Droga-trafiko

Europan droga kontsumoa XIX. mendean zabaldu zen. Ingalaterrara opioa Indiatik ekartzen zuten eta Frantziara berriz Ipar Afrikako kolonietatik. Europan, narkotrafikoa bi substantzia hauek merkaturatzearekin hasi zen.[6]

Garai haietan, droga, ez zen debekatutako zerbait bezala ikusten. “India Ekialdeko Konpainia Britaniarrak” adibidez, Indiako opioa saltzen zuen Txinan, ohiko zerbait izango balitz bezala. Bertako agintariak hau gelditzen saiatu zirenean opioaren gerra piztu zen, zehazki bi gerra izan ziren. Narkotrafikoa, Erresuma Batuko aristokraten eta errege-erreginaren familiaren menpe zegoen. Hauek, trafikatzaileak  babestearen ondorioz, dirutza handia eskuratu  zuten.[7]

Lo-belar zelaia (Papaver Somniferum), Afganistan

Txinatarrentzat opioaren gerra beraien historiako unerik lazgarriena  izan zen. Horregatik, ez da harritzekoa, gaur egun, Txinako drogen aurkako legegintza munduko zorrotzena izatea.[8]

Europan opioa, gutxiengo arriskua zuen biziotzat hartzen zen, alkoholdun edariak baina gutxiago eta azken hauek baino, muga-zerga txikiago ere bazuen. Muga-zergarik ez edukitzeak, alde batetik, biztanleriarentzat eskuragarriagoa egiten zuen eta bestetik,  osasunean  eragin txarrik  ez zuela eta bizitzaren atsekabeak gainditzeko egokia zela uste izateak ere laguntzen zuen.[9]

Urte batzuk geroago, xirangak eta morfina bezalako drogak agertzen hasi ziren, honek drogak zainetan xiringatzea ekarri zuen. Hasiera batean, opioarekin alderatuz, morfinak  menpekotasunik  ez zuela sortzen usten zen. Baina denbora laburrean hori gezurtatu egin zen,  soldadu askok jasandako adikzioaren ondorioz.[10]

XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearen hasieran, kokaina eta heroina bezalako drogak kontsumitzen hasi ziren. Kokaina Estatu Batuetan 1885ean hasi zen saltzen, eta heroina Alemanian 1898an. Kokaina, substantzia estimulatzaile eta energetiko bezala erabiltzen hasi zen, heroina aldiz, Bayer enpresak analgesiko eta lasaigarri bezala aurkeztu zuen.[11]

Garai haietan aditu ugarik argi zuten, drogen kontsumoak menpekotasuna sortzen zuela, bai fisiko, baita psikikoa ere. XX. mendearen hasieratik, erabilpen medikoa ez zuten drogen eta substantzien merkaturatze legala mugatzen saiatu ziren.

Aldi berean, droga mota berriak agertzen hasi ziren, droga sintetikoak adibidez, anfetamina eta LSDa. Anfetaminen erabilera, Bigarren Mundu Gerran parte hartu zuten indar armatuetan artean oso ohikoa zen. Anfetamina XX. mendeko 1970eko hamarkada arte erabiltzen jarraitu zen.[12]

Anfetaminen kontsumoa zabaltzeak adikzioarekin arazoak ekarri zituen, gainera, droga honekin lotutako delituak gorakada nabarmena izan zuten, lapurretak eta hilketak bereziki.[13]

Adituen arabera, anfetaminaren ekoizpenaren jaitsierak, heroinaren kontsumoa igotzea ekarri zuen eta XX. mendeko 50-60. hamarkadetan, Europan eta Asian, droga kontsumituena bilakatu zen.

Droga trafikoa  mundu osoan barrena zabaldutako industria ilegal bilakatu zen. Opio plantazioak, heroina ekoizpena, drogaren garraioa eta salmenta, munduko talde kriminal boteretsuenen kontrolpean zegoen, Asiako triadetatik hasi eta Italiako mafiaraino. Talde hauetaz gain, zerbitzu sekretuko buruek ere interes handia agertu zuten,  narkotrafikotik ateratako dirutik beraien lan ilegalak finantzatzen zituztelako.[14]

XXI. mendean drogekiko adikzioaren bilakaera eta honek berekin dakarren arazo larria ulertzeko, bi faktore izan behar ditugu kontuan:

Lehena, globalizazioarekin lotura duena, XX. mendeko iraultza teknologikoa. Komunikazio sareen garapenak, urrun dauden herrialde edo lurraldeak beraien artean irisgarriagoak egin ditu eta honek garraio kostuak txikitu ditu. Bestalde, teknologiak kimikan ekarritako abantailekin, produkzio masiboa erraztu eta merkatu da.[15]

Bigarren faktorea, gizartean drogen kontsumoa naturaltasunean errotuta dago. Estresaren goraldiak, ingurune psikologiko erasotzaileak eta eguneroko bizitzaren asperralditik ihes egin nahiak drogaren kontsumora bultzatzen du. Arrazoi hauez gain, talde sozial batean egoteak beste arrazoi batzuk ere gehitzen dizkio adibidez, tradizioa eta atentzioa deitu nahi izateak.[16]

Droga kontsumoa, gizarte-ongizatearen eta gogo-aldartearen mailaren adierazle fidagarria da. Kontsumoak gora egiten du bizitza duin eta lan, hezkuntza eta jolaserako aukeren eskasia dagoen lekuetan. Errusiako hiri babesgabetuak dira hauen adibide argiena, drogazaleen portzentajea, gazteetan bereziki, oso altua da.

Gaur egun droga “gogorrak” herrialde guztietan debekatuta badaude ere, legedia aldatu egiten da herrialde batetik bestera. Herrialde batzuetan heroina dosi bat edukitzea urkarekin zigortzen da, beste batzuetan aldiz,  salerosketa zigortzen dute soilik.

Droga “bigunen” inguruko legedia ere ezberdina da. Marihuanaren kasuan, kontsumoa legalizatzera iritsi dira herrialde batzuetan, Holandan adibidez. Herrialde honetan, droga hau kafetegi berezi batzuetan saltzen da. Duela urte batzuk, droga hau legalizatu ezkero  krimen organizatuaren esku egoteari utziko ziola, droga “gogorren” ospea jaitsiko zela eta narkotrafikoa gutxituko zela uste izan zen. Baina, legalizazioaren emaitzak argi azaldu dute, inguruko herrialdeekin alderatuz,  droga “gogorren” kontsumoa murriztu egin dela, baina drogekiko menpekotasunak eragindako delituak aldiz gora egin dutela.[17]

Mexikoko narkotrafikoaren jatorri gisa, askok, immigrante txinatarrak aipatzen dituzte. XX. mendearen hasieran Mexikora, Sinaloa estatura, opioaren laborantzari eta droga horrekiko mendekotasunari buruz zituzten ezagutzekin iritsi ziren.  Baina, beste batzuek uste dute arazoa hamarkada batzuk geroago hasi zela, Estatu Batuek, Franklin Delano Roosevelten administraziopean, ustez mitxoleta Mexikoko lurretan landatzea bultzatu zutenean. Ustezko plana Bigarren Mundu Gerran estatubatuar militarren minak baretzeko beharrezkoa zen morfina kopuru handia sortzea zen.[18] Bere hedapenean eta herrialdeak bizi zuen indarkeriaren gorakadan lagundu zuen detonatzailea izan zen, segurtasun analisten arabera, 80. hamarkadaren hasieratik droga-trafikatzaileen eta tokiko eta estatuko gobernuen artean zegoen adostasun inplizitu bati egozten zaio, bai eta 2000ko hamarkadaren erdialdetik Mexikoko estatuak kartelei deklaratutako gerraren ondoriozko adostasun honen amaierari ere. "Gobernu-narkotrafioa" akordioaren bidez, Hego Amerikatik Estatu Batuetara droga-kargamentuak aske igaro ahal izango ziren, Mexikoko lurraldearen zati batean zehaztutako mugako ibilbideetan barrena, kargamentu horiek, batez ere lurrez, Estatu Batuetara garraiatuz, Mexikoko agintari eta gobernarientzako eroskeria gisa diru-kopuru handien truke. Kartelen artean ere banaturik zeuzkaten, tokian-tokiko, lurraldeak edo definitutako plazak, hasieran errespetatu egiten zituztenak. Gainera, Mexikon legez kanpoko marihuana eta amapola laboreak ekoizten ziren, batez ere Sinaloa, Durango, Chihuahua, Guerrero, Chiapas eta Veracruz estatuetan.[19]

Marihuanaren laborantza, trafikoa eta kontsumoaren fenomenoa errealitate kezkagarria izaten hasi zen Kolonbian 1970etik aurrera. Ordutik, marihuana-trafikoa lehorreko ibilbideen bidez hasi zen hiri handietara iristen, elikagai-kargamentuetan ezkutatzeko moduko kantitate txikietan. Kokak, 1970 baino lehen, Caucako haraneko indioen erritu edo sendagai helburuetarako erabiltzen hasi ziren, eta ordutik aurrera hasi ziren koka ereiten Andeetako eskualdean.[20]

Marihuana konfiskazioa Bogotan.

1918 arte ez zegoen legez kanpokotzat jotzen ziren drogen debekurik. Bere erabilera beste edozein botikarena bezala arautua zegoen, eta hauek farmazietan eta beste establezimendu batzuetan ematen ziren, heroina eta kokaina barne. 1918an, "Opioaren, morfinaren, kokainaren eta hauen gatzen erabilera eta trafikoa murrizteko Nazioarteko Hitzarmena" aplikatuz, droga batzuen kontrola hasi zen, droga horiek eskuratzeko mediku-errezeta eskatuz. Honek mediku eta farmazialariekin lotutako merkatu beltz baten hasiera adierazten du. Primo de Riveraren diktaduran legezko jazarpena areagotu zen, bai trafikoari eta baita kontsumoari dagokienez ere.[21] Bigarren Errepublikan, 1932an, heroina guztiz debekatu zuten.[22]

Lehen frankismoan anfetaminen eta barbiturikoen erabilera hedatu zen masiboki, eta nazioartean "droga espainiarra" bezala ezagutu ziren. Morfinaren kontsumoa "extradosis" txartelaren bidez instituzionalizatuta zegoen, eta horrek, farmazietara sarbidea bermatzen zuen. Kalamuaren erabilerak bazterreko giroetara mugatuta jarraitzen zuen eta kokainaren kontsumoa zirkulu pribilegiatuetara zegoen mugatua.[23]

Bigarren frankismoa 1960ko hamarkadan gertatu zen, droga psikodelikoen gorakadarekin batera; turismo masiboaren bidez iritsi ziren Espainiara, eta horrek nolabaiteko alarma piztu zuen gizartean. 1966an, Espainiak 1961eko estupefazienteen Hitzarmen bakarra berretsi zuen, ondoren Estupefazienteen Brigada Berezia sortu, eta 1967an LSD, meskalina eta psilozibina legez kanpo utzi, 1970an Arriskugarritasunari eta Birgaitze Sozialari buruzko Legea ekarri eta  ondoren, Zigor Kodearen erreforma bat.[24]

60ko hamarkadan, haxixaren eta marihuanatik eratorritako beste droga mota batzuen trafikoaren aurkako sarekadak ohikoak izan ziren. Marokok Ceuta bidez egindako kontsumo propiorako edo txikizkako salmentarako kopuru txikietan sartzen ziren hauek Espainiara. Halaber, kalamua eskala txikian sartzen zen beste herrialde batzuetatik, hala nola Herbehereetatik, bai banakako bidaietan, baita posta bidezko bidalketetatik ere.

Galizian, 1970eko hamarkadan, estraperloko kontrabandista batzuk tabako-kontrabandoan aritzeko antolatzen hasi ziren Portugaletik. Babes sozialak eta konplizitate politikoak lagunduta, legez kanpoko banaketa-azpiegitura bat sortu zuten, ondorengo hamarkadan haxixaren eta kokainaren trafikora bihurtuko dena.[25]

1980ko hamarkadan kokainaren eta heroinaren kontsumoak nabarmen egin zuen gora. Hamarkada honetan, injektatutako heroinaren kontsumoa bereziki kaltegarria izan zen osasun publikoarentzat, GIB/hiesa agertu izanagatik.

Galizian, 1980ko hamarkadaren hasieran, tabako-kontrabandistek beren operazioak sofistikatu zituzten. Portugalekin muga egiten zuten ibilbideetatik itsasotik itsasontzien deskargetara pasatzen hasi ziren, eta kapitalak zuritzeko sareak ehundu zituzten Suitzako bankariekin kontaktuak eginez. Hamarkada erdialdean, klan galiziar batzuk Medellingo kartelarekin lanean hasi ziren, kokaina trafikora jauzi eginez. 1984ko apirilean, Pablo Escobarren sikarioek Rodrigo Lara Bonilla Kolonbiako Justizia ministroa hil zuten. Belisario Betancurren Gobernuak narkotrafikatzaileei gerra deklaratu zien, Medellingo karteleko buruak herrialdetik ihes egitera eraman zituena. Horietako bik, Jorge Luis Ochoak eta Jose Nelson Matta Ballesterosek, Madrilera ihes egin zuten, baita Gilberto Rodriguez Orejuelak ere. Ochoa Vásquez eta Rodríguez Orejuela Madrilen bizi izan ziren, eta bertan ezarri zituzten kapitala zuritzeko eta Kolonbia eta Espainiaren arteko trafikoa sendotzeko bulegoak. Matta Ballesteros Coruñan finkatu zen galiziar klanekin lanean jarraitzeko. Urte bereko azaroaren 15ean, Poliziak Pozuelo de Alarconen txaleta eraso zuen, Ochoa Vásquezek eta Rodriguez Orejuelak bulegoa zuten tokia, eta atxilotu eta espetxeratu egin zituzten. Bi urte eman zituzten Carabanchelgo kartzelan, Estatu Batuetara estraditatzeko negoziatzen ari ziren bitartean. Zigorra bete bitartean, Galiziako hainbat kontrabandistarekin bat egin zuten kartzelan, baita Sito Miñancorekin ere. Galiziako kontrabandistak eta Kolonbiako narkoak kartzelatik atera izanak Kolonbia eta Espainia arteko kokaina trafikoan Galizian zehar aktibitate gehien izan zuen garaiaren hasiera izan zen.

Droga gogorren trafiko eta kontsumo gorakadaren testuinguru honetan, ama talde batek 1986an Érguete Elkartea ("altxa zaitez" galizieraz) sortu zuten, historiara, drogaren aurkako Amak bezala pasako zena. Vigon egindako jendaurreko aurkezpen ekitaldian, prentsa eta politikariak droga gogorrak saltzen zituzten hiriko 38 tabernetako zerrenda bat ozen irakurtzen harrapatu zituzten. Aurrerago, bigarren deialdi batean, zerrenda hori errepikatu eta narkoen izen eta abizenen beste zerrenda bat gehitu zuten. Carmen Avendaño sortzaileetako baten arabera, garai hartan larderia eta mehatxuak jaso zituzten bertako narkotrafikatzaileek, baita Sito Miñanco eta Laureano Oubiñaren aurrean ere.[25]

1988an, narkotrafikoaren aurkako polizia-operazio batzuk hasi ziren Galizian, eta 1990eko ekainaren 12an Necora operazioarekin amaitu ziren: sarekada masibo batean 217 agentek parte hartu zuten, eta 18 atxilotu izan ziren, tartean Laureano Oubiñarena, Manuel Charlin Gamaren bi semeena (aurrerago ere atxilotuko zutena), Marcial Doradorena eta Carlos Goyanes eta Celso Barreiros enpresariena. Makroepaiketa 1994an egin zen, eta kondena ugari jaso zituen; hala ere, klan galiziarren kapoak izateagatik akusatuak absolbitu egin zituzten.[25]

Espainian, gaindosiaren ondoriozko heriotza-tasa handiena 1991n eta 1992an izan zen, urte horretan 2.000 pertsona inguru hil baitziren.

Heriotza horien %90ean baino gehiagotan heroinaren injekzioa zegoen tartean. 1993 eta 1995 artean, urtean 3500 GIB kasu baino gehiago diagnostikatu ziren; hau da, 15-39 urteko gazteen artean ia %26 hil ziren.

1985ean Drogei buruzko Plan Nazionala sortu zen; substantzia psikoaktiboen kontsumo-arazoei arreta emateko sare bat eraikitzen hasi zen. Metadona bidezko tratamenduak ezarri ziren, baina 1985eko arau batek mugatuta. HIESaren diagnostikoak eta gaindosien ondoriozko heriotzak gutxitzen hasi ziren. Litekeena da kalteak murrizteko politikek heroinaren kontsumo injektatua bertan behera uztea bultzatu izana, baina egia da droga hori erretzen hasi zela (oinarri moduan).[26]

Franco jeneralaren agintaldian (1939-1975), Galizia azpigaratutako komunitate bat zen, eta hango bizitza gogorra zen. Madrilgo gobernuaren inolako hornidurarik edo laguntzarik ezean, bertako biztanleek, batez ere kostaldean eta Portugaleko mugan bizi zirenek, denetarik lortzeko ardura hartu zuten: botikak, gasolina, olioa, autoko piezak, xaboia edo txatarra.

Kontrabandistak berehala bihurtu ziren komunitateko lider, aspaldi alkate hautatuak izatera eta politika autonomikoan kargu garrantzitsuak izatera iristen zirenak. 50eko eta 60ko hamarkadetan tabakoarekin trafikatzen hasi ziren, eskala handian, eta denbora gutxian galiziar taldeek hasiera apalak aldatu zituzten, Europako erakunde kriminal boteretsuenekin batera mahaian leku bat jarriz. Bandak baino gehiago, klanak ziren, familia lotura sendoz lotuak.

