaz arduratu zen eta 1882an filosofiako ikasketak amaitu zituen.

1885–1886 bitartean Alemaniara joan eta bertatik filosofia eta zientzia positiboekin zerikusia zuten artikuluak idatzi eta frantziar aldizkarietara bidali zituen. Honi esker, zientzia sozial eta pedagogia irakasgaiaren irakasle arduradun izendatu zuten Bordeleko unibertsitatean 1887.

Henri Bergson edo Jean Jaurès bezalako pentsalariekin topo egin zuen eta, Dreyfus aferan, Alfred Dreyfus beraren defentsan aritu zen.

Pariseko Saint-Jacques kaleko 260. zenbakian Émile Durkheim bizi izan zen 1902 eta 1917 bitarte

Bordelen hasi zen bere soziologia lanak idazten. Diziplinaren hegemoniaren intelektualaren gaineko tirabiran aritu zen Gabriel Tarde (1843–1904) aurkari zuela. Azken honek bazuen nazioarteko ospea baina ez zuen aldiz inongo eskolarik eratu. René Worms-ekin (1858–1917) ere eztabaidan aritu zen, honek ere, 1893an Revue internationale de sociologie eta hurrengo urtean Institut international de sociologieren sortu zituelarik. Hala ere, Eskola durkheimdarra gailendu zen haren ideal intelektual eta instituzionalei esker. Bordelen Durkheimek hainbat lan argitaratu zituen, haien artean De la division du travail social (1893) (Lanaren banaketa sozialaz), Metodo soziologikoaren arauak (1895)[oh 3] eta Le Suicide (1897) (Suizidioa).

1896an, katedra lortu zuen eta 1898an L'Anée sociologique aldizkaria sortu zuen. 1902an Parisko letren fakultatean heziketa zientzien katedraren irakasle izendatu zuten. Durkheimek, irakasgai hori soziologiarekin konbinatu zuen haren heriotza arte. Era berean, Errepublikaren irakasleak formatzen zituen Eskola Normaletan (Écoles normales) irakasle izan zen, eta bera izan zen, hain zuzen, soziologia unibertsitate diziplina gisa ezarri zuena. Garai horretan, bestalde, Les Formes élémentaires de la vie religieuse (1912) («Bizitza erlijiosoaren oinarrizko formak») argitaratu zuen, beste hainbat artikulurekin batera.

Lehen Mundu Gerraren hasieratik, Durkheim Batasun sakratuan sartu zen eta Gerrari buruzko ikerkuntza eta dokumentazio batzordeko idazkari bilakatu zen, Ernest Lavisse-n agintaritzapean. Lankidetza honen fruitu gisa, alemanek gurtzen duten estatuaren jarrera espantsionista guzti-ahaldunaren analisi psiko-sozialak aurkitzen dira, esaterako L’Allemagne au-dessus de tout (1915) («Alemania guztiaren gainetik»).

Durkheimen ezkerzaletasuna abertzaleagoa zen internazionalista baino. Sekularra eta arrazionala izango zen frantses izateko modua zuen helburu. Baina gerraren etorrerak, eta hark halabeharrez dakarren propaganda nazionalistak, zaila bilakatu zuten tarteko jarrerak izatea. Bere herrialdearen alde gerra garaian lan nabarmena egin arren, zaletasun nazionalista sinplistaren aurrean men ez egiteagatik (gehi bere jatorri juduak), indartzen ari zen Frantses Eskuinaren gogoko jomuga bilakatu zen. Horretaz gain, Durkheimek hezitako ikasle belaunaldi oso bat armadan parte hartzera behartuak izan zen eta haietako asko trintxeretan hil ziren.

Azkenik, André ere, bere semea, gerran hil zen 1916ko abenduan. Durkheim tristura handi batean murgildu zen orduan, eta horrek, hein batean, bere heriotza goiztiarrean eragina izan zuen, 1917an[3][4]. Bere lanik nagusiena, La Morale («Morala»), amaitu gabe geratu zen, behin behineko sarrera idatzia baino ez zuela. Pariseko Montparnasseko hilerrian hilobiratu zuten.

