Eguna (egunkaria)

Eguna egunkariaren plaka Bilboko Posta kalean.

Eguna erabaki politiko baten ondorioz jaio zen. Lehenbiziko Eusko Jaurlaritzan euskara hutsezko egunkari bat ateratzeko agindua eman zen. Artean Euzkadi egunkaria nagusiki gazteleraz zen, eta bazuen euskarazko sail bat Estepan Urkiaga "Lauaxeta"ren zuzendaritzapean; hor aritzen ziren kazetariei eman zitzaien egunkari berria antolatzeko agindua, 1936ko abenduaren 28a inguruan. Presio handipean, zati handi batean inprobisatuz eta irarkolako langileak gabonzahar egunean lanera bultzatuz, urtarrilaren 1erako lehen zenbakia ateratzea lortu zuten.

Lehen erredakzioa Bilboko Posta kalean izan zuten, "Excelsius" gerra aurrean ateratzen zen kirol egunkariaren lantokian, Euzkadikoaren gaineko solairuan. Hasieran haren irarkola ere erabili zuten, baina gero La Gaceta del Norterenera bidali zituzten. Posta kaletik, erredakzioa Gran Via kaleko "Indatzu" etxera aldatu zuten.[1][2]

Eguna egunkari militarizatua zen. Alegia, kazetariak lan hori esleitua zuten gudariak ziren.

Euzko Alderdi Jeltzalea izan zen sustatzaile nagusia. Egunaren zuzendari bezala Manuel Ziarsolo "Abeletxe" izendatu zen, eta kazetarien gainetik aholku batzorde bat ipini zuten, Ander Arzelus "Luzear" buru zela.[1]

Estiloaren aldetik, kazeta euskara garbia delakoaren adibide ona izan zen, hizkuntza batua sortu baino lehenagoko garaiak zirelarik eta bizkaiera euskalki nagusia baina ez bakarra zelarik.

EAJ-ko agintariekin tirabirak izan zituzten, hauek Sabino Aranaren idazteko era erabiltzea nahi baitzuten. Kazetariek, ostera, herriarendako hizkera ulergarria lehenetsi zuten, eta idazle bakoitzaren gain uzten zuten idazteko era.[1]

Egunkaria egunero ateratzeko ardura lau kazetarik hartu zuten: Augustin Zubikarai ondarroarrak, Eusebio Erkiaga lekeitiarrak, Jose Mari Arizmendiarrieta markinarrak eta Alejandro Mendizabal mutrikuarrak. Zaharrena Erkiaga zen, 24 urtekoa. Bertze kazetari eta kolaboratzaile anitzen lanekin bete zuten egunkaria, egunero. Emakumeek ere idatzi zuten Eguna-n; Julia Gabilondo Maite mungiarrak, Julene Azpeitia Arritokieta zumaiarrak eta Errose Bustintza mañarariarrak, errate baterako.[3] Beste kolaboratzaile batzuk: Basarri ertzaina, Imanol Enbeita "Uribitarte tar Ibon", aita Nikolas karmeldarra, Engrazio Arantzadi "Kizkitza"... Herrietatik albisteak bidaltzen zituzten korrespontsal ugari ere izan zituzten.[1]

Oso langile gutxiren artean egin zuten, bitarteko oso urriekin eta presio handipean. Horren erakusgarri, Zubikaraiek eta Erkiagak bizi izandako pasarte hau:

"Egun baten, txikikeria da baiña komeni da esatea guk lan eguteko gendun estutasunaz konturatzeko, bi bakarrik gengozan lanean. Egia esateko, biok etenda, geiago eziñean. Orduak aurrera ta estuago, lanik ezin biribilduta, bear zain aiña ezin batuta.

Geiago eziñez, elduko ez ete giñan bildurrez, edo ittotasunak gainduta, nire adiskideak, nire lankideak, asarrez, paperak jaurti, jaiki ta... ni ba nua, esan eustan. Onetara ezin lei. Ezin lei. Etenda gagoz biok. Bai, biok. Ez besterik agertu. Ez ipokrita izan. Biok, biok etenda gagoz. Ezin giñei eldu biarko egunerokorik ataratera. Ni beintzat etxera nua.

Izerdi likiñetan geratu nitzan. Errazoia eukan ezin ukatu, ondo nekian ori. Bear ba da bera aurreratu ez ba litz, ni asiko nitzan asarrea agertzen. baiña bera asi zalako, asarretu nitzan. Nire ardurearen kezkak larritu nindun. Garraztu giñan berbetan, izketan. Nekearen nekez aotik odola dariola geldituko bagiñan be, atara bear gendula esan neutsan, bero-bero esan be. Gogorrago jo neban, neuk ez nekiela edo konturatu barik. Bein emon eta ordurarte zelan erabilten zan ikasteko be eskuetan artu ez neban pistolea atara ta tai ta ez amaitu bear zala ta atara bearko gendula, esan neutsan, pistolea eskuetan nebala.

Koitadu onek ez neban jakingo pistola a zelan erabilli, baiña adiskidea bildurtu edo makurtu zan eta "Eguna"k betiko antzera, bere orduan urten eban". [1]

Baliabide urriokin, ezinezkoa izaten zuten nahi beste erreportari-lan egin; gehienetan albisteak beste egunkarietako lagunek esandako eta kontatutakoarekin moldatzen zituzten. Halere, zenbait irteera egin zituzten: Durangoko bonbardaketaren erdian izan ziren, esate baterako. Baita frontea Bilboren inguruan estutzen hasi zenetik kolpistek hartu arteko azken egunetan ere; ekainaren 19an utzi zuten erredakzioa.[1]

Iraun zuen artean, Eguna egunero eta garaiz atera zen (egun bat kenduta). Gudaroste gehienetara bidaltzen zen, eta izparringi postuez gain, kaleko saltzaile bereziei ere ematen zitzaien (postuek baino askoz ere gehiago saltzen zutenak).[1]

Eguna inprimatu zuen errotatiba.

1937ko urtarriletik ekainera, Euzkadiren azpiegitura erabili zutelarik, egunkari haren errotatiba ere erabili zuten beraz. Makina horretan inprimatu ziren beraz euskarazko egunkari baten lehen aleak.[4] Gerra galdu zuenean alderdi errepublikarrak, errotatiba hura konfiskatu zuten garaile frankistek, eta eta Falange erakunde politikoak El Correo inprimatzeko bailatu zuten arte[5][6]. Gaur egun Euskadiko Industria Ondare Higigarriaren zentroan dago ikusgai, Barakaldon[7].

• 2016: Bilboko udalak Eguna egunkariaren oroimenez Posta kaleko 17. zenbakiaren parean plaka bat jarri zuen.

• Agirreazkuenaga Zigorraga, Joseba (1998): Manu Ziarsolo "Abeletxe" (1902-1987): "Eguna", Gasteiz, Eusko Jaurlaritza, Bidegileak 11/4.

• Euskararen historia

• "Eguna" kazetaren ale guztiak Euskal Prentsaren Lanak-en irakurgai