Kokainarako urratsa 80ko hamarkadan eman zen, Sito Miñanco, Laureano Oubiña eta Charlin familiak leku bat hartu zuten hamarkadan. Galego ertainak pertzepzio bera zuen oraindik: klanek aberastasuna eta enplegua sortzen zuten, eta behar handia zegoen. Beste esparru batzuetan ere eragina zuten: postu politikoak izateaz gain, legezko negozio guztietan boterea zuten abokatu eta enpresaburu boteretsuak ziren; tokiko futbol taldeen jabeak ziren eta finantzatzen zituzten, tokiko jaietako gastuak ordaintzen zituzten, dirua jartzen zuten elizaren sabaian zulo bat bazegoen eta konpondu behar bazen.

Kokainara igarotzea oso erraza izan zen. 80ko hamarkadaren hasieran, Medellin eta Cali kartelek euren merkantzia Europan sartzeko modu berriak bilatzen zituzten. Kartelek lotura handia zuten Panamarekin; han dirua zuritzen zuten, Sito Miñanco trafikatzaile galiziarraren jendea ere duela gutxi hasi baitzen hori egiten. Hizkuntza bera hitz egiten zuten, zentzu guztietan, eta elkarlanerako aukerak berehala hasi ziren ikusten.

Aliantza 1984an sendotu zen, aurretik aipatu bezala,  Medellin kartelak Rodrigo Lara Bonilla Kolonbiako Justizia ministroa hil zuenean. Kolonbiako gobernuak ez zuen batere ondo hartu, eta buruek herrialdea utzi behar izan zuten. Pablo Escobar Erdialdeko Amerikan finkatu zen, baina bere konfiantzazko gizonak, Ochoa anaiak eta Matta Ballesteros, Espainiara joan ziren. Anai-arrebak Madrilera iritsi ziren, eta bertan gelditu ziren berehala. Kartzelan galiziar panoramako hainbat lider ezagutu zituzten. Bi aldeek mami onak egin zituzten eta Matta Ballesteris Coruñan kokatu zen, Galiziako bigarren hiririk handienean. Lankidetza guztion mesederako zen, eta gaur egun ere indarrean dago, nahiz eta berritu egin den.

Galizia jolas-patio bat zen narkoentzat 80ko hamarkadan. Agintariek ezin izan zieten eskularrua bota, pazoetan bizi ziren (Galiziako jauretxe zaharrak), kotxeak gidatzen zituzten, itsaski-denda onenetan doan jaten zuten eta polizia eta politikako goi kargudunen bulegoetan eta festetan ikusi ohi zituzten. Narkoen ustelkeria Galiziako bizitzaren parte zen. Narko horiek, bai bertakoak bai Latinoamerikakoak, justiziaren aurrean zigorrik gabe sentitzen ziren; bertakoek gertatzen ari zena ikusten zuten, baina ez zuten ezer esaten. Horren emaitza Galizian isiltasunaren legea ezartzea izan zen.

Diru zuritua zilegizko eran iristen zen eskualdeko industria eta merkataritzara. Ehun eta ehunka negozio sortu ziren, eta existitzen jarraitzen dute, kokainaren etekinei esker, zuzenean edo zeharka. Nahikoa da Vilagarcía de Arousa bezalako toki batera joatea, Galiziako kostaldearen erdian dagoen 40.000 biztanle inguruko udalerri batera, bertan salmenta guneak eta frankiziak dituzten auto enpresak eta marka esklusiboak ikusteko.

Hamarkada horretan hasi ziren lehen sarekada koordinatuak egiten, Baltasar Garzon epaile superizarrak Galiziatik kanpo antolatuak (izen hori laster ospetsu egingo zen Txiletik Pinochet jeneralaren estradizioan parte hartzeagatik). "Galizia beste Sizilia bat bihurtzea saihestu nahi dugu". Horiek izan ziren bere hitzak une hartan. Baina narkotrafikoa ez da erabat amaitu.

Espainiako narkorik boteretsuenak galiziarrak izaten jarraitzen dute. Edukiak oso zuhurrak eta zuhurrak dira, negozio-gizon zintzoen rola betetzen dute, eta arreta erakarri nahi dute. Kolonbiarrak oraindik ere itsu-itsuan fidatzen dira euretaz, eta, azken finean, Europako kontinentean kokaina tona eta gero tona sartzearen erantzuleak izaten jarraitzen dute.[27]

1980ko hamarkadan epidemia ekarri zuen heroinaren kontsumoak eskualdera: gaindosiak, osasun arazoak, lapurretak, indarkeria eta baita heriotza ere. Ordea, ahozko kontakizunek soilik mantendu dute pasarte hori bizirik, historia ofizialetik erabat ezabatua geratu baita.

“Jendearen azala zuri geratzen zen, argaltzen ziren, etengabe menpekotasun sindromea zuten, dirua eskatzen zuten, lapurtzen zuten, ghettoak sortzen hasi ziren euren artean, eta lehen aktiboak zirenak, botata zeuden egun osoan. Heroina 'txutea' behar zuten goizez altxatzeko.” dio Juan Jose Arto, “Pelukas”-ek, egoera osoa gertutik bizi izan zuen gizonak.

Bilakaera horrek hondamendia eragin zuen harremanetan: “lehenengo uneetan eurekin egon nintzen eta saiatu nintzen laguntzen, baina gero argi ikusi nuen urrundu behar nintzela. Ni Laudioko Skuatean nenbilen, okupazioan, musika taldeekin, kultura alternatiboan, politikan... eta nire mundua eta eurena ez ziren bateragarriak. Egia esanda, heroina kontsumitzen hasi baino lehen, jende oso jatorra zen, baina drogak eraldatu egin zituen, baita gure arteko elkarbizitza ere”.[28]

DAK kolektiboak adierazi zuen hamarkada hasieran 11.000 heroinomano zeudela EAEn bakarrik. Javier Elzoren "El Libro Blanco de las Drogodependencias en Euskadi"[29] ren arabera, 5.000-6.000 ziren orduan Euskadin bertan heroina kontsumitzen zutenak.

Garai hartako prentsa-ebakin batzuek zifra harrigarriak eskaintzen dituzte. Horrela, "Diario de Navarra" egunkariko artikulu batek adierazten zuen 1982an 900 heroinomano inguru zeudela Iruñean.

Era berean, ikaragarriak dira Otxarkoagan gertatu zenaren lekukotzak. Bilboko auzo hori oso baldintza txarretan eraiki zen, eta etxebizitzak zonak urbanizatu aurretik ere eraiki ziren, benetako txabolekin batera. Giro sozial nahasiak mugimendu politiko oso inkonformista bat eragin zuen, heroinaren sarrera masiboak lehorrean geldiarazi zuena.

Iturri batzuen arabera, 400 gazte ere hil ziren auzoan “Europako heroinaren supermerkatua" zen garaian, kalkulua gehiegizkoa izan arren. Gaur egun 55 eta 60 urte bitarte edukiko zituzten.[30]

La Salveko (Bilbo) eta Intxaurrondoko (Donostia) Guardia Zibilaren kuartelak izan ziren, 80ko hamarkadan, heroinaren banaketaren gune operatibo nagusiak Euskal Herrian, eta, horrela, erreboltaren aurkako estrategiaren tresna gisa erabili zen.[31]

ETA heroinaren negozioaren buru egiten duen esaldia hainbat egunkariren lerroetan aurki dezakegu, heroina asmo txarrekin Euskal Herrian sartu zuena Espainiako polizia izan zela hainbaten ahotan dabilen arren. Iraultza gosea drogaz itotzeko estrategia eraginkorra. Ameriketako Estatu Batuek ere berdin berdina egin zuten Black Panther eta beste hamaika talde “anti stablishment”-en aurka.[32] Teoria horren arabera, gizartea lokartzeko lana zuten drogek, gogorrenek batik bat, tartean, heroinak; “heroinaren kontrairaultza” ere deitua.

EMKk 1980ko urrian “Zer Egin?” aldizkarian hala jaso zuen haien kezka: “Parece clara la existencia de una manipulación política orientada a conseguir la autodestrucción pura y simple de miles de jóvenes, que de otro modo podrían engrosar las filas de los contestatarios. Miles de jóvenes, muchos de ellos pertenecientes a la clase obrera, consumen sus días entre el trapicheo y el robo con el único fin de sacar un dinero que les permita obtener nuevas dosis de droga”.

Herri Batasunak ere, Egin egunkarian apirilean argitaratutakoaren arabera, kezka eta salaketa batu zituen: “Heroinak heriotza dakar lau urtean”. “Gorbatadun gaizkileak” gazteak drogatzen ari zirela salatu zuen “beste kezketatik urruntzeko”.[33] Behin heroina adikzio bilakatutakoan, yonkiak poliziekin kolaboratzeko biktima bikainak zirela zioen oharrean HBk. Hau da, gameluei, ustezko “salatari” izaera eman zitzaien. Antza, Guardia Zibilak trafikatzaileekin tratuak egiten zituen, bi aldeek etekin ekonomikoa lortzen zuten, eta, gainera, poliziek nahi zuten pertsonei buruzko informazio xehe-xehea jasotzen zuten gameluen eskutik.

Datuak eskuan, gutxienez Guardia Zibilak heroina trafikoa Euskal Herrian mugitzen uzten zuela ondoriozta daiteke. El Viejo Topo aldizkarian 1981ean idatzitako “Heroinaren kontrairaultza” artikuluan jasotzen denez, 1980an Espainiako estatuan 11.526 kilo heroina harrapatu zituen poliziak.[34] Horietatik %0,2, 26 gramo, Euskal Herrian. Inon baino ikusgarriagoa eta hedatuagoa zegoen heroina hemen, baina poliziak ez zuen esku hartzen. “Informe Navajas” izenekoak ere susmo horiek jasotzen zituen, laster itxi zuten auzia, ordea.[35]

Anartean, Espainiako Gobernuak publizitate kanpaina bortitza jarri zuen abian. “La droga mata”. Droga guztiak berdinak balira bezala, drogak hil egiten zuela zioen iragarkiz bete zituzten kaleak. Zeure izenarekin betetzeko eskela zuriak errepide ertzetan.[36] Hori bai, desintoxikazio zentrorik ez zegoen Espainian, yonkiak kartzelara zihoazen zuzen-zuzenean. Han nolanahi erosi behar sustantzia maitea, edo, bestela, abstinentzia-sindromearen sufrimendu jasangaitza iragan behar burdinen atzean.

1980. urtean 93 pertsona hiltzea egozten diote ETAri, lau egunean bat.[37] Urte horretan ETAk bere gain hartu zuen trafikatzaile salatarien garbiketa. Hainbat bonba erasoren ostean, 1980ko urriaren 29an ETAk bere lehen pertsona hil zuen heroinaren aurkako kanpainan. ETA erakunde armatuak heroinaren aurkako kanpainak egin zituen Euskal Herri osoan. Taldeak lehergailuak jarri zituen droga mota hori saltzen zuten lokal eta diskoteketan. Hortik aurrera, beste hainbat ustezko droga trafikatzaile eta poliziaren kolaboratzaile bahitu eta hil zituen estatuaren estrategia anti-iraultzaileari aurre egiteko. Kalkuluen arabera, ETAk 20 pertsona inguru hil zituen, modu batera edo bestera droga-trafikoarekin lotzen zituenak, beharbada ezagunenak José Antonio Santamaría, "Tigre" eta José Manuel Olarte, "Plomos", 1993an eta 1994an.[30] “Euskal gazteriaren iraultza gogoa pozoitzeko” heroina Euskal Herrian mugitzea leporatu zion ETAk Espainiari. Baina, erantzuna ez zen berandu etorri. Urte bereko azaroaren 8an ABC egunkariak titular hau publikatu zuen: “Heroina, ETAren arma berria”.[38] Eta, gaur egun ere mitotzat saltzen dute “eldiario.es” bezalako egunkariek: “El mito del plan del Estado para utilizar la heroína para desmovilizar a la juventud vasca”.[39] Zera diote albistean: “En el imaginario colectivo de Euskadi se ha instalado una idea recurrente convertida en mito: la de que las fuerzas de seguridad ayudaron a propagar la heroína en los años 80 por motivos políticos, como una forma de desmovilizar a la juventud vasca”

Bestalde, Espainiako Gobernuak, eta Guardia Zibilak batik bat, sartu zuela heroina amarru politiko eta ekonomiko gisa “El Pico”[40] filmak erakusten du, alegia, Guardia Zibila eta trapitxeroen arteko kolaborazioa informazioaren truke. Ez hori bakarrik, GAL finantzatzeko bide omen zen droga trafikoa.

Gure historiaren atal honetan gehiago sakontzeko, Justo Arriolaren "A los pies del caballo" liburua daukagu.[41]

Kalamua Marokon noiz sartu zen ezagutzen ez den arren, eskualdera Magrebeko musulmanen konkistan iritsi zela ezagutzen da (VII - XV. mendeak). XVI. mendetik aurrera, tokiko erabilerarako eskala txikian landu zen herrialde osoan, lorategi eta baratzeetan, baina XVIII. mendetik aurrera, Rif eskualdea, gaur egun, garai modernoetan onartzen den bezala, ekoizpen gune nabarmen bihurtu zen.[42] 1890ean, Marokoko Hasan I.a sultanak laborantzari eta merkataritzari buruzko araudi zorrotzak ezarri zituen, baina Rifeko zenbait imazighen triburi kalamua ekoizteko pribilegio argiak ere eman zizkien. 1950eko hamarkadan, Rifeko tribuek kalamua landatzeko zuten eskubidea berretsi zen, tokiko tentsioei erantzunez.[43] Baina, 1956an, Marokoren independentzia berriarekin, Marokoko Muhammad V.a erregeak kalamua debekatu zuen herrialde osoan.

1960ko eta 1970eko hamarkadetan, mendebaldeko turista gazteek eragin handia izan zuten Marokoko kalamuan. Honen aurretik, kalamua kantitate txikietan ekoizten zen eta kif bezala erretzen zen, lore emeak (ez polinizatuak) tabako beltzarekin nahastuta. Turisten eta kontrabandisten eskari masiboari erantzunez, Marokoko ekoizleek eskala handiagoko teknikak erabili zituzten antzinako teknika artisauenak ordezkatzeko.[44] Haxixaren ekoizpena Marokon lehen aldiz nola sartu zen azaltzen duten elezahar lehiakideak badaude ere, mendebaldeko eragin turistikoaren garai gorenean gertatu zela uste da.[45]

Maroko munduko marihuana ekoizle nagusietako bat da; Libanorekin batera, Europako merkatuaren hornitzaile nagusiak dira. Kalkuluen arabera, 2.000 tona marihuana marokoar sartzen dira urtero Europara, Gibraltarren eta Espainiaren bidez, kalamu edo haxix erretxina moduan. Maroko iparraldeko toki askotan, marihuanaren laborantza da ekonomiaren muina. Gobernuak marihuanaren laborantza eta trafikoaren aurkako borrokan egindako ahaleginak oztopatu egin dira baliabide faltagatik. Marokok, gainera, droga gogorrak bidaltzen ditu Europara: heroina eta kokaina, besteak beste.[46]

Latinoamerikako narkotrafikatzaileek Maroko kokaina Europako merkatura igarotzeko "hub" bihurtu dute denbora errekor batean, Mocro-maffiako tokiko sukurtsalaren laguntzari esker, Amsterdamse onderwereld bezala ere ezaguna. Kalamu-trafikoan zuen esperientzia kokaina-trafikoaren zerbitzura jarri zuen etapa guztietan: harreratik zirkulaziora, biltegiratzearen eta ezabatzearen bidez.

Majzen gangrenatuta dago. Hala, 2018an, narkotrafikatzaileek lurreratze-pista bat eraikitzea planteatu zuten okupatutako Mendebaldeko Saharako herri batean, kokaina Latinoamerikatik Europara eramateko. Moroccomail ziur dago Maroko narkotrafikoaren inguruan txosten ugari egiten ari den arren, ez dela oso litekeena Rabatek legez kanpoko trafikoari aurre egiteko ahalegina egin izana, herrialdeak bizi dituen baldintza ekonomiko zailak direla eta.[47]

Kokaina konfiskazioa Floridan.

AEBei drogaren negozioak CIAren jarduera subertsiboak finantzatzeko balio izan die, beste estatu batzuen aurka. Ameriketako Estatu Batuetako Inteligentzia Zerbitzuak (CIA) eta DEAk (Venezuelan eta Bolivian kanporatua) elkarlanean eta munduko droga trafikoan laguntzeko armada gisa jardun dute, herrialde hori Narkotrafikoaren Inperio bihurtuz.CIAk Narkotrafikoarekin baliabideak lortzeko egin zuen operazioaren urteak 50eko hamarkadakoak dira, non Thailandian eta Asiako beste herrialde batzuetan jardun zuen, droga kopuru handiko operazioak finantzatuz. AEBko jarduera hauen klimaxa 80ko hamarkadan nabarmendu zen arren, Afganistandik Mendebaldeko Europara ateratako heroinatik lortutako diruarekin, Estatu Batuek Osama Bin Ladenek (1980) zuzendutako erakundea finantzatu zutenean. Era berean, Erdialdeko Amerikan ere gertatu zen, Ameriketako Estatu Batuek, CIAren bidez, Nikaraguaren kontra finantzatzen zutenean (1986), Kolonbia, Peru eta Boliviatik ateratzen zuten kokainaren diruarekin, eta euren lurraldean sartzen zutenean.