Durkheimengan eragin handien izan zuten bi Auguste Comte eta Herbert Spencer izan ziren. Lehenengoak zientzia naturalen metodo zientifikoa gizarte zientzietan aplikatu nahi zuen, eta bigarrenak, ikuspuntu utilitarista eta eboluzionista hartu zuen gizartea aztertzeko. Durkheimek Comteren positibismoaren eragina jaso zuen, baita hark gizakiaren gaiak aztertzeko zuen ikuspegi zientifikoa ere, zeinaren arabera zientzia gogorren metodologia aplikatu behar zen gizartea aztertzeko. Halere, Durkheimek gizartearen ikerkuntzarako metodo berri eta bereizi bat garatu zuen. Spencerrengandik, Durkheimek funtzionalismoaren elementuak eta analogia organikoa bereganatuko zituen. Alta, Drukheim oso kritikoa izan zen biekin, izan ere, ez zegoen ados haien gizarte-garapenaren modelo unilinealetan aurkitzen diren onarpen metafisikotzat hartzen zuen zuen horrekin[5]. Eraginen artean, Alfred Espinas ere aipatzekoa da, Les Sociétés Animales (1877) («Animalien gizarteak») lanaren egilea. Durkheimek azpimarratu zuen liburu hori gizarte-gertakarien zientzia bat garatzen lehena izan zela[6].

Era berean, Émile Boutroux-ek ere, École Normale Supérieure-ko irakasleak, eragina izan zuen Durkheimengan. Harekin Durkheimek Comte-ren, Gabriel Monod-en eta Numa Denis Fustel de Coulanges-en ezagutza egin zuen eta historia ikertzeko metodo enpirikoak eta konparatiboak erakutsi zizkioten. Charles Renouvier-ek garrantzia izan zuen haren ibilbidean, izan ere, berak neurri handi batean moldatu zituen Dukheimek Kanti buruz zituen ikuspegiak [7].

1885 eta 1886 bitarte, Durkheimek ikasturte bat pasatu zuen Alemanian, eta bertan hainbat pentsalariekin egin zuen topo: Fred Wagner, Gustav Schmoller, Rudolph von Jehring, Albert Schäffle, eta Wilhelm Wundt. Pentsalari hauek moralitatea modu zientifikoan ikertzen zuten eta garrantzi berezia eskaintzen zioten moralitatearen aspektu sozialari. Baliteke Durkheimentzat guztietan garrantzitsuena Wundt izatea, izan ere, lehenengoak beranduago egingo zuen bezala, Wundt-ek indibidualismo metodologikoa baztertzen zuen eta moralitatea gertakari suis generesia zela argudiatzen zuen[7]. Orotara, pentsalari hauek errealismo sozialaren teoriaren oinarriak hornitu zizkioten Durkheimi, geroago hark garatuko zituena, moralaren ikuspegi utilitarista kritikatuz (ikus Spencer), zeinaren arabera, moralitatearen jatorria gizabanakoaren interes arrazionalean datzan[5].

Beste pentsalari batzuk ere inportanteak izan dira Durkheimen pentsamenduan. Rousseau-ri eta Montesquieu-ri buruz idatzi zuen eta pentsamendu soziologikoaren aitzindaritzat hartzen zituen. William Robertson Smith antropologoak eragina izan zuen erlijioaren inguruko ideietan[8]. Filosofo ezagunek ere, Kant, Platon, William James eta Descartes, eragin handia izan zuten.

Durkheimen pentsamenduak harrera nahiko epela izan zuen. Alde batetik, bere lan soziologikoa eta antropologikoa oso ezaguna eta famatua da, nahiz eta zenbaitetan kritikatua ere izan. Soziologian eta antropologian, Durkheimek eragina izan zuen bere lantaldeko kideengan, besteak beste, Marcel Mauss, Paul Fauconnet, Célestin Bouglé eta Lucien Lévy-Bruhl. Beste pentsalari batzuk ere Durkheimen eragin zuzena izan dute, adibidez, Maurice Halbwachs, Talcott Parsons, Alfred Radcliffe-Brown, eta Claude Levi-Strauss. Garai gertuagotan ere, zenbait teoriko sozialek beren pentsamendua Durkheimengan bermatzen dela onartzen dute, haien artean, Steven Lukes, Robert Bellah, eta Pierre Bourdieu[5].

Beste alde batetik, filosofiari egin zizkion ekarpenak ez dira oraindik ere kontuan hartu. Pierre Bourdieuk eta Jean-Claude Passeron-ek idatzi zuten artikulu luze batean aztertzen duten lez (Sociologie et philosophie en France depuis 1945: mort et résurrection de la philosophie sans sujet), Durkheimek utzitako ondarea, gizarte zientzietan ez ezik filosofian ere ezezaguna da[9].

Filosofiaren alorrean harrera hotza izangatik ere, zenbait filosofok Durkheimek beren pentsamenduan izan duen eragina onartzen dute, horietatik, Henri Bergson eta Emmanuel Levinas, eta oraintsuago Charles Taylor.

Durkheimek bere soziologiaren oinarriak finkatu zituen Metodo soziologikoaren arauak 1895ean argitaratutako liburuan. Soziologiaren funtsezko lana izateaz gain, obra bakar batean soziologiaren hiru ikuspegi bateratzen ditu: teoria soziologikoa, metodologia eta ikerkuntza enpirikoa.