AEBetako Kongresuak argitaratutako txostenek eta desklasifikatutako dokumentuek baieztatzen dute CIAk eta DEAk narkotrafikatzaileekin lan egin zutela eta laguntza materiala ematen zutela, baita banku-kontuak erabiltzen zituztela ere (Kreditu Bankua eta Nazioarteko Merkataritza, BCCI) droga saltzetik zetorren dirua garbitzeko, eta horrekin finantzatzen zituztela munduan egiten zituzten jarduera sekretuak.[48]

LSDaren urteak dira, psikodeliarenak, desfasearenak eta desfrontenoarenak. Hippyak, planetako bazter guztietatik iritsiak, Afganistanen lehorreratzen dira, Marko Polo hilezkorraren eta bere Sedaren Ibilbidearen pausoei jarraituz.

Monarkia absolutistak, eskua ireki eta kanpotik iristen den guztia xurgatzea erabakitzen du. Irekitasun eta distira handiko urteak izan ziren. Kabul, herrialdeko hiriburua, hiri kosmopolita eta kultura anitzekoa da. Unibertsitatea irakiten dago. Ideia politikoek hiriburuko kaleak betetzen dituzte. Kanpai prakak eta gonak, belaunetik, kameez- traje tipikoa salwarra ordezkatzen dute. Mendebaldeko kultura zabaltzen eta bere droga inokulatzen hasi zen. DUKE Ellington mitikoak, bere jazz taldearekin batera, kontzertu bat eman zuen Ghazi estadioan 5.000 ikusleren aurrean.

1973an herrialdea kolapsatu egin zen eta bere burua suntsitzeko bideari ekin zion. Estatu-kolpe batek monarkia absolutistarekin amaitzen du, herrialdeko garairik egonkor eta baketsuenarekin. Ezegonkortasuna hainbestekoa izan zen, non 1979ko abenduaren 26an, sobietar tropek, Afganistango Alderdi Demokratiko Popularreko gobernu marxistak eskatuta, herrialdea inbaditzea erabaki zuten. Bederatzi urte, hilabete eta hamabost egun iraun zuen gerra bat hasi zen, non 15.051 soldadu sobietar hil ziren.

Bonbardaketek Jazzeko kontzertuak ordezten dituzte, borrokak herrialde osoan zehar gertatzen dira, eta hippiek beste norabait eramaten dute musika. Eszenatoki horretan, gerrako jauntxoek, jendilaje aldakorraren eta erakunde mafiosoaren akordio batek, opio-eremuei erabilgarritasun bat ematea erabakitzen dute: kanpora saltzen dute armak eta, ondorioz, gerra finantzatu ahal izateko.

Opioa Afganistandik irten eta Iranen fintzen zen, non heroina bihurtzen zen. Eta hortik, Europako eta Estatu Batuetako kaleetara. Mugimenduaren urteak dira. Espainiarrek, belaunaldi batekin amaitu ondoren, zaina hartzen zuten kakazaharra Afganistandik zetorren. Drogaren diruak Afganistango gerra finantzatzeko balio izan zuen hamarkada bat baino gehiagoz.

1996an talibanak iritsi ziren eta festa amaitu zen. Ultraortodoxoek, Koranek esku batean eta sega bestean, osasuntsu moztea erabaki zuten, inoiz ez hobeto esanda. Apaindura-eremuak ahalik eta adierazpenik txikienera murriztu zituzten, 500 hektarea baino ez herrialde osoan zehar, eta, kasu gehienetan, gerrako jauntxoen eskuetan, orain Iparraldeko Aliantza ospetsua bihurtuak, George W. Bushek 2001eko urrian Afganistan inbaditzeko erabili zuen bera, Askatasun Iraunkorra operazioari hasiera emanez.

Ameriketako Estatu Batuetako 41. presidenteak hitzeman zuen mundua terrorismoaren tiraniatik askatuko zuela, Al Kaidarekin amaituko zuela, Afganistango emakumeak askatuko zituela eta Afganistango opioa desagerraraziko zuela, berak eta bere aholkulariek diotenez, urte batzuk geroago Irak-en suntsipen handiko armak gertatu ziren berberak.

NATOk, ISAFek (Segurtasunerako Laguntzarako Nazioarteko Indarra, ingelesezko siglengatik) eta Afganistango gobernu 'demokratikoak' gezurra saldu zioten munduari.

Konfiskatutako haxixa Afganistanen.

2010eko otsailaren 13an, jada Barack Obama Etxe Zuriko bulegoan zegoela, Moshtarak Operazioa abian jarri zen, non 300.000 soldadu estatubatuarrek, britainiarrek eta afganiarrek Marjah barrutiaren aurkako eraso bortitz bat egin zuten. Operazio militar hark, CNN bidez, talibanak bere gotorleku nagusietako batetik kanporatzea eta mundu osoan kontsumitzen den heroinaren %20 landatzen zen barrutietako bat bereganatzea zuen helburu.[49]

Egunero, milioika afganiarrek xiringa bat partekatzen dute oinetako, besoetako edo lepoko zainetan iltzatzeko, euren menpekotasunaren bihotzera bidaia zuzena behar dutenean. UNODCren datuen arabera, opio eta heroina gehien ekoizten duen herrialdean lau milioi adikzio daude, eta horien ekoizpena ia %10 handitzen ari da urtero. Horri gehitu behar zaizkio material medikoa partekatzen denean droga erabiltzearekin lotuta dauden gaixotasun asko, HIESa barne.

Horregatik, epidemia baino gehiago pandemiaz hitz egin beharko litzateke. Nazifa Zaki abokatu eta gizarte ekintzaileak salatu duenez, "Hiriko toki batzuetan familia osoak mendekotasun egoeran daude", Arab Newsiri adierazi zionez. "Drogak gehitzea eraso suizidak baino arriskutsuagoa da, hemen adikzioa belaunaldiz belaunaldi pasatzen delako", gaineratu zuen.

Kabulen, herrialdeko hiririk handi eta aurreratuenean, heroinomano holokaustoa sekretu bihurtu da azken urteotan. Horrela, hiriaren lurpeko eremu handiak bereganatu ditu, bereziki Kabul ibaian, Kubla Khan afganiar poeta gerlariak, Gengis Khanen biloba zen errege mongoliarrak, K. a. 1260 inguruan bere Xanaduren zati bezala deskribatu zuen berbera, paradisua lurrean, baina duela hamarkada batzuk, aire zabalean igarotzen da, hiriburuaren mailatik lau bat metrora, pitzadura erraldoi bat bezalako zementu eta harrizko hormen artean, lurrean orbain ireki bat, urte gehienetan lehorra eta zaborrez betea baitago.

Hauek dira hiriburuaren erraiak, non aire zabaleko zabortegiek kutsadura isurtzen duten. Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) datuen arabera, 3.000 pertsona inguru hiltzen dira urtero Afganistango hiriburuan ingurumenaren kutsadurak eragindako kalteengatik. Gehienak arnasketakoak eta uraren kutsaduraren ondoriozkoak dira. Estolda horietan bizi dira heroinarekiko mendekotasuna dutenak, eta bertan gertatzen da eraldatzea, giza hondamendia baino zerbait gehiago bihurtu arte. Gizon, emakume eta haur ahaztuak, afganiar gizarte oso tradizional eta erlijiosoan ostrazismora kondenatuak.

Infernu horren lekukotasunik onena Pul-e-Sukhta zubiaren azpian gertatzen da; izan ere, TOLOnews enpresak 2017ko urtarrilean egindako ikerketa baten arabera, "Bi eta lau mendekotasun artean hiltzen dira egunero gaixotasunen, gaindosiaren eta baldintza klimatikoen ondorioz", batez ere Afganistango negu gogorrean. Hori da adikzioaren bihotza hiriburuan, Afganistango hiri guztietan errepikatzen den bat. Arrakala sozial bat, zauri ireki bat. Ibaiertzetan eta zubietan biltzen diren milaka jarraitzaileetako asko ez dira hori kontatzeko biziko. Estigmatizazioak eta horiei laguntzeko programarik ezak ia hutsera murriztu ditu aukerak.[50]

Opioaren industriak 590.000 lanpostu sortzen ditu lanaldi osoan, herrialdeko Armadaren eta Poliziaren indar guztia (313.728 pertsona) baino askoz gehiago. 2002 eta 2017 artean, Ameriketako Estatu Batuek 8.600 milioi dolar gastatu zituzten narkotrafikoaren aurka, baina opioaren laborantzak ez du ia atximurrik izan. Ekoizpenak %63 egin zuen gora eta 328.000 hektareako errekorra lortu zuen. Bost aldiz Madril edo 32 aldiz Bartzelona.[51]

Balkanetako ibilbidea

Opioa lo-belarretik (Papaver somniferum) ateratzen den lehortutako latexa da. Droga honetatik hainbat opiazeo eta alkaloide lortu daiteke, hala nola: kokaina, morfina, heroina…[52] Opiazeo gehien kontsumitzen duten lurraldeak dira: Iran, Afganistan, Seychelleak, Polonia, Eskozia (Erresuma Batua), Azerbaijan, India, Errusia, Maldivak, besteak beste.[53][54] 2016an, opioideen 34.3 milioi erabiltzaile zenbatetsi ziren. Opioideen erabiltzaileen artean, 19,4 milioi izan ziren opiazeoen kontsumitzaileak azken urtean (heroina eta opioa), hau da, 15 eta 64 urte bitarteko biztanleen % 0,4. Azken urtean, opiazeoen kontsumoaren prebalentzia-tasa altuak izan dira Erdialdeko Asian eta Transkaukasian (%0,9), Ekialdeko eta Hego-ekialdeko Europan (% 0,7) eta Ipar Amerikan (% 0,8).[55]

2018an legez kanpoko lo-belar laborantzak duen eremu globala 346.000 hektareara (% 17 inguru) murriztu bazen ere, orain dela hamarkada bat baino % 60 handiagoa da. 263.000 hektarearekin, Afganistan mundu mailako eremurik handiena izan zen 2018an. Myanmar munduko bigarren opio ekoizlerik handiena da, eta hirugarrena, Mexiko (30.600 ha 2016ko uztailetik 2017ko ekainera).[56]

Hegoaldeko ibilbidea

Opioaren laborantza legala munduan Nazio Batuen Narkotikoei buruzko Konbentzio Bakarrak arautzen du. Gaur egun, Australia, Espainia, Ingalaterra, Frantzia, Hungaria, Alemania, Austria, Txina, India, Turkia, Eslovakia, Japonia, Mazedonia, Zeelanda Berria, Holanda, Ukraina, Polonia eta Errumaniak bakarrik landu dezakete mitxoleta legalki. Transform Drug Policy fundazioak adierazi duenez, sendagaiak egiteko erabiltzen den opioaren munduko ekoizpenaren ia erdia JIFEren kontrolpean ekoizten da legez, eta beste erdia legez kanpo, batez ere Afganistanen, Myanmarren eta Mexikon.[56]

Opioaren nazioarteko legez kontrako merkataritza nahiko arraroa edo nulua da. Kontrabandoko erakunde nagusiek nahiago dute opioa heroinan fintzea herrialde kontsumitzaileetara bidali baino lehen, heroinaren balioa askoz handiagoa baita. Halere, Afganistango legez kanpoko opio kopuru txikiak Balkanetako ibilbidean sartzen dira Irango muga zeharkatzean. Afganistango opiazeoak mundu osoko merkatuetara trafikatzen dira ezarritako trafiko-bide batzuen bidez. "Iparraldeko ibilbidea" (Erdialdeko Asian zehar) deritzonak, afganiar opiazeoak hornitzen dizkio Errusiako Federazioari. "Hegoaldeko ibilbidea" (hegoalderantz Iranetik edo Pakistanetik zehar) deritzona, hegoalderantz edota iparralderantz doazen hainbat norabidetako ibilbideak osatzen dute, Asiaraino eta Afrikaraino doazenak. Europarako bide nagusia "Balkanetako ibilbidea" da (Iran eta Turkian zehar hego-ekialdeko Europatik mendebaldeko eta erdialdeko Europaraino), beharbada, heroina-trafikoaren ibilbide garrantzitsuena da.

Balkanetako ibilbideak ondorengo 32 lurraldeei legez kanpoko opiazeo afganiarrak hornitzen dizkie: Albania, Austria, Belgika, Bosnia eta Herzegovina, Bulgaria, Kroazia, Txekiar Errepublika, Danimarka, Frantzia, Alemania, Grezia, Hungaria, Iran, Irlanda, Italia, Kosovo, Luxenburgo, Montenegro, Norvegia, Polonia, Portugal, Errumania, Serbia, Eslovakia, Eslovenia, Espainia, Suitza, Suedia, Turkia, Erresuma Batua eta Mazedonia.[57]

Heroina trafikoaren ibilbide nagusiak

Heroina, propietate analgesikoak dituen opiazeo semi-sintetikoa da. Heroina hauts zuri gisa edo goma marroi gisa ager daiteke. Heroinaren lehen erabilera medikoa izan zen. Apurka-apurka, heroina sendagai gisa oro har erabiltzea deuseztatu zen. 1971tik aurrera, heroinaren erabilera mundu osoan kopuru txikietan eta hertsiki kontrolatutako ikerketa zientifikoetan bakarrik dago baimenduta. Horregatik, heroinaren ekoizpena legez kanpoko salmentara eta narkotrafikora bideratuta dago ia erabat.[58]

2017an, opioideen erabiltzaileen artean, 29,2 milioi opiazeoen kontsumitzaile izan ziren azken urtean (heroina eta opioa). Hau da, 15 eta 64 urte bitarteko munduko biztanleriaren % 0,6. Opiazeoen kontsumoaren prebalentzia handiena duten azpi-eskualdeak hurrengoak dira: Ekialde Hurbila, Hego-mendebaldeko Asia (% 1,6), Hego Asia (% 1,3) eta Erdialdeko Asia eta Transkaukasia (% 0,9). Europan (bereziki ekialdeko eta hego-ekialdeko Europan) gehien erabiltzen den opioidea heroina da, eta Asian pertsonek tratamendua jasotzen duten droga nagusia da. Europan, opioideen erabilera (batez ere heroina) izan zen 2016an drogen tratamendu espezializatuan sartzeko arrazoi nagusia, hau da, tratamenduan izandako diru-sarreren % 37.[59]

Europan, 2017an, opioideen erabileraren urteko prebalentzia 15 eta 64 urte bitarteko populazioaren % 0,7koa da eta heroina opioide erabiliena da oraindik ere eskualdean. Ekialdeko eta hego-ekialdeko Europan opiazeoen (heroina eta opioa) kontsumoaren prebalentziak beste azpi-eskualde batzuetan baino handiagoa izaten jarraitzen du (% 0,7). 2006az geroztik, Estatu Batuetako zati batzuetan heroina gero eta gehiago kontsumitzen dela antzeman da. Opiazeoen kontsumoaren urteko prebalentzia (batez ere heroina) ere handiagoa da (% 0,7) Ipar Amerikan munduko batez bestekoa (% 0,6) baino.[60]

Heroina trafikoa Espainiara

Heroina opiazeo trafikatuena izan dela dirudi. Bigarren urtez jarraian, 2017an konfiskatutako heroina eta morfina kopuru handienak Afganistan, Iran eta Pakistanen izan ziren.[59] Munduko heroina trafikoaren ibilbide handiena Balkanetako ibilbideak izaten jarraitzen du. Afganistanetik, Iran, Turkia eta Balkanetako herrialdeetan zehar, Mendebaldeko eta Erdialdeko Europako hainbat helmugatara garraiatzen da droga kontrabandoa. Beste ibilbide batzuek Afganistanetik Pakistan zehar heroina ateratzen dute Hego Asiarantz edo Afrikarantz (Hegoaldeko ibilbidea); edo Asia Zentraletik, Errusiako Federazioko merkatuetara (Iparraldeko ibilbidea). Hala ere, badirudi ibilbide horiek ez direla hain garrantzitsuak, eta garrantzi hori are gehiago murrizten ari da, Iparraldeko ibilbidean bezala.

Ameriketan konfiskatutako heroina kopuruak goranzko joera argia erakutsi du azken hamarkadan. Kanadak batez ere Hego-mendebaldeko Asiako heroina jasotzen du. Latinoamerikako 6 herrialdek (batez ere Mexikok eta, neurri txikiagoan, Kolonbiak eta Guatemalak) Estatu Batuei heroina gehien ematen diete, eta Hego Amerikako heroina merkatu txikia ere hornitzen dute.[61] Trafiko honen zatirik handiena Ipar Amerikan gertatzen da, normalean Mexikotik Estatu Batuetara. AEBtako heroinaren konfiskazioen analisiak frogatu du Mexikon sortzen den heroinaren nagusitasuna gero eta handiagoa dela. 2016an aztertutako heroina laginen % 80 Mexikotik zetorren.[62]

2017an mundu osoan ekoitzitako 10.500 tona opiotik, mundu osoan 700-1.050 tona heroina ekoitzi zirela kalkulatzen da, eta horietatik 550-900 tona Afganistanen ekoitzi zirela. Ekonomia handi honen hornikuntza-iturria hiru eremutan dago: Afganistan, Asia hego-ekialdea (Myanmar batez ere) eta Latinoamerika (Mexiko eta Kolonbia). Elkarrekin, munduko legez kanpoko opio eta heroina ia guztia hornitzen dute, baina Afganistan nabarmentzen da, azken urteetan legez kanpoko opioaren munduko ekoizpenaren % 90 inguru hartzen baitu. Berez, Afganistanek heroinaren eta morfinaren munduko horniduraren % 85 ematen du.[63]

Kalamua edo marihuana Cannabis sativa landaretik ateratzen den droga da. Haren erretxinarekin, hostoekin, zurtoinekin eta loreekin egiten dira gehien kontsumitzen diren legez kanpoko drogak: haxixa eta marihuana.[64] Azken urtetan kalamu gehien kontsumitu duten lurraldeak honako hauek dira: Israel, AEB, Txile, Kanada eta Nigeria, besteak beste. Espainia hamargarren postuan kokatzen da % 9,5eko ehunekoarekin.[65] Kalamua da munduan gehien erabiltzen den droga. UNODCren arabera (Nazio Batuen Droga eta Krimen Bulegoa), 15 eta 64 urte bitarteko munduko biztanleen % 3,8k gutxienez behin kontsumitu zuen kalamua 2017an, hau da, 188 milioi pertsonak.[66] Kalamuaren kontsumoaren urteko prebalentzia handiagoa da Ipar Amerikan (% 13,8), Ozeanian (% 10,9) eta Mendebaldeko eta Erdialdeko Afrikan (% 10,0).[56]

Kalamua da munduan gehien ekoizten den droga. 2010- 2017 artean, eskualde guztietako 159 herrialdek kalamuaren legez kanpoko laborantzaren berri eman zioten, zuzenean edo zeharka, UNODCi. Hau da, munduko biztanleriaren % 97a. 2017an konfiskatutako kalamu belar kantitate handienak Paraguaik, AEBek eta Mexikok izan zituzten. Konfiskatutako kalamu erretxina kantitate handienak, ordea, Espainiak, eta ondoren, Pakistanek eta Marokok.[56]

Kalamu-erretxinaren trafikoa kalamu-belarraren trafikoa baino askoz kontzentratuago dago geografikoki. 2017an, mundu osoan atzemandako kalamu-erretxinaren kantitate osoaren % 34 inguru Ekialde Hurbilean eta Asiako hego-mendebaldean atzeman zen, % 18 Afrika iparraldean eta % 40 Europa mendebaldean eta erdialdean. Hiru azpi-eskualde horiek 2017an mundu osoan atzemandako kalamu-erretxina guztiaren % 92 izan ziren.