Funtsean, soziologiaren ikergaia kolektiboa, soziala dena (gizarteari dagokiona) izango da, psikologiarena indibiduoa den bezala. Gizartezkoa (soziala) dena, hortaz, egitate espezifiko bat da: Gizartea ez da gizabanakoen batuketa hutsa, berezko ezaugarriak dituen errealitate autonomoa baizik. Hala, Durkheimentzat gizartearen elementu guztiak, moraltasuna eta erlijioa barne, historiaren produktu dira. Ikusirik hauek ez dutela jatorri transzendentalik eta mundu naturalaren parte direla, zientifikoki aztertuak izan daitezke[10]. Durkheimentzat beraz, Soziologia «erakundeen zientzia da, beren sorrera eta funtzionamenduarena»[11]. Durkheimen arabera, erakunde dei daiteke «sineste guztiei eta taldeak eratutako portaera-modu guztiei»[11]. Hori bai, gizarte erakundeak aztertzen jarri aurretik, jakin behar da zehazki zertan oinaritzen diren. Galdera horri erantzuteko funtsezkoa da, beraz, gizartea bera zer den zehaztea.

Durhkheimentzat, gizartea ez da soilik gune geografiko berean bizi diren gizabanako taldea; aitzitik, gizartea «lehenik eta behin, gizabanakoen bitartez gorpuzten diren sinismen eta mota guztietako sentimenduen multzoa da»[12]. Gizabanakoak bata bestearekin aritzen direnean sortzen den errealitatea da; kontzientzia indibidualen fusioaren ondorioz gertatzen den hori. Errealitate hori sui generis da, hau da, ezin da bera osatzen duten zatietara murriztu ezta azaldu ere, ez bada berezkoak zaizkion elementuen bitartez. Gizartea bere zatien batura baino gehiago da; edozein gizabanakoren existentzia baino harago dago zentzu guztietan, eta gizartearen izaera berau osatzen duten zatien izaerarekiko erabat desberdina da. Errealitate fisiko hori deskribatzeko, Durkheimek batzuetan kontzientzia kolektibo terminoa erabiltzen zuen. Gizartea eta fenomeno sozialak termino soziologikoetan soilik azal daitezke. Termino biologikoak edo psikologikoak eskas geratzen dira, eta gizarte-gertakariak ezin dira murriztu gizarte baten forma materialetara eta haren bizi-beharretara, materialismo historikoan egiten den bezala[13].

Errealitate fisiko horren edukia hobeto zehazteko eta analizatzeko, Durkheimek gizarte-gertakariaren kontzeptua asmatu zuen. Gizarte-gertakariak funtsezkoak dira, izan ere, gizarte baten kontzientzia kolektiboa ezartzen eta adierazten baitute.

Adierazi den bezala, Durkheimen soziologiaren oinarrian gizarte gertakaria dago (Weberrek ekintza soziala hobesten duen bitartean). Gizarte gertakaria ekiteko edozein modu da (bilatua izan ala ez), gizabanakoari kanpo presioa eragiten badio. Hau da, gizarte batean orokortua dagoen ekiteko modu bat, gizabanakoen ekite moduetatik harago doana, berezko izaera hartzen duena. Durkheimek honela definitu zituen gizarte-gertakariak:[11]

Durkheimen arabera, gizarte gertakariak errealitate objektiboak dira eta fisiko batek mundu fisikoa aztertzen duen modu berean aztertuak izan daitezke. Definizio honi gaineratu behar zaio ere gizarte-gertakariak gizakientzat «barnekoak» direla, eta gizabanakoen bitartez baino ezin direla gertatu[15].

Gizarte gertakariak gizabanakoz kanpokoak izanik, “inguru sozialaren barnean gertatzen diren aldaketen bidez baino ezin dira azaldu, eta ez ordea, kontzientzia indibidualaren egoeretatik abiatuta”. Horrela, ez dira nahastu behar gizarte gertakariak eta subjektuaren psikologiari lotutako beste aldagai batzuk (inguru familiarra, kulturala...). Gizarte-gertakariak sarri modu inkontzientean gertatzen dira, gu haien existentzia eta beren autonomiaz ohartzen ez garela; izan ere, gizabanakorengandik independente izan daiteke, hau da, existitu daitezke haien «adierazpen indibidualetatik berezita»[16]. Gizarte gertakaria gizabanakoari nahi eta nahi ez inposatzen zaio, eta inolaz ere alderantziz. Gizarte batek bere buruarentzat ezartzen dituen arau sistema da eta oso zaila da aldatzea benetako eraldaketa sozial baten bitartez ez bada. Gizakiak, haren bizitzaren hastapenetik, gizarte-gertakari anitz bereganatzen ditu eta neurri handi batean bizitzan osoan barneratzeko joera erakusten du. Hezkuntza da sozializaziorako erakunde nagusia, eta berari esker, haurra izaki soziala bihurtzen da. Gizarte-gertakariak haurtzaroan bertan esperimentatzen dira, eta horregatik, haien izaera derrigortzailea ez da hain nabarmen antzematen, ohitura soilak bilakatzea errazten delarik: hauxe da sozializazioaren oinarrizko printzipioa.