Kalamu trafikoa Europan

2013-2017 aldian, kasuen ia laurdenean, Maroko aipatu zen mundu osoan konfiskatutako kalamu-erretxinaren jatorrizko herrialde nagusitzat. Ondoren Afganistan zegoen, kasuen bosten batean kalamua-erretxinaren jatorrizko herrialdea izanik. Marokon ekoitzitako kalamu-erretxina Afrikako iparraldeko beste merkatu batzuetara bideratuta dago nagusiki (jatorrizko herrialde gisa agertzen zen azpi-eskualdeko herrialdeen txostenen % 83an), bai eta mendebaldeko eta erdiko Europan ere (jatorrizko herrialde gisa agertzen da % 43tan). Mendebaldeko eta Erdialdeko Europako herrialdeek atzemandako kalamu erretxinaren % 14 Afganistanen sortu zen. Europara bidaltzen den Marokon ekoitzitako kalamu-erretxina gehiena Espainiara eramaten da, eta handik kontrabandotik eskualdeko beste merkatu batzuetara. Urteetan, baita 2013-2017 aldian ere, Europako beste herrialde batzuek kalamu-erretxinaren irteera- eta igarotze-herrialde nagusi gisa identifikatu dute Espainia, Herbehereen ondoren.

Badirudi Afganistan kalamu-erretxinaren bigarren iturri garrantzitsuena dela mundu osoan, konfiskatutako kalamu-erretxinaren % 20 bertakoa izanez, eta Libano (% 6) eta Pakistan (% 6) haren atzetik. Herrialde horietako kalamu-erretxina Ekialde Hurbileko, Ekialde Ertaineko eta Asiako hego-mendebaldeko merkatuak hornitzeko erabiltzen da batez ere, baina Afganistango kalamu-erretxina Asian, Ekialdeko, Mendebaldeko eta Erdialdeko Europan ere identifikatu da. Iranek ere Afganistan kalamu-erretxina iturri nagusia dela jakinarazi zuen. Herrialdeko agintarien arabera, 2017an, kalamu erretxinaren % 90 Iranen sartu zen Pakistanen bidez, eta % 10 soilik Afganistanetik etorri zen zuzenean. 2017an, Iranetik kontrabandotik atera zen kalamu-erretxinaren % 55a Arabiar Penintsulako herrialdeetara bideratu zen, % 25 Turkiara eta Kaukasora eta % 20 barne-kontsumora bideratu zen. Libanoko kalamu-erretxina, nagusiki, Ekialde Hurbilean eta Erdialdean dago, eta, neurri txikiagoan, mendebaldeko eta erdialdeko Europan.[66]

Zenbait herrialdetan kalamua aisialdiko droga gisa kontsumitzea legezkoa da edo despenalizatuta dago (betiere herrialde bakoitzak bere murrizketekin), besteak beste: Uruguain, Kanadan, AEBko estatu batzuetan, Hegoafrikan, Portugalen, Espainian, Suitzan, Belgikan, Txekiar Errepublikan, Mexikon, Jamaikan, Holandan, Argentinan, Indiako estatu batzuetan eta Costa Rican. Beste hainbat lurraldetan kalamuaren erabilera medizinala eta zientifikoa onartzen da, hala nola: Australian, Zeelanda Berrian, Kanadan, Txilen, Kolonbian, AEBko zenbait estatuetan, Israelen, Mexikon, Txekiar Errepublikan, Danimarkan, Kroazian, Erresuma Batuan, Hegoafrikan…[67][68][69]

Kokaina koka orritik lortzen den aisialdiko droga ilegala da.[70] Mundu mailan, 2017an 18.1 milioi pertsonak kontsumitu zuten kokaina, hau da, 15 eta 64 urte bitarteko munduko biztanleen % 0,4k. Kokainaren kontsumoa handia izan zen Ozeanian (% 2.2 Australia eta Zeelanda Berrian), Ipar Amerikan (% 2,1), Europa mendebaldean eta erdialdean (% 1,3) eta Hego Amerikan (% 1,0).[56] Azken urtetan kokaina gehien kontsumitu duten lurraldeak honako hauek dira: Australia, Albania, AEB, Eskozia, Ingalaterra eta Gales eta Espainia, hurrenez hurren.[65] Kopuruari dagokionez, kokaina gehiena Ameriketan konfiskatzen jarraitzen da, 2017an munduko guztizkoaren ia % 90 izan baitziren. Gehienak Hego Amerikan konfiskatu zituzten 2017an, eta kopuru handienak Kolonbian (munduko % 38), Ekuadorren (% 7), Brasilen (% 4) eta Venezuelan (% 3). Ipar Amerikan, Estatu Batuek jarraitu zuten konfiskatutako kokaina kopuru handiena osatzen (munduko % 18); Erdialdeko Amerikan, kopuru handienak Panamak (% 5) eta Costa Ricak (% 2) eman zituzten.

Kokaina trafikoa

2017an, Ameriketatik kanpo konfiskatutako kokaina kopuru handiena Europan izan zen (munduko % 11), batez ere mendebaldeko eta erdialdeko Europan, bereziki Belgikan (munduko % 3,5), Espainian (% 3,2), Frantzian (% 1,4) eta Herbehereetan (% 1,1). 2017an, munduan zehar atzemandako kokaina kopuruak nahiko mugatua izaten jarraitu zuen: Ozeania (4,3 tona), Australian batez ere; Afrika (3,4 tona), Marokon, Hegoafrikan eta Nigerian bereziki; eta Asia (2,8 tona), batez ere Saudi Arabian, Pakistanen atzetik.

Ameriketan, kokaina-trafikoaren fluxua gehienbat Kolonbiatik Estatu Batuetara izan zen, hau da, 2017an konfiskatutako kokaina guztiaren % 94. AEBtako agintarien arabera, kokaina sarritan Estatu Batuetara bidaltzen da Mexikotik zehar, aurretik beste herrialde batzuk igaroz (batez ere Kolonbia, Ekuador eta Guatemala). Kanadan konfiskatutako kokaina gehiena Kolonbian ere sortzen da, % 90a gutxi gorabehera. Kontrabandoa herrialdera Karibetik barrena iristen da (batez ere Jamaikatik, Dominikar Errepublikatik eta Trinidad eta Tobagotik), eta, neurri txikiagoan, Estatu Batuetatik.

Kokaina-trafikoaren munduko bigarren fluxu garrantzitsuena Andeetako herrialdeetatik mendebaldeko eta erdialdeko Europara artekoa da. Espainiatik Hego Amerikako kokaina kontrabando gehiena igarotzen da, baita Herbehereetatik, Alemaniatik, Belgikatik eta Italiatik ere. Mendebaldeko eta erdialdeko Europaren kokaina kontrabandoa Kolonbian sortzen da batez ere, jatorri-herrialde gisa % 60 inguru alditan aipatu baita. Europan, 2013-2017 aldian atzemandako kokaina guztiaren % 74 Kolonbiakoa izan zitekeen, % 21 Perukoa eta % 4 Boliviakoa.

Afrikan, 2013-2017 urteetan, trafikatutako kokaina gehiena Brasiletik abiatu zela dirudi, Kolonbia, Bolivia eta Perutik. Arabiar Emirerri Batuetan barrena Afrikara igarotzea ere gertatzen dela dirudi. Asian, kontrabandoko kokaina-trafikorako 2013-2017 aldian gehien aipatu diren azken helmugako herrialdeak Txina (Hong Kong barne) eta Israel izan dira. Txinarekiko kontrabando-maiztasun handienarekin aipatutako kokainaren abiapuntuko herrialdeak Brasil eta Kolonbia izan ziren. Japoniaren kontrabandoan sarrien aipatzen diren kokainaren abiapuntuko herrialdeak Ipar Amerika (Estatu Batuak eta Kanada) eta Europa (Herbehereak) izan ziren, Perutik kokaina ere zuzenean bidali zen arren.

Ozeanian, kokaina eskualdera Estatu Batuetatik eta Txiletik iristen dela dirudi. 2016-2017 artean, Estatu Batuek abiapuntu nagusia izaten jarraitu zuten, ondoren Hegoafrika, Kanada, Mexiko, Erresuma Batua, Brasil, Frantzia, Txile, Singapur eta Trinidad eta Tobago zeudelarik. Ozeaniara bidalitako kokaina batez ere Australiara zuzenduta dagoela dirudi, bereziki Sydneyra eta, neurri txikiagoan, Zeelanda Berrira.[71]

Metanfetamina psikoestimulatzaile indartsua da. Hauts zuri kristalino, usaingabe eta zapore mingotsekoa da. Meta, urdina, izotza, kristala izenekin ere ezagutzen da.[72] Metanfetamina II. eranskineko estimulatzaile gisa sailkatu du Estatu Batuetako Drogak Kontrolatzeko Administrazioak (U.S. Drug Enforcement Administration). Horrek esan nahi du drogak abusatzeko ahalmen handia duela eta errezeta mediko berriztaezin batekin bakarrik lor daitekeela legez.[72][73] Estatu kideek konfiskazioei buruz emandako informazioaren arabera, metanfetamina konfiskatu da Asian (Bangladesh eta Sri Lanka, ondoren Saudi Arabia eta Israel), Ozeanian (Australia eta Zeelanda Berria), Ameriketan (Estatu Batuak eta Kanada) eta Europa mendebaldean eta ekialdean.[71]

Metanfetamina

Duela urte batzuetatik, Ekialdeko eta Hego-ekialdeko Asia eta Ipar Amerika izan dira metanfetaminaren merkatu nagusiak. 2013-2017 aldian, estatu kideek jakinarazi zuten 36.600 laborategi klandestino inguru desegin zituztela. Laborategi horien % 96k metanfetamina egiten zuten. 2013-2017 aldian desegindako laborategi horietako gehienak (% 90) Ipar Amerikan izan zen, batez ere Estatu Batuetan, Mexikon eta Kanadan. Estatu Batuetan informatutako laborategi gehienak "sukaldeko laborategiak" ziren. Mexikon eta Asiako ekialdean eta hego-ekialdean, berriz, tamaina industrialeko laborategiak aurkitu zituzten, esportazio-merkatuetarako metanfetamina fabrikatzen zituztenak.

Hurrengo metanfetamina laborategi kopuru handiena Asian desegin zen (munduko laborategi guztien % 6), bereziki Txinan eta Irango Errepublika Islamikoan (Asian desegin ziren laborategi horien guztien % 95a). Laborategi klandestino batzuk Malaysian, Filipinetan, Indonesian eta Koreako Errepublikan desegin ziren. Gainera, beste herrialde batzuk metanfetamina bidaltzeko jatorrizko herrialde gisa identifikatu ziren, Ekialde Hurbileko eta Ekialde Ertaineko/Hego-mendebaldeko Asiako herrialdeak eta Transkaukasia barne.

Europak 2013-2017 aldian metanfetamina laborategi guztien % 3 desegin zituen, ia % 90 Txekian (batez ere "sukaldaritzako laborategiak"), eta ondoren Bulgaria, Alemania, Austria, Eslovakia, Polonia eta Lituania. Ozeania (Australia eta Zeelanda Berria) metanfetamina laborategien kopuru osoaren % 1a desegin zen, eta Afrikan % 0,1 baino gutxiago, batez ere Nigeriak eta, neurri txikiagoan, Hegoafrikak.

Metanfetaminaren fabrikazioa ere Nigerian dokumentatu zen 2018an, urteko lehen 10 hilabeteetan beste hiru laborategi desegin zirenean. Neurri txikiagoan, Afrikako beste herrialde batzuei (batez ere Afrikako herrialdeei) metanfetaminaren jatorriko herrialde gisa informatu zitzaien, Mozambike, Kenya, Tanzaniako Errepublika Batua, Benin eta Afrika mendebaldeko beste herrialde batzuk barne. Hala ere, beste eskualde batzuetako drogen fabrikazioarekin alderatuta, badirudi Afrikan sortutako metanfetamina, neurri handi batean, atzerriko merkatuetara bideratuta dagoela, bereziki Asia ekialdera eta hego-ekialdera.

Mundu osoan metanfetamina merkatuen hedapena orokorra izan arren, konfiskazioen arabera, metanfetamina trafiko gehienak eskualde barnekoa izaten jarraitzen du, adibidez, Ipar Amerikan edo Asiako ekialdean eta hego-ekialdean. Trafiko-fluxu txikiagoak erregistratu dira Europan eta Afrikatik Asiako ekialdera eta hego-ekialdera. Ipar Amerikako mugaz gaindiko metanfetamina trafikoa Mexikotik Estatu Batuetara doa nagusiki, eta Mexikoko nazioz gaindiko ia erakunde kriminal nagusi guztiak AEBekiko metanfetamina kontrabandoan sartuta daudela dirudi. Sinaloako Kartela, Jaliscoko Belaunaldi Berriaren Kartela, Juarezko Kartela, Golkoko Kartela, Los Zetas Kartela eta Beltrán-Leyva Erakundea sartzen dira.

Metanfetamina kantitate txikiak ere trafikatzen dira Ipar Amerikatik beste azpi-eskualde batzuetara, Amerika, Ozeania, Asia ekialde eta hego-ekialdeko eta Europa mendebalde eta erdialdeko zatiak barne. Estatu kideek konfiskazioei buruz emandako informazioaren arabera, badirudi metanfetamina trafikoa egon dela Mexikotik Ameriketako beste herrialde batzuetara (Argentina, Brasil eta Guatemala), Asiako herrialde batzuetara (Japonia, Koreako Errepublika eta Filipinak), Ozeaniara (Zelanda Berria) eta Europara (Espainia eta Belgika) 2013-2017 aldian.

Azkenengo urteetan, Asiako hego-ekialdean eta ekialdean atzemandako metanfetamina kantitate handienak Txina eta Thailandiatik ekarri zuten. Zonalde horretan konfiskatutako metanfetamina tableta guztien % 99 Mekong Handiaren azpi-eskualdean konfiskatu zituzten 2018an. 2017an, Myanmar eta, neurri txikiagoan, Txina izan ziren beste herrialde batzuek atzemandako metanfeminaren jatorria bezala gehien identifikatu zituztenak. Ozeanian, Australian konfiskatu ziren kopuru guztien % 93 izan ziren 2013-2017 aldian. Australiara iristen den metanfetamina gehiena Asian sortzen da oraindik, baina Afrikan ere badaude metanfetamina iturri berrien zantzuak.

Europak 2013-2017 aldian konfiskatutako metanfetamina kantitatearen % 1 inguru hartu zuen. 2017an, konfiskatutako metanfetamina kopuruak nabarmen egin zuen gora ekialdeko eta hego-ekialdeko Europan, batez ere Errusiako eta Turkiako Federazioan, eta argi eta garbi gainditu zituen Frantziak, Alemaniak eta Txekiak jakinarazitako konfiskazioak, 2017an mendebaldeko eta erdialdeko Europan konfiskatutako metanfetamina kantitate handienak jakinarazi zituzten hiru herrialdeak baitira. Europan trafikatutako metanfetamina batez ere eskualdean sortzen dela dirudi, bereziki Txekian (% 28) eta ondoren Lituanian (% 12). Europako hego-ekialdeko herrialdeetan atzemandako metanfetamina gehiena azpi-eskualdean bertan ekoitzi eta trafikatu dela dirudi.[71]

Psilocybe semilanceata

Psilocybe Strophariaceae familiako onddo genero bat da. Genero honetako espezieak saprofitoak dira eta mundu osoan aurkitu daitezke, baina Erdialdeko eta Hego Amerikan espezie dibertsitate handiagoa dago. Ia Psilocybe espezie guztiek sortzen dituzte konposatu psikoaktiboak, horien artean psilozbina eta psilozina, propietate haluzinogenoak dituztenak eta mundu osoan merkaturatzea debekatuta daudenak. Substantzia Psikotropikoei buruzko Nazio Batuen 1971ko Hitzarmenaren arabera, onddo hauek I. zerrendan jasota daude. Hala ere, genero honetako onddoen salmenta, edo hauen esporak, zilegi dira zenbait herrialdetan. Psilocybe onddoak habitat eta substratu ugaritan aurkitu daitekenez, psikonautek onddo hauek euren kabuz landu edo bildu ohi dituzte, beraz, ez da asko trafikatzen den droga.[74]

Alkohola substantzia psikoaktiboa da, nerbio-sistema zentralaren depresorea, eta mendekotasuna eragiteko gaitasuna du.[75]  Herrialde gehienek edari horien ekoizpena, salmenta eta kontsumoa arautzen duten legeak dituzte; hala nola adingabeei ez saltzea eta haien kontsumoa mugatzea. Alkohola droga legala da munduko zatirik handienean eta gehien kontsumitzen denetako bat, Estatu Islamikoetan izan ezik. Alkohola asko erabili izan da kultura askotan mendeetan zehar, eta Espainian, besteak beste, haren kontsumoa usadio eta ohituren parte da. Gehiegi kontsumitzeak kalteak eta adikzioak eragiten ditu, esaterako alkoholismoa, urtean milioika heriotza eragiten dituena mundu osoan.[76]

Osasunaren Mundu Erakundeak duela gutxi egindako ikerketa baten arabera, gehien edaten duten herrialdea Moldavia da. Biztanle bakoitzak 17,4 litro hartzen ditu urtean, batez beste. Bielorrusia da bigarrena, 17,1 litrorekin, eta Lituania hirugarren, 16,2 litrorekin.[77]

Latinoamerikako eskualdea legez kanpoko alkoholaren ekoizpenak, banaketak eta kontsumoak gehien kaltetutako munduko eremuetako bat da, Euromonitor International enpresak 2013an eskualdeko herrialdeetan (Kolonbia, Peru, Ekuador, Honduras eta El Salvador) aurreratu zuen ikerketa baten arabera. Merkatu horietan US $798 milioi euroko galera fiskalak erregistratu ziren, batez ere faltsutzearen eta kontrabandoaren ondorioz, hau da, bolumenari dagokionez, merkatu osoaren % 25. Ikerketa horren beste ondorioetako baten arabera, legez kanpoko alkoholaren prezioa legezko kontrapartea baino % 20,3 baxuagoa da. Legez kanpoko alkoholaren parte-hartzea bolumenari dagokionez 2011n % 22,1 izatetik 2013an % 24,9 izatera igaro zen.

2019an, Latinoamerikak legez kontrako alkoholaren bolumenaren % 15a zeukan, Dominikar Errepublikak (% 30,8) eta Ekuadorrek (% 29,2) gehienbat. Afrikak, ordea, % 40a, Mozambikek (% 73), Zambiak (% 69,5) eta Ugandak (% 63,3) batik bat. Eta Ekialdeko Europak, % 27a.[78]

2006ko legez kanpoko 24 zigarreta-merkatu handiena

Tabakoa landare-produktu bat da, Nicotiana generoko zenbait landareren hostoetatik ateratakoa (Nicotiana tabacum, zehazki). Tabakoa legez merkaturatzen da mundu osoan, nahiz eta herrialde askotan erretzeko muga ugari dituen, osasun publikoan ondorio kaltegarriak baititu. Gehien erretzen duten herrialdeak Kiribati (% 47,4), Montenegro (% 46) eta Grezia (% 43,7) dira.[79] Tabako-merkataritza legezkoa bada ere, herrialde gehienetan zergapetuta dago, tabako kontrabandoa bultzatzen du honek. Europar Batasunean, zergak tabakoaren salmenta-prezioaren % 70 dira gutxienez, eta Erresuma Batuan % 80ra igotzen dira. Estatu Batuetan, tabakoaren zergak izugarri aldatzen dira estatu batetik bestera, eta horrek barne-kontrabandoa bultzatzen du estatuko mugetan zehar. Bestalde, zerga horiek Kanadan baino txikiagoak dira, eta horrek legez kanpoko merkantzien fluxua eragin du muga horretan.[80]

Ehunka mila milioi zigarro "desagertu" egiten dira urtero legezko merkataritza kanaletatik eta legez kanpoko merkatu batean sartzen dira. Zigarroen faltsifikazioak erritmo etengabean hazten jarraitzen du; hori guztia izugarrizko kostuan osasun publikoarentzat eta nazioen ekonomientzat. Legez kanpoko trafiko hori mundu osoan zabaltzen da. Tabako-produktuen legez kanpoko trafikoa oso inbaditzailea da, munduko salmenten % 10.7 sortu zuen 2006an (600 mila milioi zigarro).

Gizakiengan duen eragina larria da. Kontrabandoak, marka originalak edo faltsutuak izan, zigarro merkeagoak sortzen ditu. Zigarreta merkeagoek gazteak eta beste bezero batzuk erakartzen dituztenez, salmentak eta kontsumoa handitzen dira. Horren ondorioz, legez kanpoko trafikoak etengabeko erritmoan handitzen ditu mediku-arretaren kostuak, langileen produktibitate-galerak eta mundu mailan tabako-kontsumoaren ondorioz gero eta heriotza gehiago izatea: 5.4 milioi bizitza urteko.[81]

Kalte ekonomikoa ere larria da. Jatorrizko zigarreten kontrabandoak 40.000 milioi dolar eta 50.000 milioi dolar artean lapurtzen dizkie urtean gobernuei zerga-bilketan, eta faltsutze trafikoak milaka milioi gehiago lapurtzen ditu. Gainera, osasun publikoko estrategiak ahuldu egiten dira. Legalak diren negozioek lehia desleiala jasaten dute, eta segurtasun publikoa mehatxatu egiten da legez kanpoko irabaziek krimen antolatua eta sare terroristak babesten dituztenean. Hori saihesteko, nazioarteko ahaleginak egiten ari dira tabakoaren legez kontrako merkataritza desagerrarazteko. 2005ean, Tabakoa Kontrolatzeko Esparru Hitzarmenaren (FCTC) alderdiak lanean ari dira legez kanpoko trafikoa amaitzeko itun bat negoziatzeko.

Zigarreten prezioa herrialde bakoitzeko

Tabakoaren legez kanpoko trafikoak alderdi asko ditu, hala nola eskala handiko kontrabandoa, faltsifikazioa eta kontrabando informala. Kanadan, nerabe askok kontrabandoko tabakoa erretzen dute, bigarren mailako ikastetxeen inguruko leku publikoetatik lortutako milaka zigarrokinen jatorriari buruzko ikerketa baten arabera. Kalkuluen arabera, Kanadako kontrabandoaren arazoa 4 milioi dolar kostatzen zaie gobernuaren altxorrei egunero galdutako zerga-bilketan. Zigarroak legez kanpoko fabriketatik eta Txinatik datoz. Munduko erretzaileen heren bat Txinan bizi da. Itxuraz, beste edozein herrialde baino faltsututako zigarro gehiagoren iturria ere izan daiteke. Kalkuluen arabera, Txinan faltsututako zigarroen kopurua urteko 190.000 milioi zigarro da.[82]

Eskala handiko kontrabandoa, orohar, talde kriminal antolatuen eskuetan dago eta irabazi handiak eratzen ditu. Raymond Kelly Ameriketako Estatu Batuetako Aduana Zerbitzuko zuzendari ohiak jakinarazi duenez, "Zigarroen kontrabandoaren irabaziak estupefazienteen trafikoarekin lehian daude". Tabako-konpainia nagusiak legez kanpoko trafikoan konplize izan zirela argi dago. Ebidentzia hori kasu judizialetatik hasi eta konpainiek eskari-uholde baten ondorioz sortutako dokumentuetara iristen da. Horrek adierazten du konpainiek, beren marken kontrabandoa sustatu eta babesteaz gain, bitartekarien ekintzak gainbegiratu eta zuzendu dituztela beren zigarro-garraio batzuek hartutako kontrabando-ibilbideetan. Kasu horietan honako enpresak egon ziren: Nabisco RJR (1998), Philip Morris International (2004), Imperial Tobacco Canada Ltd. y Rothmans, Benson & Hedges (2008).

Zigarroen kontrabandoari buruzko ikerketa batean, kazetariek idatzi zuten "BATeko, Philip Morris-eko eta R.J. Reynolds-eko exekutibo korporatiboak Hong Kong-eko, Kanadako, Kolonbiako, Italiako eta Estatu Batuetako krimen antolatuarekin lotura zuzena zuten konpainia eta banakoekin batera lan egin zutela". Bestalde, Kolonbiako gobernadoreen eskarian, Philip Morrisi ustezko narkotikoen trafikatzaileei zigarroak nahita saltzea leporatu zioten. Kokainak sortutako irabaziak zigarretak erosteko erabil litezke, eta horiek, aldi berean, azkar saldu eta diru-sarrera handia eta legitimitate itxura eman dezakete.[80]

Morfina opioaren landaretik ateratzen den substantzia psikoaktiboa da, eta efektu lasaigarria, analgesikoa eta narkotikoa dauka.[83] Morfinaren fabrikazio zilegiaren zatirik handiena hurrenez hurren Frantzian, Erresuma Batuan eta Australian egiten den arren, konfiskatutako ia morfina guztia Asiako hego-mendebaldean atzeman da (opioaren zatirik handiena dagoen azpi-eskualdea). Merkatu ilegaletara bideratzen da eta bertan desegin dira morfina eta heroinaren laborategi klandestino gehienak.[62]

2017an atzemandako munduko heroina eta morfina guztien % 88 inguru afganiar opiazeoen ekoizpenarekin lotuta zegoen. 2017an, 87 tona morfina konfiskatu ziren, gehienbat Afganistanen, Iranen eta Pakistanen. Asia ekialdeko eta hego-ekialdeko heroina- eta morfina-konfiskazio gehienak Txinak jakinarazi zituen oraindik ere (% 72). Asiako hegoaldean, atzemandako heroina eta morfina kopuruak nabarmen egin du gora, batez ere Indian.[56]

Asiatik kanpo atzemandako heroina eta morfina kopuru handienak Europan daude (munduko guztizkoaren % 13), batez ere Turkian eta, neurri txikiagoan, Bulgarian eta Balkanetako ibilbidean zehar. 2017ko azpieskualdeko konfiskazio nagusiak Herbehereek eman zituzten, ondoren Erresuma Batuak, Frantziak, Italiak eta Espainiak. Europa ondoren, Amerika dago (% 5). Ipar Amerikan egindako konfiskazioak Ameriketan atzemandako heroinaren eta morfinaren % 90a izan ziren.[60]

Afrikan konfiskazio gehienak iparraldean gertatzen dira oraindik ere. Egipto da Afrikako konfiskazio gehienak jaso dituen herrialdea, eta horrek Itsaso Gorriaren eta Suezko kanalaren arteko opiazeoen trafikoa islatzen du. Egipto ondoren, Tanzania, Hegoafrika, Kenya eta Nigeriako Errepublika Batua daude. Ozeanian atzemandako heroina eta morfina kopuruak behera egin zuen 2017an, % 99a Australian izan zen.

Esteroide anabolizatzaileak anabolismoa areagotzeko metodo gisa erabiltzen dira. Eragin nagusia muskulua haztea eta ezaugarri sexual maskulinoak garatzea da. Substantzia horiek legez araututa daude herrialde askotan helburu medizinalekin erabiltzeko, eta beste herrialde batzuetan erabat legezkoak dira. Anabolizatzaileen merkatu beltzak gora egin du horrelako produktuetarako errezeta medikoaren eskakizuna ezarri zenetik, droga ez-toxikotzat hartzen baitira. Lehen, botikari batzuek ematen zituzten. Kezka nazioartekoa da, eta Espainia izan zen 2010eko Medicrime araudia berretsi zuten Europako Kontseiluko 47 herrialdeetako bat, osasunerako mehatxu larria diren sendagaiak faltsutzearen aurka.[82]

Anabolizatzaileak

Anabolizatzaileen legez kanpoko salmentaren gorakadaren arrazoietako bat hau da: nazioz gaindiko delitu erraza da eta oso zigor txikiak ditu, gehienez ere lau urteko espetxealdia. Horri guztiari negozioaren irabazia gehitu behar zaio. Horregatik, narkotrafikoarekin lehiatzen da. Anabolizatzaileen trafikoa legez kanpoko produktuen trafikoan hirugarren postua lehiatzen ari da, armen eta pertsonen trafikoaren ondoren. Irabaziak handiagoak izateaz gain, arrisku gutxiago dakar eta errazago sartzen eta banatzen da. Horregatik, erakunde kriminalek aspaldi ekin zioten substantzia horien trafikoari. OMEren arabera, legez kanpoko sendagaien merkatuak 1.500 milioi euro mugitzen ditu urtean Espainian, 15.000 Europan eta 150.000 munduan.

Europar Batasunean iaz atzemandako 17 milioi dosietatik 5 milioi Espainiari dagozkio, gehienak Madrilgo Erkidegoari. Txina, India eta Pakistan dira produktu gordinaren printzipio aktiboen hornitzaile nagusiak. Hori ere kaxarik eta etiketarik gabe egin daiteke, edo saltzeko prest, banaketaren legezko kanaletik atera baita. Azken kasu horretan, Turkiatik eta Ekialdeko herrialdeetatik etorri ohi dira, hor ez baita medikuaren agindurik eskatzen.[84]

MDMA, normalean “estasia” bezala ezagutzen dena, ordezkatutako anfetaminen familiako droga enpatiko bat da. Legez kanpoko substantziatzat hartzen da. MDMA hainbat hitzarmenetan sartuta dago, besteak beste: Nazio Batuen 1961eko Hitzarmen Bakarrari erantsitako zerrenda eta 1971ko Vienako Hitzarmena. Oro har, MDMA lizentziarik gabe erabiltzea, saltzea edo fabrikatzea delitu penalak dira.

Azken urtean, 21,3 milioi pertsonak kontsumitu dute MDMA mundu osoan, hau da, 15 eta 64 urte bitarteko munduko biztanleen % 0,4ak. Azken urtean, Ozeanian (% 2.2 Australia eta Zeelanda Berrirako), Europa mendebaldean nahiz erdialdean (% 0,9) eta Ipar Amerikan (% 0,9) MDMA-ren kontsumo handi samarra egon da.

Guztira, 19 herrialdek jakinarazi zuten 367 MDMA laborategi desegin zituztela 2013-2017 aldian, eta 35 herrialde identifikatu zituzten droga konfiskatutako kopuruen jatorrizko herrialde gisa. MDMA Europan fabrikatzen jarraitzen da, batez ere mendebaldeko eta erdialdeko Europan. 2013-2017 aldian, mundu osoan desegindako MDMA laborategien bi herena Europan izan zen, ondoren Amerika (% 14), Asia (% 12) eta Ozeania (% 7).[85]

"Estasia" (MDMA)

2013-2017 aldian, bai desegindako MDMA laborategien kopuruak, bai drogaren jatorrizko herrialdeetako txostenek adierazten dute Herbehereak eta Belgika direla MDMA egiten duten herrialde nagusiak, bai Europan, bai mundu osoan. Amerikan, AEBk desegindako MDMA laborategi gehienen berri eman zuen, Kanada eta Brasilen atzetik. Asian, Malaysia izan zen, Indonesia eta Vietnamen horren atzetik, eta Ozeanian, Australia eta Zelanda Berria.[86]

Beste ATS batzuetan ez bezala, MDMA ez da soilik eskualde barruan trafikatzen, baita eskualdeen artean ere. Herbehereak eta Belgika dira, oraindik ere, MDMA-iturri aipatuenak mundu osoan: 2013-2017 aldiko jatorri-aipamen guztien % 42 eta % 16 dira, hurrenez hurren. Europako beste herrialde batzuk ere, batez ere mendebaldeko eta erdialdeko Europan, Alemania, Espainia, Erresuma Batua, Frantzia eta Polonia barne, maiz aipatzen dira eskualdeko eta harantzagoko merkatuetan dagoen MDMA jatorri edo igarobide leku gisa. Badirudi beste eskualdeetan MDMA fabrikatzea ia erabat fabrikatutako eskualdean erabiltzeko dela. Desegindako laborategiek erakusten duten moduan, Txinak, Malaysiak, Vietnamek, Indonesiak, Thailandiak eta Myanmarrek ere eman zuten MDMAren fabrikazioaren berri 2013-2017 aldian. Indonesiak (azpi-eskualde osoaren % 41), 2013-2017 aldian, Asia ekialdean eta hego-ekialdean estasi tableta gehien konfiskatu izanaren berri eman zuen, Txina (% 28) eta Malaysia (% 15) atzetik zituela.

Estatu Batuetako MDMAren fabrikazio nazionalaz eta Kanadatik herrialdeari egindako etengabeko kontrabandoaz gain, 2017an Europatik, batez ere Herbehereetatik eta Alemaniatik, MDMA trafiko esanguratsua jakinarazi zen. Uste da Estatu Batuetako merkatuan aurkitutako MDMA etxeko erabilerarako dela (% 81 2017an), baina jakin zen zati bat trafikora zuzenduta zegoela, batez ere Argentinara (% 16) eta Mexikora (% 1). Datuek erakusten dute, halaber, MDMAren fabrikazio klandestinoa Latinoamerikan gertatzen dela, baita Argentinan, Brasilen, Kolonbian eta Dominikar Errepublikan ere. Ziur asko, sare iluneko (dark web) MDMA salmenten posta bidezko bidalketa Estatu Batuetan 2017an atzemandako MDMA kopuru guztien % 55 izan ziren. Aitzitik, Estatu Batuek atzerriko merkatuetara egindako MDMA trafikoa batez ere itsasoz izan zen (% 94).[71][87]

Droga ibilbideak Amerika Erdialdean

Ameriketan, urteak joan ahala, droga trafiko bideak aldatzen joan dira. Mexiko-ren eta Kolonbia-ren droga esportazioak gora egin ahala bide ezberdinak aurkitu beharra izan zuten kontuan izanik gainera bertako poliziek lan hau geroz eta zailago jarri ziela trafikatzaileei.