Gizarte gertakarian antzemateko irizpideetako bat gauza batek aldaketara aurrean erakusten duen erresistentzia da: «Hain zuzen ere, nagusiki gauza bat aitortzen da eta borondatezko ekintza baten bitartez alda ezin daitekeela aitortu ere»[17]. Horrek ez du esan nahi aldatu ezin daitekeenik, horretarako esfortzu handia egin behar dela baizik. Gizarte-gertakarien ezaugarri hau, erakunde sozialetan, formaletan zein ez formaletan, antzeman daitekeen behartze-eragin ezaugarriarekin lotua dago: horien adibide gisa, lapurreta kondenatzen duen kode juridikoa; kaleratua izan nahi ez badu ondo jantzi behar duen negozio gizona, edo bestarik gabe, eguneroko eta ohiko arauetara egokitzen ez den gizabanakoak jaso ditzakeen besteen ziriak eta begirada trufatzaileak...

Gizarte gertakari bat antzemateko beste modu bat estatistiken erabilpena da. Estatistikek gizabanakoen arteko aldagarritasuna neutralizatzen dute, eta finean, batezbesteko datuak aztertzeko aukera ematen dute, gizartean ikusteko errazak ez direnak. Gizarte-gertakariak, beraz, «arima kolektiboaren nolabaiteko egoera bat»[18] adierazten du.

Durkheimek gizarte gertakariaren kontzeptua baliatu zuen gizarteak gizabanakoaren pentsamoldean izan dezakeen eragina erakusteko. Nahiz eta bere ibilbidearen hastapenetan gizarte-gertakarien bortxazko izaeran zentratu, eta beraz, haien alde negatiboan, pixkanaka-pixkanaka, gizarte-gertakarien alde positiboagoa, hau da, haien izaera askatzailea, lehenetsiko du bere azken lanetan. Steven Lukes-ek aipatu bezala, bortxazkoak eta koertzitiboak izateaz harago, Durkheimen gizarte-gertakariek erakusten dute ere, erlijioaren inguruko bere lanetan, esaterako, gizakiak pentsatzeko eta sentitzeko modu jakin batetara bideratuak direla; zenbait gauza ezagutzera eta balioestera, eta horren arabera jardutera. Bere heldutasuneko lanetan, bortxa hitza ez du gehiago aipatzen[19].

Bere lan guztietan zehar, Durkheimek gizarte gertakarien analisi soziologikoa nola egiten den erakusten du. Hala, La división social du travail-en, demografiak eta garraioen eta komunikazioen teknologiek gizarte baten kontzientzia kolektiboa eraldatzeko duten gaitasuna aztertzen du. Suizidioari buruzko ikerketan, Durkheimek erakusten du gizarte-gertakaria, itxuraz gure borondatearen eta jardun-gogoaren menpeko, faktore sozialean arabera gertatzen dela. Bere ikerketa ospetsu horretan Durkheim faktore horien bilaketan murgilduko da. Les formes de la vie religieuse lanean erlijioa, pentsamendu logikoa eta hizkuntza aztertzen ditu jatorri sozialeko gizarte-gertakari gisa. Era berean, moraltasuna ere ikertu zuen gizarte gertakari gisa hainbat alditan, batez ere La Détermination du fait moral (1906) artikuluan.

Durkheimek gertakari sozialak «gauzak» balira bezala aztertzea proposatzen du, hori baita haren ustez metodo soziologikoaren lehen araua eta funtsezkoena[20]. Gertakari horiek behatuak eta egiaztatuak izan daitezke metodo zientifikoaren bitartez, hiru irizpide nagusi finkatuta:

• Aurreiritziak eta ideiak alde batera utzi behar dira. Zientifikoki eraiki eta egiaztatutako kontzeptuak bakarrik erabili behar dira. Horrela, soziologoak iritzi politiko-erlijiosoak baztertu beharko ditu.
• Gizarte-gertakaria zehaztu eta segmentatu egin behar da. Ondoren, kasuarekin bat datozen datuen bilketari ekin behar zaio. Azkenik, ondorioak aterako dira.
• Guztiz objektiboak diren ezaugarriak bakarrik hartuko dira kontuan gizarte-gertakariak aztertzerakoan. Soziologoak sentsazio subjektiboetatik aldendu beharko ditu.