70. hamarkadan droga kontsumoa urria zenez, Estatu Batuetara kopuru txikiko bidalketak egiten ziren. Medellindik Maiamira egiten zituzten bidalketak, batik bat  hegaldi komertzialetako maletetan gordeta, edota, txalupa txikietan.[88]

80. hamarkadan kokaina kontsumoak gora egin zuen eta honek droga trafikoa zaildu zuen. Escobarrek, Carlos Lehder eta George Jung-en laguntzaz,  Karibera bidaltzen zuen kokaina gehiena, handik Miami eta New Yorkera eramateko. Bahametako uharte txiki bat base bezala erabiltzen hasi ziren. Bertan, Kolonbiatik ekarritako droga hustu eta hegazkin txikietan Floridara eramaten zuten, radarrak ez antzemateko.[89]

Kontrabando modu hau, azkar  atzeman zuen  bertako poliziak eta 1982an gobernuak trafikatzaileak uhartetik kanporatu zituzten. DEA-k, FBI-k eta militarrak Kolonbia-Bahama-Florida ibilbidea moztea lortu zutelarik.[88]

Pablo Escobaren hilketarekin, Medellingo kartelak, gorakada handia izan zuen eta droga trafikoko ibilbideetan aldaketak  eman ziren. Sinaloako kartela, kokaina trafikoan espezializatu eta Mexikotik Estatu Batuetara, errepidez, substantzia hau bidaltzen hasi zen. Aldaketa hauek ikusita, Caliko kartelak bere droga bidalketak aldatu zituen eta Europara bidaltzen hasi zen, Bartzelona sarbide bezala erabiliz.[88][90]

Heroina trafikoaren ibilbideak

Asia munduko  bigarren heroina ekoizle handiena da.  Ekoizten denaren kopururik handiena  Birmaniatik ateratzen da. Kunming herriko portua, droga banaketako gune garrantzitsua bilakatu da  eta ondorioz, azken urteotan polizia kontrolak asko ugaritu dira bertan.

Asiako erdi aldeko herrialdeak droga bidalketa bide bezala erabiltzeagatik dira ezagunagoak droga produzitzeagatik baino. Errusia abididez, Afganistanen ekoiztutako heroina Europan sartzeko erabiltzen den bidea da.[91]

Afrika, narkotrafikoarentzat ohiko herrialdea da. Batzuetan, droga banatzeko bide huts bezala eta besteetan berriz drogaren helmuga bezala erabili izan da. Kontinente honetara iristen den drogaren kantitate handienak Kolonbian eta Perun du jatorria. Afrikan sartu aurretik Tailandiatik edo Asia- mendebaldeko beste herrialde batzuetatik igarotzen da. Lehenik eta behin, Afrika mendebaldera iristen da eta bertatik Europara, Ipar Amerikara edo Hegoafrikara banatzen da.[92]

Hasiera batean,  kokaina Hego Amerikatik Afrikako mendebaldera eramateko, yate pribatuak erabiltzen hasi ziren. Polizia honetaz berehala ohartu  eta ozeanoak modu zorrotzagoan  zaintzen hasi zen. Ondorioz, kartelak karga- hegazkinak erabiltzen hasi ziren. Guinea Bissau-tik  Europara droga, hegazkinez sartzen hasi ziren. Afrikako mendebaldean drogak sartu ahal izateko hainbat modu erabiltzen dituzte, ezagunena errepidez. Kasu honetan droga  bertako beste produktu batzuen artean (ikatza, kakaoa, fruta) ezkutatuta garraiatzen dute.[93]

Airez egindako droga ibilbideak Europara

Europan, Espainia da marihuana sarbide garrantzitsuena eta kokaina sarreran bigarren postua du. Gainera, mundu zaharrean, substantzia hauen kontsumoan 4. postuan aurkitzen da.

Kokainaren trafikoaren gehiengoa Kolonbiatik dator. Bertan, ekoizpenaren %68 aurkitzen da. Substantzia honek bertan hasten du bere bidaia, ondoren Karibe itsasora igo eta bertatik 3 leku desberdinetara mugitzen dute, Mauritania-ra, Cabo Verde-ra edo Guinea Bissau-ra.  Herrialde hauek helburu berbera dute Kanaria uharteetara droga garraiatzea, azkenik Iberiar penintsulan sartzeko. Baina hau ez da erabiltzen duten ibilbide bakarra, beste aldaera bat Kolonbiatik Venezuelara eramatea da eta ondoren Caribeko bidearekin lotzea eta beste  bat Kolonbia-Brasil-Afrika eta hemendik  Iberiar penintsulan sartzeko bidearekin lotzeko.[94][95]

Hainbat erakundek buruturiko txosten batean  garraio hau hainbat eratara egiten zela ikusi zuten. Lehen zatia errepidez edo itsasoz, ondoren hegazkinez edo itsasontziz eta amaitzeko  Afrikako uretatik  Espainiara ontziz.[88]

Espainiara egiten diren enkarguak tona askotakoak izaten dira, bidalketa txikiak egiteagatik arriskuan jartzea ez duela merezi uste bait dute narkotrafikatzaileek. Enkargu hauek bi modutan egiten dituzte, portuetara edukiontzien bitartez sartuz edo fardoak uretara botaz, itsasertzera iritsi baino lehen eta hauek kontrolguneak sahiestuz itsasertzera eramanez. Azken modu hau sarritan erabili zuten Galiziako narkotrafikatzaileek. Kolonbiatik droga itsasontzi handietan ekartzen zuten, itsasertzetik gertu zeudenean uretara botatzen zituzten fardoak eta bertako trafikatzaileak jaso eta leku seguru batean gordetzen zituzten.[93]

Kokaina trafikoa Espainiara

Narkotrafikatzaileak merkantzia kantitate handietan sartzeko Algeciras, Balentzia eta Bartzelonako portuak erabiltzen dituzte. Droga erropa, fruta edo makinen artean gordetzen dute. Kasu batzuetan merkataritza-izen faltsuak sortzen dituzte beraien kargamentuak ezkutatzeko.[95]

Haxixaren trafikoan Espaina da substantzia hau Europan sartzeko erabiltzen den herrialde. Droga hau Marokotik Espainiara eramaten da errepidez, itsasoz edo airez. Baina bide honekin arazoak edukitzen badituzte egoera politikoengatik Mauritaniara eramaten dute lehengo eta ondoren Espainiara. Bide ohikoena eta motzena Cádiz eta Málaga eramatea da, baina bertan Guardia Zibilaren talde batek droga trafikoa geldiarazteko betebeharra du.[96]

Kalamua (haxixa sortzeko erabiltzen den droga) Espainian droga ohikoena da. Osasun Ministerioaren datuen arabera, biztanleen  %7,3ak  azken hilabetean substantzia hau kontsumitu duela aitortzen du, hau da, 322.000 pertsonek hain zuzen ere.[94]

Espainian kontsumoa urriagoa den beste droga batzuk bide luzeagoa egiten dute  bertara iristeko. Heroinaren kasuan, bide motzena, Afganistanetik Iranera eta handik Turkia edo Azerbaijanetik pasa eta Espainara, bide hau errepidez egiten da. Europol-en arabera Bartzelona droga banaketako puntu garrantzitsuenetako bat da.

Beste bide bat, Afganistanetik Somaliara, Nigeria eta Maroko pasa ondoren Espainiara heroina sartzea lortzen dute. Bide honetan ohiko ibilbideko puntu batzuk erabiltzen dituzte eta garraiorako gehien bat kamioiak eta itsasontziak erabiltzen dituzte.[97]

Droga sintetikoko trafikoa Espainiara

Baina Espainian substantzia hau ekoizteko ahaleginak ere egin dira,  Kataluinan gehienbat,, saiakera guzti hauek poliziak zapuztu ditu. Espainia substantzia honen konfiskazioan Europako laugarren herrialde da, 524 kilorekin, Erresuma Batua, Bulgaria eta Italiaren atzetik.[94]

Droga sintetikoen kasuan Europako mugen egoerez baliatzen dira. Herbereetako eta Belgikako laborategietan ekoiztu eta errepidez, kotxe partikularretan, garraiolari profesionalen bidez edo turisten karabanetan garraiatzen dute. Beste bide batzuk ere erabiltzen dituzte, Txinatik Espainiara hegazkinez, Indiatik Afrikara eta ondoren Espainiara eta abar. Substantzia hauek ez dira horren ohikoak Esapiniako gazteen artean, soilik %1 kontsumitzen dute.[94]

Eskala handiko trafikoari dagokionez, Onudden txostenaren arabera, merkatu honen balioa mundu mailan 94.000 milioi dolarrekoa izan zela kalkulatzen da. Horren ondorioz, heroina 20.000 milioi eurokoa izan zen, eta kokaina, berriz, 19 500 milioi dolarrekoa. Zifra hori nahiko zuzena dirudi, gaiari buruzko beste azterlan batzuekin alderatzen bada. Adibidez, Caballerok eta Amayak argitaratutako lanaren arabera (2011), Kolonbian eskala handiko kokainaren trafikoak 2008rako gutxi gorabehera 7.000tik 9.000ra milioi dolarreko diru-sarrerak eragin zituela kalkulatzen da. Jakina denez, Kolonbia aktualki kokaina puruaren %50 baino gehiago ekoizten du Andeetako Eskualdean eta munduan. [99]

Baina finantza kriminaletan narkotrafikoaren (bereziki kokainaren) botere ekonomiko hori ez da arazo estatikoa; aitzitik, azken hamarkadan, bakoitzak aldaketa garrantzitsuak izan ditu, eta horrek eragina izan du eskualdeko legez kanpoko merkatu horren dinamikan. [100]

Tradizioz, mikrotrafikoa izan da narkotrafikoak bere botere ekonomikoa erreproduzitzeko aukera. Herritarrekin kontaktuan egoteko gunea denez, mikrotrafikoak potentzialtasun estrategiko handiak ditu narkotrafikoaren industria oro har arautzeko. Uste dena ez bezala Narkotrafikoaren erregulazio-ahalmena ekoizpenaren kontrolean dago, legez kanpoko drogen merkatuaren erregulazioa ez dago ia batere trafikoaren mende, eskala handian. Horren adibide da narkotrafikoaren ekonomiak tradizionalki elastikoak ez diren jokabideak izan dituela, nazioarteko kantitatea/prezioa erlazioaren aldean. Adibidez, munduko kokaina ekoizpenak behera egin duen arren, Europa eta Estatu Batuak bezalako kontsumo zentro handietako kaleetan jarritako gramoaren prezioak egonkor mantendu dira eta beheranzko joera izan dute hamar urte hauetan (Unodd, 2011). [101]

Izan ere, kokainaren narkotrafikoaren diru-sarrerak mundu osoan banatzean, ekoizpen-kateak kontsumo-zentro handietan saldutako kilogramo baten balioaren %1 baino ez du jasotzen. %49 tokiko eta nazioarteko handizkako banaketa-sareen artean banatzen dira, bai eta logistika-zerbitzuei eta kartel handien aldeko zerbitzuei ordaintzeko ere. Gainerako %50 mikrotrafikatzaileen esku geratuko da errenta handiko herrialdeetako kontsumo-zentro handietako kaleetan. Ameriketako Estatu Batuetako kaleetan jarritako kokaina kilo baten handizkako prezioa txikizkako prezioen laurdena da gutxi gorabehera. Fernandezen arabera, narkomandoaren prezioa handizkako prezioa baino 10 aldiz gorago egon daiteke. Gainera, badira beste aukera batzuk kokainaren eta horren deribatuen merkatua mikrotrafikoa erregulatzeko, haren efektuaren ahalmena murriztuz eta kontsumitzailearen maiztasuna handituz. [102]

Mikrotrafikoaren ezaugarri horrek drogen ahalmen arautzaile estrategikoa ematen dio mundu mailan; izan ere, narkotrafikoaren finantza-boterearen benetako termometroa bihurtzen ari da mikrotrafikoa. Tradizionalki, kokaina kontsumo-zentroetan merkaturatzearen bitartez edo mikrotrafikatzaileen sareen bidez egiten da, prezioak finkatzeko nolabaiteko diskrezionalitatearekin, bai eta beste substantzia batzuekin nahasteko gaitasunarekin ere, haren purutasuna jaisteko. Hala ere, kokainaren merkatuak mundu mailan gaur egun duen geldialdiak pizgarri bereziak sortzen ditu, nazioartean antolatutako sareek txikizkako banaketa kontrolatu dezaten, munduko kokainaren eskaintza globala alde batera utzita beren diru-sarrera handi eta gero eta handiagoei eusteko.

Mikrografia-praktikak sare kriminal antolatuen eskuetan ikusi dira Mexikon azken hamarkadan. [103]Hain zuzen ere, Estatu Batuetan 2001eko irailaren 11tik aurrera izandako muga-kontrolaren pitzaduraren ondorioz, lehen iparraldeko herrialdera pasatzen zen droga asko kontsumitzen eta herrialdearen barnealdera saltzen hasi zen. Horren ondorioz, mikrografikoaren lurralde-kontrolaren alde borrokatzen duten erakunde nar- kotrafikatzaileak agertu dira, eta horrek, neurri batean, Mexikoko indarkeriaren hazkundea azaltzen du, kartelen arteko gerraren ondorioz.

Horren beste adibide bat kaleetan droga-trafikoa egiten duen Cordillera erakundea izan da. Talde horrek Kolonbiako txikizkako droga-trafikoaren %90 baino gehiago kontrolatzen du, eta adarrak ditu Hego Amerikako hainbat hiritan. Erakunde hauek, horrela, munduko beste metropoli batzuetan ere territorioak kontrolatzeko eztabaidak sortu dituzte. Deskribatutakoak, lurralde-eragina areagotzeaz gain, indarkeriaren erabilera eta, ondorioz, hiriko dinamika kriminala ere areagotu ditu. Hori dela eta, Avila (2011) bezalako egileek narkotrafikoari "hiriko kriminalitatearen lokomotora" izena eman diote.

Narkotrafikoaren diru-sarrerak kateetan zehar nola banatzen diren asko aztertu bada ere, irabazien banaketari buruzko egitura mikroekonomikoa ez da oso ondo ezagutzen parte-hartzaileen artean, bereziki iragaitzazko etapetako parte-hartzaileei dagokienez. Drogaren irabaziak parte-hartzaileen artean banatzea garrantzitsua da, hainbat arrazoirengatik. Zaila da ebaluatzea eta kalkulatzea zeintzuk izango diren drogen irabaziak, hondar-erreklamatzaileak nortzuk diren ez badakigu. Zuritzen diren drogen merkatuko irabazien ehunekoa kalkulatzeak ere eskatzen du irabaziak parte-hartzaile guztiei nola banatzen zaizkien ebaluatzea.

Narkotrafikatzaileen erakundeen antzeko tamaina duten enpresa legitimoek, oro har, gerenteak, akziodunak eta soldatapeko langileak izaten dituzte, irabazi gehienak akziodunei mesede eginez. Drogen legez kontrako negozioan diharduten erakundeentzat, oraindik informazio gutxi dago langileen konpentsazioari buruz eta gastu finkoak (soldatak, eroskeriak, produktuen eta ekipoen erosketak, etab.) ordaindu ondoren irabazien hondar-erreklamatzailea nor den jakiteko. Droga-frankizia edo plaza batzuetarako soilik daude kontabilitate-erregistroak, eta ez plazaren mailatik gora jarduten duten finantzatzaileen eragiketa zentralei buruzkoak, baina oraindik maila ezezagun eta zalantzagarrian jarraitzen dute.

Mexikoko gobernuak konfiskatutako narkotrafikatzaileen erakundeen kontabilitate-liburuek informazio-bolumen handia eskaintzen dute Mexikoko droga-plazaren mailan diru-sarrerak banatzeko moduari buruz. Lehenik eta behin, narkotrafikatzaile mexikarren erakundeak handiak dira Mexikoko beste enpresa batzuekin alderatuta, nahiz eta plaza bakarra aztertu funtsezko unitate operatibo gisa. Plazek, oro har, hiri edo eskualde jakin bateko narkotrafikatzaileen erakunde baten eragiketak hartzen dituzte, eta langileen nominan bi langile mota dituzte: barneko langile erregularrak eta lege-langileak; azken horiek, funtsean, gobernuko funtzionarioak dira, eroskeriak ordainduz narkoak antolatzeko zerbitzuak ematen dituzten ordenaren kontura. Plaza bakoitzeko barne-langileen kopurua 61etik 600 ingurura aldatzen da, eta eroskeria jasotzen dutenen kopurua 109tik 1.000 ingurura. Mexikoko enpresen %99k 50 langile baino gutxiago ditu; beraz, barneko langile erregularrak bakarrik kontuan hartuz gero, lanpostu bakoitzak Mexikoko enpresa gehienek baino langile gehiago ditu. [104]

Bigarrenik, erakunde horietako langileak nahiko konpentsatuta daude. Langile erregularren batez besteko soldata (hilean gutxi gorabehera us $1.650) Mexikoko sektore formaleko batez besteko soldata baino 1,3 aldiz handiagoa da, eta gutxieneko soldata baino 6 aldiz handiagoa. Okupazioari eta Enpleguari buruzko Inkesta Nazionalak adierazten duen soldatei buruzko informazioak %50eko akatsa duela onartzen bada, narkotrafikatzaileen erakundeen batez besteko barne-soldata, hala ere, eskalako 75. pertzentilean dago. Barruko langileen soldatak nahiko antzekoak dira plaza baten eta bestearen artean. Soldata horiek askoz handiagoak dira ikertzaileek Chicago eta Washington hirietako txikizkako droga-saltzaileen artean dokumentatu dituztenak baino. Datu estatistiko horiek Mexikoko droga-trafikoaren eskala sistemikoa eta iraunkorra ulertzen laguntzen dute, arrisku larriak eta zigor penalak aztertuz.