Gizarte industrialaren jaiotzaren lekuko izan zen Durkheim, eta gizarte-aldaketa hori dela eta, bere kezka nagusia geroz eta indibidualagoa bilakatzen ari den gizarte horretan gizabanakoen arteko lotura zerk egiten duen aztertzea da. De la Division du travail social liburuan gizabanakoen arteko solidaritate-loturak honela definitzen ditu: antzinako gizarte tradizionalak «solidaritate mekaniko» baten gainean oinarritzen ziren, eta horren arabera, jokaera kolektiboak nagusitzen ziren eta ekoizpen jarduera banaketa eskasa gertatzen zen. Gizarte-lotura, beraz, gertutasunean, antzekotasunean eta gizataldeei komuna zitzaien historia eta balio batzuen partekatzean funtsatzen zen.

Solidaritate mota honek, gizarte modernoak garatu ahala, Durkheimek «organiko» bezala izendatuko duen beste solidaritate mota bati leku utzi beharko dio. Solidaritate mota honen ezaugarriak elkarren arteko dependentzian eta osagarritasunean oinarritzen dira. Izatez, gizarte modernoak espezializatutako atalak sortzeko joera izango du eta atal horren funtzionamendu egokia funtsezkoa izango da gizartearentzat. Adibidez: nekazaririk gabe ez legoke ez supermerkaturik ez okinik, eta era berean, supermerkaturik edo okinik gabe, nekazariaren elikagaiak ez lirateke haien beharra duen populaziorengana iritsiko, eta abar. Hau guztia gizartearen lan-banaketari esker gertatzen da, eta banaketaren sorreran bi faktorek parte hartzen dute: dentsitate demografikoren hazkundea eta aurrerapen teknologikoak. Lanaren banaketa lanaren gizarte-banaketarekin batera gertatzen da: gizabanakoek elkarren arteko antzekotasuna galtzen dute, inguru berean bizi ez direlarik eta lan berdina gehiago egiten ez dutelarik. Lanaren gizarte-banaketak, beraz, elkarren arteko menpekotasun edo dependentzia lotura bat sortzen du, gizarte-funtzio bat, gizabanakoen artean. Paradoxikoki, gizartea salbatu egiten da hain zuzen berau arriskuan jartzen duen horrengatik, hots, populazioaren desberdintasunagatik.

Lanaren gizarte-banaketa, gizarte-gertakari material bat zen Durkheimentzat, izan ere, elkarrekintzarako oinarrizko euskarri bilakatu baitzen. Hala ere, solidaritate mekanikotik organikorako aldaketan bazen funtsezko faktore bat, hark dentsitate dinamikoa deituko duena. Dentsitate dinamikoaren kontzeptuaren bitartez gizarte bateko pertsona kopuruaren eta haien arteko elkarrekintza kopuruaren arteko harremana azter daiteke[21]. Pertsonen kopuruaren igoera gehi haien arteko elkarrekintza kopuruaren igoerak, solidaritate mekanikotik organikorako trantsizioa dakar, izan ere, biak batera gertatuz gero, baliabide urrien inguruko lehiakortasuna sortzen dute eta biziraupenaren aldeko borroka laztu egiten da. Lanaren gizarte-banaketari esker, pertsonek eta haiek sortutako gizarte egiturek, elkarren artean gatazkan egon beharrean, lankidetzan aritzeko aukera dute, eta hala, elkarbizitza baketsua izateko aukera eskaintzen zaie. Horrez gain, banaketak honek eraginkortasuna areagotzen du, eta horrek, era berean, baliabideen hazkundea dakar.

Gizarte mekanikoan zuzenbidea errepresiboa izaten da, izan ere, bertako kideak oso antzekoak izaten baitira beren artean eta elkarren arteko moraltasun batean sakonki sinesten baitute. Elkarren arteko sistema morala urratzen duena gogorki zigortu ohi da. Pertsonak sistema moralean buru belarri parte hartzen dutenez, sistema horren aurka egindako edozein irain zigor gogorra eta bat-batekoa jasaten du[22].

Aldiz, gizarte organiko batean zuzenbidea berrezartzailea izaten da. Gizarte mota honetako gizabanakoei legea betetzea, eta hala gertatuko ez balitz, egin duten kaltea berrezartzea eskatzen zaie. Berrezarpen zuzenbide hai gizarte modernoei dagokiena da. Ez dago ia elkarren arteko moraltasunik[22].