Erakunde baten barruan, operadoreek Mexikoko sektore formaleko langile batek lortzen duen batez besteko soldataren bikoitza inguru irabazten dute; zentinelek, berriz, langile kopuru handiena osatzen dutenek, sektore formaleko langile batek baino pixka bat gehiago irabazten dute. Administratzaileek, operadoreek bezala, sektore formaleko langile baten batez besteko soldataren bikoitza irabazten dute. Operadoreek eta jagoleek ziurrenik ez dute giza kapital bereziki altua, eta, beraz, legez kanpoko sektoretik jasotzen dituzten soldatak askoz handiagoak dira enplegu legitimo batean jaso ditzaketen soldatak baino.

Eguneroko eragiketak egiten dituzten langileei soldatak ordaintzeaz gain, eroskeriak hilero ordaintzen dira, batez ere ordenako agenteei. Eroskerien batez bestekoa soldaten batez bestekoa baino txikiagoa bada ere, plaza guztietan, batean izan ezik, eroskeriengatik gastatutako guztizkoa barneko langileei soldatetan ordaintzen zaien zenbateko osoa baino handiagoa da.

Soldatak, eroskeriak eta bestelako gastuak (drogak, armak eta abar egiteko ekipoak) ordaintzeko erabiltzen diren plazen operazio-funtsen %70 baino gehiago atzerriko iturrietatik eta identifikatu gabeko iturri nazionaletatik dator. Atzerriko osagaia operazio-funtsen %65 da, eta, ustez, narkotrafikatzaileen erakundeek atzerrian drogak salduz lortutako irabaziak dira. Gainerako eragiketa-funts gehienak tokiko iturrietatik sortzen dira, tokiko delitu-jardueretatik barne. Batez beste, eragiketa-funtsen ia erdiak soldatak eta eroskeriak ordaintzeko erabiltzen dira. Makineria, ziurrenik metanfetamina bezalako drogak egiteko erabiltzen dena, gastu handia da, nahiz eta hori plaza batzuei bakarrik dagokien. Plazek ez dituzte irabaziak atxikitzen, eta eragiketa-aldia amaitzean, batez beste, eragiketa-funtsen %18 itzultzen diote erakunde zentralari. [105]

Drogen kontsumoa nerabezaroan edo gaztaroan hasi ohi da, eta hori kezka sozial nabaria bihurtu da azken urteetan. Erresuma Batuko Office for National Statistics erakundeak adierazi duenez, 11 eta 15 urte bitarteko ikasleen %12ak drogak kontsumitu zituen iaz. Marihuana izan zen erabiliena eta gazte horien herenari baino gehiagori (%35) droga mota bat edo gehiago eskaini zieten.

Europar Batasunak babestutako txosten baten arabera, jende gaztearen artean gero eta ohikoagoa da mozkortzea. Hainbat txostenetan adierazi den bezala, alkoholismoak ondorio kaltegarriak ditu epe laburrean, hala nola, istripuak, indarkeria eta pozoitzea, baita gizarte eta garapen arazoak ere. Japonian egindako ikerketa baten arabera, "Nerabeek gehien erabiltzen dituzten drogak disolbatzaile organikoak dira, beste substantzia batzuen erabilera eragin dezaketenak".

Guztira, 2012. urterako 12-65 urteko 28 milioi edale zeudela adierazten da; horietatik, kontsumitzaileen% 53 gizonak dira eta %47 emakumeak. Gainera, %25ek tabakoaren mendekotzat jo zuen bere burua: %69 gizonak ziren eta %31 emakumeak. Erretzaileen %72k adierazi du 18 urte bete baino lehen hasi zela; gaur egun, berriz, erretzaileen %9 adingabeak dira. Bildutako zifra horiek tabakoa edo alkohola bezalako drogen kontsumitzaileen okupazio nagusia erabiltzen dela erakusten dute. Droga indartsuagoei dagokienez, biztanleen %7k onartzen dute droga kimikoak maiz kontsumitzen dituztela, eta %63k, aldiz, onartzen dute ez dituztela inoiz probatu. [113]

Aipatutakoa ikusita, Kofi Annan Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusi ohiak honako hau adierazi zuen: "Drogak gizartea suntsitzen du, delitua sustatzen du, hiesa bezalako gaixotasunak zabaltzen ditu eta gure gazteekin eta gure etorkizunarekin amaitzen du". Askotan, toxikomanoek estupefazienteen trafikoan eta hilketetan parte hartzen dute. Era berean, indarkeriaren biktima dira edo planifikatu gabeko sexu-harreman arriskutsuak eragiten dituzte. Estatu Batuetako gobernuaren txosten baten arabera, "Drogazaletasuna ez da pobreen, gutxiengoen edo auzo baxuen arazoa bakarrik. Gizarte-maila guztietako eta herrialde osoko pertsonei eragiten die.

Nerabezaroan drogen erabilera bereziki kaltegarria da, trantsizio-aldi horretan gorputz-aldaketak, aldaketa afektiboak, kognitiboak eta gizarte-harremanak gertatzen baitira. Gazteen osasunarentzat oso arriskutsua da, gorputzean eta organoetan kalteak eragiten baititu, hala nola: Antzutasuna, adikzioa, mendekotasuna, desnutrizioa, kalteak garunean edo beste organo garrantzitsu batzuetan.

Familia-Terapia Funtzionala (FFT) epe laburreko esku-hartzea da, eta eskuliburuak erabiltzen ditu inplementatzeko. Horrelako esku-hartzeak ingurune anbulatorioetan egiten dira, eta familiako kideen arteko interakzioak aldatzea du helburu, gazteen portaera hobetzeko. Gazteen kasuan kalamua, anfetaminak, estasia edo kokaina kontsumitzeko tratamendu gisa terapia horien eraginkortasuna zein den erakutsi du. [114]

Ameriketako Estatu Batuetan egindako bi azterlanen berrikuspen sistematikoak frogatu zuen esku-hartzeak kalamuaren kontsumoa epe laburrean (lau hilabete) murriztu zuela, eta ondorio hori desagertu egin zen epe luzean. Azterlan horietako batek bakarrik eman zituen drogen kontsumoarekin lotutako emaitzak 11 eta 21 urte bitarteko gazteen artean. Terapia hauen eraginkortasunari buruzko ebidentzia eskasa dela eta, ezinezkoa da ondorio zorrotzak ateratzea eta, beraz, terapia hauek zuhurtziaz erabili behar dira gazteen drogen kontsumora zuzentzen direnean. [115]

Kalkuluen arabera, Europar Batasunean bizi diren helduen %29 edo 96 milioi inguruk legez kanpoko drogak probatu dituzte beren bizitzako uneren batean. Gizon gehiagok diote drogen kontsumoa jasan dutela (57,8 milioi) emakumeek baino (38,3 milioi). Gehien probatzen den droga kalamua da (55,4 milioi gizon eta 36,1 milioi emakume), eta ondoren kokaina. (12,4 milioi gizon eta 5,7 milioi emakume), MDMA (9,3 milioi gizon eta 4,6 milioi emakume) eta anfetamina (8,3 milioi gizon) eta 4,1 milioi emakume). Kalamuaren kontsumo-mailak asko aldatzen dira herrialde batetik bestera, Maltako helduen% 4tik Frantziako %45era. Azken urteko drogen kontsumoa duela gutxiko kontsumoaren adierazle ona da, eta nagusiki heldu gazteengan kontzentratzen da. Kalkulatzen da 19,1 milioi heldu gaztek (15-34 urte) kontsumitu dituzte drogak azken urtean (% 16), eta gizonen kopurua (%20) emakumeena (% 11).

Substantzien kontsumoa gazteekin lotu ohi da, baina arazo horrek ez du adin-mugarik. Adinekoei buruzko gaur egungo datuak urriak dira, eta horrek zaildu egiten du arazoaren garrantziaren eta ondorioen zenbatespen zehatza. Hala ere, datozen urteetarako aurreikuspenak kezkagarriak dira, eta litekeena da adineko helduen substantzien kontsumoa ahaztutako arazo bihurtzea ahaztutako herritar batzuengan.

Europa biztanleriaren zahartze nabarmena jasaten ari da. XX. mendean, 65 urte edo gehiagoko europarren kopurua hirukoiztu egin da eta bizi-itxaropena bikoiztu egin da. 2028an, Europako biztanleriaren laurdenak baino gehiagok 65 urte edo gehiago izango ditu. Kalkuluen arabera, substantzien kontsumo-arazoak dituzten edo asaldura erlazionaturen batengatik tratamendua behar duten adinekoen kopurua bikoiztu egingo da. Horri zor zaio, neurri batean, "Baby boom" kohortearen tamaina (1946 eta 1964 artean jaiotakoak) eta talde horretan substantzien kontsumo-tasarik altuena. [111]

Substantzien kontsumo-arazoak dituzten adineko helduen kopurua gero eta handiagoa denez, laguntza-zerbitzuei eskari gehiago ezarriko zaizkie. Batez ere populazio gazteen tratamendura bideratutako programak egokitu egin beharko dira adin handiagoko talde horren beharrei erantzuteko.

Droga ez-zilegien kontsumoa helduagoetan gazteagoetan baino txikiagoa bada ere, prebalentzia handitzen ari da. Aisialdirako drogen kontsumitzaileak gero eta gehiago dira, eta, mantentze-programek paziente gehiago tratamenduan dituztenez, adineko pazienteen kopurua gero eta handiagoa da. Zifrek adierazten dute adineko helduek edariarekin arazoak izateko arrisku handi samarra dutela. Alkoholaren eta beste droga batzuen erabilera konbinatuak arazo sozial, psikologiko eta fisikoen arriskua areagotzen du, eta zailtasunak eragin ditzake alkoholaren kontsumoa arina edo moderatua denean ere.

Zahartzeak arazo psikologikoak, sozialak eta osasun-arazoak eragin ditzake, eta arazo horiek arrisku-faktore gisa jokatzen dute substantzien abusuan, baina areagotu ere egin daitezke substantzien kontsumoarekin. Osasun fisikoko eta mentaleko arazoak nagusitzen dira substantzien kontsumitzaile nagusietan; hala ere, adineko heldu gehienek harreman erregularra dute lehen mailako arreta-zerbitzuekin edo beste osasun-zerbitzu batzuekin. Adineko helduengan substantzien kontsumoak duen tratamenduari buruz gutxi dakigu. Hala ere, adineko pazienteek serio hartzen dituzte programa terapeutikoak, eta emaitza onak lor ditzakete tratamenduarekin. [116]

2004an, Kontseilu Europarrak esparru-erabaki bat eman zuen, legez kontrako droga-trafikoaren esparruan aplikatu beharreko delituen eta zigorren elementu konstitutiboei buruz. Helburu nagusietako bat Europar Batasunean (EB) zigorrak ezartzeko ikuspegi komun bat eratzea zen, trafiko-delituetarako zigorrei buruzko gutxieneko arau batzuk ezarriz. Esparru-erabakiak honako hau xedatzen du: Estatu kide bakoitzak beharrezko neurriak hartuko ditu 2. eta 3. artikuluetan [droga-trafikoarekin lotutako delituak] jasotako delituak zigor eraginkor, proportzional eta disuasio-zigorrekin zigortzeko, urtebetetik hiru urtera arteko gehieneko askatasun-gabetze-zigorrekin, gutxienez.

Esparru-erabakiak xedatzen du gutxienez 10 urteko zigorrak ezarri beharko liratekeela delitu-erakunde baten barruan egindako delituengatik. Zenbait herrialdek oraindik beste alderdi batzuk kontuan hartzen dituzte; adibidez, pertsona erakunde horretako kide edo lider den, edo funtsak ematen dizkion.

EBk merkatari erabiltzailearen papera hartu du zigorrak ezartzeko araubideetan. Erabiltzaile merkatariei batzuei inposatu egiten zaie zigor murriztuak edo espetxeratzearen ordezko zigorrak, hala nola droga-mendekotasunaren tratamenduak, zerbitzu komunitarioak, zaintzapeko askatasuna edo kondena etetea. Hala ere, jurisdikzio batzuetan, abokatu eta epaileen artean ez dago kontzientzia, jarrera edo gaitasunik erabiltzaile-merkatariei zigor proportzionatuak aplikatzeko.

Delitu ez hain astuna da eta trafikoan duen paper txikiaren isla; beraz, zigor arinagoak behar ditu. Esparru-dekretuaren aplikazioari buruzko txosten batean, Europako Batzordeak honako hau adierazi zuen: "Delitu-erakunde baten esparruan droga-trafikoari buruzko delituak esparru-erabakiak ezarritakoak baino askoz ere zigor larriagoekin zigortzen dira, eta, beraz, zigorraren printzipioak errespetatzen dira. Gaur egun, eraginaren ebaluazioa eta esparru-erabakia berrikusteko prozedura egiten ari dira. [118]

Esparru-erabakiak ez du gomendatzen oinarrizko delituetarako zehapen espezifikorik, baizik eta gutxienez 1 eta 3 urte bitarteko zigorrak ezartzen ditu. Izan ere, oinarrizko delituengatik gehienezko zigorrak ezartzeko xedapenak urtebetetik biziarteko kartzela-zigorrera bitartekoak dira.

Hainbat herrialdetan ez dago zigor maximo bakar bat ere, zigor desberdinak baitaude droga-kategoria desberdinetarako, eta, askotan, pertsonei eta, oro har, gizarteari eragin diezaieketen kaltearen arabera sailkatzen dira. Era berean, hainbat delitu eta zehapen daude hornidura-jardueraren eskalarekin lotuta. Herrialde batzuetan, zigorra delitu bat prozesatzen den gortearen mailarekin lotuta dago, eta, oro har, delituaren larritasunarekin lotuta dago. Hori da Bulgaria, Irlanda, Zipre, Malta eta Erresuma Batuaren kasua. Zortzi herrialdetan, oinarrizko delituagatiko gehienezko zigorra 3 urtekoa edo gutxiagokoa da. Aldiz, lau herrialdetan (Irlanda, Zipre, Malta, Erresuma Batua), oinarrizko delituetarako zehaztuta dago biziarteko espetxealdia, tartean dagoen droga motaren edo kasua prozesatzen den auzitegiaren arabera. Hori zehapen-sistema bat da, epaileei irismen luzeko diskrezioa ematen diena. Herrialde batzuetan, hala nola Italian, Polonian eta Portugalen, otoitz maila ematen da "oinarrizko" delitu batentzat, eta otoitz maila txikiagoa delitua "txikiagotzat" joz gero.

Taiwan Taoyuan Nazioarteko Aireportua

Biziarteko espetxealdia 12 herrialdetan dago eskuragarri kasu larrienetarako. "Oinarrizko" delitua alde batera utzita, goian, droga-legeen testuen arabera, biziarteko espetxealdia ezar daitekeen bost kasu mota daude, eta bat edo gehiago hainbat herrialdetan aplikatzen dira:

• Delituak erakunde kriminal baten barruan egiten dira (Estonia, Grezia, Frantzia, Austria, Eslovakia).
• Osasunari kalte handiena eragiten dioten sendagaien hornidura (Irlanda, Grezia, Zipre, Erresuma Batua)
• Droga kopuru handiak hornitzea (Grezia, Hungaria, Eslovakia)
• Adingabe baten heriotzan (Grezia, Eslovakia) gertatzen da (Luxenburgo)
• Finantza-irabazi esanguratsua (Estonia, Grezia)

Beste 16 estatu kideetan, drogak emateagatiko gehienezko zigorrak 10 urte (Finlandia, Suedia) eta 20 urte (Italia, Portugal) artekoak dira.

Gehienezko zigorrak gutxitan ezartzen direnez, herrialde gehienetan gutxieneko zigorrek eragin handiagoa dute ezarritako benetako zigorretan. Gutxieneko zigorrak epaia zehazteko gutxieneko mugak dira, eta bete egin behar dira, salbuespenezko inguruabarrak aplikatzen direnean izan ezik. Hemeretzi herrialdek gutxieneko zigorrak ezarri dituzte droga-hornidurako oinarrizko delitu batzuengatik. Herrialde batzuetan, zenbait delituri gutxieneko zigorrak ezartzen zaizkie, hainbat faktoreren arabera. Gutxieneko zigorrak urtebetekoak edo gutxiagokoak dira bederatzi estatu kidetan (urte bat) eta 8 urtekoak Grezian. Bederatzi herrialdetan ez dago gutxieneko zigorrik; hala ere, herrialde batzuetako lege penalek gutxieneko iraupena ezartzen dute edozein espetxe-zigorrerako, hala nola hilabete bat edo bi. Faktore hori ez da hemen kontuan hartzen.

Estatu kideek ikuspegi oso desberdinak dituzte droga-hornidurako delituengatik gehieneko eta gutxieneko zehapenak ezartzeko. Herrialde gehienek gehienezko zigorrak dituzte eta erdiek baino gehiagok gutxieneko zigorrak dituzte. Lege-esparru bakoitzeko faktore-konbinazioek esan nahi dute neurri bat bera ere ez dela adierazle egokia edozein deliturengatik herrialdeek ezarritako zehapenaren zorroztasuna alderatzeko.

Droga-hornidurako delituetarako inguruabar astungarriak ohikoak dira herrialdeetako lege-sistema gehienetan. Baldintza horietako gehienak estupefazienteen eta substantzia psikotropikoen legez kontrako trafikoaren aurkako Nazio Batuen 1988ko Konbentzioan daude. Hala ere, legeak idazteko estiloak aldatu egiten dira. Herrialde batzuek zirkunstantzia gehigarrien katalogo oso bat eskaintzen dute, zigor handiagoak ezartzeko. Beste lege-sistema batzuek inguruabar astungarri gehigarri gutxi batzuk baino ez dituzte aurreikusten, zigorren maila aldatzen dutenak (Lituania, Hungaria, Herbehereak, Polonia eta Suedia adibidez).