Durkheimen kezka nagusia gizarte modernoetan gertatzen ari zen elkarren arteko moraltasunaren galera zen. Lotura-moralak galtzeko arrisku «patologikoa» ikusten zuen, eta uste zuen, mota horretako loturarik gabe, gizakia geroz eta handiagoak eta aseezinagoak izango ziren pasioen esklabo izango zela[22].

Durkheimek moraltasunaren gaia aztertzeko hainbat kontzeptu erabili zituen. Horietako bat kontzientzia kolektiboarena izan zen. Lanaren gizarte-banaketa lanean honela definitzen duen kontzientzia kolektiboa:

L’ensemble des croyances et des sentiments communs à la moyenne des membres d’une même société forme un système déterminé qui a sa vie propre ; on peut l’appeler la conscience collective ou commune... Elle est donc tout autre chose que les consciences particulières, quoiqu’elle ne soit réalisée que chez des individus.[23]

Les formes élémentaires de la vie religieuses lana da Durkheimek erlijioaren inguruan egin zuen lan nagusia. Erlijioa ere gizarte-gertakari gisa aztertzea proposatzen du. Bere metodoa jarraituz, honela definitzen zuen erlijioa:

Erlijioa sinesmen- eta gauza sakratuekin zerikusia duten praktika-sistema bat da, eta sinesmen eta praktika hauek, banaketa eta debekua tarteko, komunitate moral bakar batean, Eliza deitu ohi den komunitatean, biltzen ditu hartara atxikitzen diren guztiak[24].

Durkheimek Jainko hitza ekiditen du definizio honetan eta nahiago haren ordez objektu sakratu terminoa erabili. Objektu sakratuak erlijio guztien muinean daude baina ez dute zertan naturaz kanpoko indar bati lotuak egon, Jainkoa edo Allah bezala. Adibidez, budisten objektu sakratua Lau Egia Zintzoak dira. Beste objektu batzuk ere, esaterako, luma batek, bandera batek, gurutze batek, edo harri batek, indar kolektibo horren eragina izan dezakete, eta hala, gizartearen objektu sakratuaren ordezkapen fisiko gisa funtziona dezakete. Modu honetan, objektu fisiko horiek sakratu bihurtzen dira. Erlijioaren definizioa honetan hainbat kontzeptu aurki daitezke: sakratua, eliza, erritoak eta komunitate morala.

Erlijioaren definizioan gizarteak duen garrantzia kontuan hartzea ere garrantzitsua da. Hala, Durkheimek erlijioaren interpretazioan animisten eta naturisten kontra borrokatuko du. Animistentzat erlijioaren jatorria fenomeno psikologikoetan aurkitzen da, esaterako, Spencer berak defendatzen zuen bezala, ametsetan. Naturalistek uste dute erlijioaren jatorria gertakari naturalak (ekaitzak, lurrikarak...) naturaz gaindiko indarren bitartez azaltzen saiatzean aurkitzen dela. Ideia honen aldekoak Edward Tylor eta James Frazer, eta beranduago Sigmund Freud, izan ziren. Durkheimen iritziz, interpretazio hauek sozialki ikasten dira, eta beraz, dagoeneko ezarrita dagoen erlijio baten emaitzak dira, inolaz ere ez haren eragileak.[25]. Tesi naturalista baztertzeko, Durkheimek aipatzen du erlijio batekiko fedea berdin mantentzen dela erlijioak indar naturalak modu erratu batean azaltzen duenean ere, edo, gertakari naturalekin kontraesanean dagoenean ere[24]. Erlijioaren arrazoia, beraz, harago aurkitu beharko da.

Durkheimen arabera, erlijioaren jatorria gizatalde batean beti presente dauden indar sozialetan aurkitzen da. Kontua ez da, beraz, erlijioaren azken jatorria bilatzea (alferrikako kontu metafisikoa, haren ustez), indar sozial horiek erlijio-forma zehatzetan nola mamitzen diren ezagutzea baizik.[26].

Durkheimen iritziz, indar sozialak momentu jakin batzuetan gorpuztu egiten dira eta momentu horiek «eferbeszentzia kolektibo» moduan izendatuko du. Momentu horiek gertatzen dira gizabanako guztiak elkarrekin biltzen direnean «pentsamendu bakar batean eta ekintza bakar batean»[27] komunikatzeko. «Gizabanakoak elkarren artean biltzen direlarik, beren gertutasunetik antzeman daiteke halako elektrizitate bat, asaldura ezohiko maila batera bizkor eramaten dituena»[28]. Durkheimek energia hori «mana» deituko du[oh 5]. Ondoren, gizarteak mana indarraren kontzientzia hartu ahal izateko, kanpokoa eta materiala izango den objektu batean proiektatu behar da. Berak dioen bezala, «Forma erlijiosoa taldeak bere kideei iradokitzen dien sentimendua baino ez da, baina, kontzientziatik kanpo proiektatzen dena, objektibatua dagoena. Objektibatzeko, sakratua bilakatuko den objektu batean pausatzen da»[29]. Horrela, gizartea bere buruaren kontzientzia hartzen du, bere batasunaren, eta erlijio bat jaiotzen da.

Ulertu behar da ikur erlijiosoak gizartearen indarra hipostasiatu edo ordezkatu baino ez duela egiten, eta gizartearen boterea objektu sakratuaren bitartez bideratzen dela. Indar hori benetakoa dela dio Durkheimek, eta beraz, nahiz eta erlijioaren dogmak edo doktrinak faltsuak izan, erlijioaren esperientzia indar fisiko batean oinarritzen da, halako elektrizitate bat, ilusio soil bat bailitzan baztertu ezin duguna.

Eferbeszentzia momentu horietan askatzen den energia kolektibo hori berrelikatua izan behar da erlijioak bere jarraitzaileen artean indarra mantenduko badu. Horregatik gertatzen da errito erlijioso eta zeremonia ugari egotea, esaterako, errito mimetikoak (naturan gertaerak eragiteko, euria kasu), pekamen erritoak (funerarioak), ospakizunekoak, sakrifizioak, eta abar... Gizartea bere erritoak betetzeko gai ez bada, hilzorian egon daiteke. Durkheimen hitzetean, «gizartearen ideia gizabanakoen izpirituetan itzaltzen denean, sinesmenak, tradizioak, kolektibitatearen jomugak sentituak eta partekatuak izateari uzten diotenean, gizartea hil egiten da»[30]. Errito horiek, beraz, funtsezkoak dira gizartearentzat.

Gizatalde guztiek dute erlijio bat, eta horregatik, Durkheimek esango du erlijioa gizakiaren berezko ezaugarri bat dela. Beste era batera esanda, gizakia taldean elkartua bizi den unetik bilatuko du erlijio bati forma bat emateko moduren bat.

Durkheimen ia lan guztietan agertzen den gai bat mendebaldeko gizarteek XIX. eta XX. mendeetan pairatu izan duen ondoeza da. Dagoeneko «Lanaren gizarte-banaketan» aipatzen ditu europar gizarteak mende baten buruan jasan dituen eraldaketa handiak eta bizkorrak. Horrek ez zuek soilik zientzia modernoaren goraldia ekarri, baita industrializazioa, populazioaren hiritartzea, komunikazioaren eta garraioaren eraldaketak (trenbideak, telefonoa, lurrun-makina...) bezalako fenomenoak ere ekarri zituen populazioa geroz eta mugikorragoa eginez. Horrek modernitateari ordura arte ezagutzen ez ziren bizi baldintza arras desberdinak eskaini zizkion. Eraldaketa horiek guztiak, Durkheimen arabera, tradizioen goibelaldia ekarri zuten[32]. Era berean, adierazi zuen, erlijio kristauak dagoeneko mendebaldeko gizartea forman mantentzeko gaitasunik ez zuela eta bizitza modernoak alde handiz gainditzen zuela doktrina kristaua.

Arau, moralitate, eta metafisika kristauak ez dute dagoeneko zentzurik eta ez dute dagoeneko inspiraziorik sortzen. Moraltasunaren krisi larri batez ari da eta horren inguruan ere beste zenbait garaikide arituko dira (Nitzsche, adibidez). Egoera honetan, gizartea, erdigune finkorik gabe, autoritaterik gabe, eta halako bereizketa egoera batean geratzen da. Suizidio tasa handiagoa ematen da, indibidualismoa areagotu egiten da eta anomia edo nihilismo sentimendua handitu egiten da, eta ondorioz, «ohiko arauek bere autoritatea galtzen dute»[33].

1896ko ikastaroa, 1928an Alcan-en lehen argitalpena Marcel Mauss-en eskutik

Aurreikuspenak ezkorrak izanagatik, Durkheimek jainko zaharren heriotza horretan gizarte modernoa gidatuko zituen erlijio forma berriak antzeman zituen. XVIII. eta XIX. mendeen artean, lanaren banaketa handi bat ezagutuko du mendebaldeko gizarteak, eta hirien hazkuntza, industrializazioa, eta horrek guztiak, populazioaren indibidualizaziorako joera biziki areagotuko du. Hain urrun iritsi da indibidualismoa, ezen denek komunean duten gauza bakarra indibidualismo bera den. Hori dela eta, gizabanakoaren inguruko gurtzea erabat naturala suertatu da; kontzientzia indibidualak oraindik ere batzeko eta biltzeko gai den gauza bakar bilakatu da. Erlijio honek, Durkheimen «banakoaren gurtzea» (le culte de l'individu) deituko duena, objektu sakratutzat (haren jainkotzat) gizabanakoa hartzen du.

Gizabanakoaren erlijio honek ere bere moraltasun propioa du. Durkheimek azaltzen duen bezala, «banakoaren gurtzeak duen lehen dogma arrazoiaren autonomia da, eta lehen erritoa, irizpide askea»[34]. Erlijio honek gizabanakoen sufrimendua arintzea bilatzen du eta hori bere moraltasunaren zati garrantzitsua izango da. Banakoaren gurtzan ere, zientzia modernoak kristautasunaren metafisika (gure kosmologia) ordezkatzen du eta zientzia izango da, beraz, unibertsoaren irudikapena eskaintzen bakarra. Banakoren gurtzan dagoeneko erlijio baten elementuak aurki daitezke: objektu sakratua, komunitate morala, kosmologia... Elizatzat eta erritotzat, Durkheimek, lehenik, Frantziako Iraultzan pausatuko ditu begiak, izan ere hori izan baitzen erlijio horren eferbeszentzia kolektiboaren lehen kasua, eta bigarrenik, aurreko mugimendu horren oinordeko diren mugimendu sozialistetan.

Erlijio berria hori gaur egungo gizartean ikus daiteke, batez ere Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaz geroztik, eta baita ondoren gertatu diren talde anarkisten, komunisten eta sozialisten diskurtsoetan. Munduan zehar ematen den demokrazia modernoaren hedapenean antzeman daiteke.

Aipatutako topikoan funtsezko obrak “Les Règles de la méthode sociologique” (1895) eta “Le Suicide” (1897) dira.

Lehenengoan, zientzia positibo baten printzipio epistemologikoak definitzen ditu. Bigarrenean, berriz, ikerketa soziologiko bat burutzen du. Honetan, gertakari indibidual bat dirudiena errealitatean gertakari sozial bat besterik ez dela frogatzen du. Hau da, indibiduoak kanpoko eta kolektiboei dagozkien faktoreekiko eraginak ditu, hala nola, erlijioa, ekonomia eta familia.

Bere artikulua “Hezkuntza” haren pentsamendu pedagogikoaren laburpena osatzen du. Halaber, bere unibertsitatean hezkuntza moralari eta pedagogiaren historiari buruzko ikastaroak eman zituen.

Saint-Simonen obraren ikerketan eta XVIII. mendeko filosofia ekonomiko, juridiko eta politikoan oinarritzen da. Ondorio gisa, ikuspegi kritiko bat hartzen du korronte sozialista eta komunistari dagokionez.

Physique des mosurs et du droit (1950ean argitaratuta) bere ikastaro didaktikoen bilduma bat da, eta gaia bi ataletan zatitzen da: multzoen solidaritateak (moral profesionala eta moral hiritarra) eta solidaritate unibertsalak (zeinak bizitzari errespetua eta jabetasunaren eskubideari buruz datza).

Morala askotan jorratu zuen bere lanetan. Zenbait liburu idatzi zituen gai horri buruz: “L’Allemangne au-dessus de tout”.

Soziologiaren munduan murgildu baino lehen, filosofia ikasketak egin zituen, horregatik filosofia kutsua ematen dio soziologiari. Izaera ontologikoa duen teoria soziologikoa garatzen du.

• 1883–1884 – Cours de philosophie dispensé au Lycée de Sens 1883–1884.
• 1902–1903 – L'éducation morale, cour dispensé à la Sorbonne.
• 1918 – Le “Contrat social” de Rousseau.
• 1922 – Éducation et sociologie. Hezkuntzari buruzko definizioa eskaintzen du eta bertako giza izaeran sakontzen du.
• 1924 – Sociologie et philosophie, préf. de C. Bouglé, Alcan: hezkuntzari buruzko definizioa eskaintzen du eta bertako giza izaeran sakontzen du.
• 1928 – Le Socialisme. Sa définition – Ses débuts – La doctrine saint-simonnienne :Hezkuntzaren kontzeptua azaltzen du giza-sorkuntza teoriaren bidez.
• 1938 – L'Évolution pédagogique en France.
• 1955 – Pragmatisme et sociologie.
• 1977 – Éducation et sociologie («Hezkuntza eta soziologia». Klasikoak. Donostia. 1993. ISBN 84-88303-59-9).

• Metodo soziologikoaren arauak. Gaiak. Donostia. 1997. ISBN 978-84-89772-11-3
• Hezkuntza eta soziologia. Klasikoak. Donostia. 1993. ISBN 84-88303-59-9. Ikusi hemen.