Hauek dira droga-hornidurako delituetarako ohikoenak diren inguruabar astungarriak:

• Droga kopuru handien parte-hartzea;

• Osasunari kalte handiena eragiten dioten edo hainbat pertsonaren osasunari kalte egitea;

• Droga-trafikoa, erakunde kriminal bateko kide gisa.

Irizpide horiek legezko estatutuetan agintzen ez diren herrialdeetan, sarritan, epaia ematean epaileen diskrezioan eragina duen gida batean sartzen dira.

Europako hemeretzi herrialdek egoera astungarri gisa zehazten dute droga-kopurua. Hala ere, ez dago kopuru "handia" zer den ulertzeko modu komunik. Kantitate handi bat definitzeko hainbat modu aplikatzen dira hainbat herrialdetan (OEDT, 2015). 19 herrialde horietan, drogen kopuru handiaren inguruabar astungarriengatik ezarritako zigorrik handienak 4 urtekoak (Herbehereak) eta biziarteko espetxealdiak (Hungaria) dira. Kopuru handi baten definizioa herrialde bakoitzean ezberdina denez, kopuru horiek konparatzea zaila da. Herrialde batzuek kopuru handiko hainbat maila dituzte, eta penalizazio-maila desberdinak zehazten zaizkie.

19 herrialdetako droga-trafikoari buruzko legerian jasotzen da osasunari eragindako kaltea inguruabar astungarri gisa. Herrialde batzuek hainbat lege-kategoriatan sailkatzen dituzte drogak, honako hauetan oinarrituta:

Osasunerako duten arrisku erlatiboa (Zipre, Herbehereak, Erresuma Batua), kategoria bakoitzerako zehapen-maila desberdinei lotuta baitaude. Osasunari eragindako kaltea inguruabar astungarritzat jotzen denean, oraindik ere gehienezko zigor ugari daude: Espainian 9 urte, Irlandan, Grezian, Zipren, Eslovakian eta Erresuma Batuan, aldiz, biziarteko espetxealdia.

Droga-trafikoa, erakunde kriminal baten zati gisa, inguruabar astungarri gisa zehazten da 25 herrialdetan. Herrialde horietan, alde nabarmenak daude gehienezko zigorren artean, 8 urtetik biziarteko kartzela-zigorrera arte.

EBko estatu kideetako droga-trafikoari buruzko lege nazionalen artean, askoz ere inguruabar aringarri gutxiago daude larriagotzeko. Sendotasun gutxi dago herrialdeen artean.

Zortzi herrialdetako drogen legeek (Belgika, Alemania, Grezia, Espainia, Italia, Malta, Portugal, Errumania) berariaz xedatzen dute delitugile batek epai bihozberagoa jaso dezakeela agintariekin lankidetzan arituz gero, beste narkotrafikatzaile batzuk erakartzen lagunduko duen informazioa emanez. Baldintza zehatzak eta arintzearen erak desberdinak dira herrialdeen artean, baina guztiek zigorra murriztea dakarte (adibidez, Italian). Delitu txikitzat jo dezakete, berriz, ekintzaren bitartekoak, ezaugarriak edo inguruabarrak edo substantzia narkotikoen kalitatea direla eta. Faktore astungarriekin bezala, herrialde batzuek faktore aringarriak preskribatzen dituzte legezko estatutuetan, eta beste batzuetan epaileek aintzat hartuko dituzte epaia ematean. [119]

1961eko Hitzarmen Bakarraren 1. artikuluak ezartzen duenez, laboretzat hartzen da "apainduraren, koka zuhaixkaren edo kalamuaren landarearen laborantza". Ekoizpentzat hartzen da "opioa, koka hostoak eta kalamuaren erretxina lortzen diren landareetatik bereiztea". Horrela, laborantza eta ekoizpena lurrari eta landareei fruituak emateko beharrezko lana dela uler dezakegu.

Espainiako legerian, zehazki 17/1967 Legean, salbuespen gisa hartzen dira industria, zientzia edo irakaskuntza-helburuetara bideratutako kasuak, betiere Osasun eta Kontsumo Ministerioko Farmazia eta Osasun Produktuen Zuzendaritza Nagusiaren mendeko Estupefazienteak eta Psikotropikoak Kontrolatzeko Zerbitzuaren nahitaezko baimena lortu bada.

1961eko Hitzarmenaren ondorioetarako, fabrikaziotzat har ditzakegu estupefazienteak lortzea ahalbidetzen duten prozedura guztiak, ekoizpenaz bestelakoak, estupefaziente batzuk fintzea eta beste batzuk bihurtzea barne. Honela ere definitzen da: opioa, koka hostoak, kalamua eta kalamu erretxina lortzen diren landareetatik bereiztea.

17/1967 Legearen 11. artikuluak honela definitzen du fabrikazioa: produktu horiek lortzeko eragiketen multzoa, lehengai gordinetik abiatuta, produktu batzuk araztu eta beste batzuk bihurtuz.

Tradifikatzea ez da soilik merkaturatzeko, negoziatzeko, kontratatzeko, saltzeko eta abarrerako eragiketekin identifikatzen, zentzu zabalagoarekin baizik. Horrela, tokiz aldatzea, ibiltzea, zirkulatzea eta abar esan nahi du.

Auzitegi Gorenak esan du droga-trafikoak ez duela soilik drogak diruarekin edo antzeko zerbaitekin trukatzea barne hartzen, baizik eta hori zabaltzeko ekintza oro, baita hura bultzatzen duen mugikorra edozein dela ere hirugarrenei ematea edo transmititzea ere.

Jurisprudentziak behin eta berriz adierazi du trafikoa gauza bat beste pertsona bati edo batzuei transmititzearen baliokidea dela, hau da, horien jabetza edo edukitza lekualdatzea, doan eta kostu bidez, osorik edo zati batean, zuzenean edo zeharka, baldin eta transferentziak beste batek kontsumoa sustatzea, erraztea edo faboratzea badakar.

Jurisprudentziak jarrera uniformea izan du horri dagokionez, droga toxikoen, estupefazienteen eta substantzia psikotropikoen legez kanpoko kontsumoa sustatu, lagundu edo erraztu dezakeen trafiko-egintzen artean dohaintza sartzeari dagokionez. Era berean, 368. artikuluan bitartekariaren jokabidea subsumi daiteke, eta, beraz, egile zuzentzat jo.

Auzitegi Gorenaren jurisprudentziak ulertu du beste subjektu batzuei droga kontsumitzeko gonbidapena egitea, doan bada ere, Zigor Kodeak onartutako muga gainditzen duen jokabidea dela.

Aldiz, ez dira ohikoak baimendutako kontsumoa sustatzen, laguntzen edo errazten duten jokabideak; horietako batzuk kontsumoa bera eta antzeko egoerak erraztera bideratuta daude, hala nola kontsumo partekatua, aurrerago ikusiko dugun bezala; ezta, baimenduta ez egon arren, legez kanpoko kontsumoa sustatzeko, bultzatzeko edo errazteko gaitasun objektiboa eta/edo subjektiboa duten guztiak ere. [120]

Autokontsumora bideratutako droga izatea (gehienez ere, administrazioko arau-haustea den jokabidea) eta horrekin trafikatzea (ZKren 368. artikuluaren arabera zigorgarria) bereizteko, kasu gehienetan zeharkako edo zantzuzko frogara jo behar da. Doktrina sendotua da honako irizpide hau: ez-zilegi penalaren eta ez-zilegi administratiboaren artean ez dago desberdintasun kualitatiborik, kuantitatiboak baizik.

Itxurazko bi paradoxa daude droga ez-zilegien eta ingurumenaren arteko harremanaren bihotzean. Lehenengo paradoxa da drogak legez kontra ekoizteko behar den lur kopurua txikia bada ere nekazaritza globalari dagokionez, drogak landatzeak izugarrizko garrantzia izan duela munduko ekosistemarik bioaniztunenetako batzuen soiltze eta degradazioan, parke nazionaletakoak eta lurralde indigenetakoak barne. Bigarren paradoxa da ingurumen-suntsiketa ugaritzen ari dela droga-trafikoko eskualdeetan, droga-debekuan eta droga-trafikoaren aurkako beste neurri batzuetan inbertsio iraunkorrak egin diren arren.

Oinarrian drogak kontrolatzeko politikek kalte gaiztoa egiten diote ingurumen naturalari. Droga-laboreak errotik kentzeak baso-soiltzea bultzatzen du, droga-ekoizleak pixkanaka ingurune berri eta urrunagoetara mugiarazten baititu. Drogen bidalketak eteteko eta geldiarazteko politikek basoen galera eta habitataren suntsipena bultzatzen dute, trafikatzaileak bide berri gehiago bilatzera bultzatzen baititu, askotan mugako biodibertsitate-eskualdeetan zehar zizelkatzen dituztenak. Drogak debekatzeak eta horrekin lotutako legez kanpoko merkatu saihestezinek aukera ematen diete trafikatzaileei, besteak beste, mugako hazkuntza, mozketa eta nekazaritza jarduera zabal eta ekologikoki suntsitzaileak garbitzen dituzten trafiko-zentroen inguruan askotan puztutako irabaziak lortzeko.

Beraz, Drogaren eta Delituaren Aurkako Nazio Batuen Bulegoak (ingelesez, UNODC) eta Nazio Batuen Erakundeko Egonkorren Batzordeak droga-hornidura desagerrarazteko laguntza ematen dute, NBEk biodibertsitatea babesteko, ekosistemaren zerbitzuak bermatzeko, herri indigenen eskubideak bermatzeko, klima aldatzeko eta garapen iraunkorra sustatzeko egiten dituen ahaleginen aurka zuzenean. Droga-politikek munduko ingurumenean gero eta biktima gehiago dituztela argi geratu arren, gaiak arduradun politikoen arreta eskasa erakarri du. Inola ere eztabaidatzen ez bada, ingurumen-gaiak droga-politikatik "aparte" eztabaidatzeko joera dago, eta normalean droga-laboreak errotik kentzeko testuinguruak soilik hartzen dituzte kontuan, eta ez dira kontuan hartzen droga-debekuak iragaitzazko eremuetan dituen inpaktu ekologiko garrantzitsuak. Ondorioz, droga-politiken ingurumen-kostuak larriki gutxietsi dira, eta Nazio Batuen barruan eta kanpoan alderdi interesdun garrantzitsuak baztertu egin dira droga-politikei buruzko eztabaidetan.

Basoak funtsezko babesguneak dira. 2014ko Nazio Batuen Basoei buruzko New Yorkeko Adierazpenaren arabera, "Basoak eta gizarteari eskaintzen dizkioten zerbitzuak ezinbestekoak dira garapen iraunkorrerako eta giza ongizaterako... 13 milioi hektarea basok galtzen jarraitzen dute urtero, eta berotegi-efektuko gasen urteko isurketa globalen %20raino iristen dira”. Adierazpen horren sinatzaileek baterako konpromisoa hartu zuten basoen galera murrizteko. Erdira, 2020rako, eta erabat amaitu, honetarako: Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Konbentzioaren (CMNUCC) pean antolatutako baso-soiltze eta degradazioko ekimenen (Redd) isurketak murriztu zituzten, baso-erreserbetan jasotako karbonoarentzako finantza-balioa sortzeko eta basoen kontserbazioa eta erabilera sustatzeko. [121]

Estupefazienteen legez kontrako trafikoaren aurkako 1988ko Konbentzioak drogak desagerrarazteko neurriak eskatzen ditu, "Ingurumenaren babesa behar bezala kontuan hartzeko”. ONUDDek denbora luzez dokumentatu du desagerrarazteko ahaleginek drogen ekoizpena gobernatu gabeko eta baliabideetan aberatsak diren mugetara lekualdatzeko joera dutela. UNODCk ere azpimarratzen du drogen laborantzak ingurumen-inpaktu larriak dituela. Drogei buruzko 2015eko Munduko Txostenak,[122] adibidez, honako hau dio: "Drogen legez kanpoko ekoizpenak eta trafikoak ingurumenean duten eragina asko dokumentatu da, eta arreta handia jarri zaio legez kanpoko laboreek Latinoamerikako eta hego-ekialdeko Asiako baso primarioen degradazioa eta suntsipena eragiten duten moduari. Hala ere, bi behaketak ez daude analitikoki lotuta. Horren ondorioz, ingurumenarekiko kezkak etengabe desagerraraztea justifikatzen dute, gaitzetsi beharrean.

NBEko beste agentzia batzuek eta erakunde multilateralek, aldiz, basoen galeraren zabalkundean errotik kentzeko politikek duten zeregina aitortzen dute. Nazio Batuen Batzar Nagusiak (UNGASS) drogei buruz 2016an egindako bilkura bereziko gaiak aurkezten dituen politikei buruzko txosten batean, Nazio Batuen Garapenerako Programak (PNUD) honako hau dio: "Desagerrarazteko kanpainek ondorio suntsitzaileak izan dituzte ingurumenean" eta fumigazio-kanpainek "ez dute legez kanpoko ekoizpena desagerrarazi, ingurumen-garrantzi handiagoko eremu berrietara eraman baizik". Droga-arazoen eta garapen iraunkorraren arteko lotura estuak, PNUDek honako hau adierazten du: "Drogak kontrolatzeko eta garatzeko erakundeek modu isolatuan jarduteko joera izan dute, eta kasu batzuetan, helburu gurutzatuekin." Laburpenak adierazten du drogen politikak garapen-helburuekin osoago lerrokatu behar direla, eta Batzar Nagusiari eskatzen dio metrika multzo integral bat garatzeko, inpaktu zabalagoak eta Drogak kontrolatzeko asmorik ez Garapen-politikak.

NBEko zenbait agentziak eta beste erakunde multilateral batzuek, hala nola Amerikako Estatuen Erakundeak (AEE), aireko fumigazio-kanpainetan defoliatzaile toxikoen erabilerarekin lotutako ingurumen-ondorioak deskribatu dituzte.15 hamarkadetako iraupeneko fumigazio-programa kolonbiarrak, adibidez, zenbaketa handia jaso zuen, basa-bizitzari, abereei, elikagai-laboreei eta osasunari egindako albo-kalteengatik. Glifosato defoliatzailea erabiliz airea desagerraraztea, osasun-arazoak aipatu ziren AEEren 2013ko txostenak ere arreta jartzen die trafikoarekin aberastutako erakunde kriminalek landa-garapena desitxuratzeko moduei.

Txostenaren arabera, trafikoaren irabaziak landa-enpresetan inbertitzen dira, hala nola, abeltzaintzan eta zuraren erauzketan. Bestela, badirudi isiltasun politiko orokorra dagoela droga-politikek igarobideetan dituzten inpaktu ekologikoei buruz.

Gaur egungo aldaketa sozial, ekonomiko eta teknologiko azkarrek familietan eta komunitateetan duten eraginari buruzko literatura zabala dago. Literaturaren zati handi bat kualitatiboa da. Zalantzarik gabe literatura horren aurkikuntzen eta drogen abusuaren arazoen artean lotura asko dauden arren, lotura horiek ikerlan honen esparrutik harago daude. Drogen abusuaren eta familien arteko harremanerako gai garrantzitsu asko UNDCP eta Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) prestatutako bi posizio-dokumentutan laburbiltzen dira. Hurrengo eztabaidak ikerketa handiagoa egiteko aholku batzuk baino ez ditu ematen.

Badirudi familiaren desintegrazioa substantzien abusu-arazoekin lotuta dagoelat. Adibidez, UNRISDek eta Mexikoko Nazio Batuen Unibertsitateak egindako herrialde-azterketak, legez kanpoko drogen abusua estuago lotzen dela familiaren desintegrazioarekin pobreziarekin baino erakusten du. Antzera, Laos herriari buruzko herrialde-azterketak (La República Democrática) erakutsi zuen, familiak eta komunitateak egindako kontrol sozialak gainbehera etorri zirela. Gizonen, emakumeen eta haur gazteen artean opio- eta heroina-kutsua izan zuen. Thailandiari buruzko herrialde-azterketak hiritartzeari, kultura-aldaketa azkarrari eta familia-kohesioaren kolapsoari egozten die heroina eta substantzia psikotropikoak gero eta gehiago erabiltzea. Harremanak beste era batera ere funtziona lezake, familia-harremanak estutzen dituen substantzien abusuarekin, eta, azkenik, familiak disfuntzionalak izatea eragiten du, gizarteko aktibo baten familiak zama bihurtuz.

Nahiz eta familiek eragin handia duten haurren jarreren, balioen eta portaera-ereduen eraketan eta, beraz, substantzien abusuaren prebentzioan, parekoen taldeek askotan erakusten dute are eragin sendoagoa dutela. Parekoen eragin negatiboa areagotu egiten dela dirudi gurasoek gainbegiratze-rol tradizionalak alde batera uzten dituztenean. Droga-abusua bideratzen edo areagotzen dutela uste den familia-faktoreen artean daude gurasoen absentzia luzea edo traumatikoa, diziplina larria, komunikazio emozionalik eza eta gurasoen droga-erabilera. Diru-sarrera txikiak eta irregularrak etxean egonkortasunik ez izateak eta langabeziak estresa areagotu dezakete familian, eta drogen abusua jasateko arriskua. Horrek eremu zabala irekitzen du gobernuaren balizko ekintzetarako, ahultasun hori murrizteko. [123]

Familia bera droga-arazoen iturria izan badaiteke ere, indar handia izan daiteke prebentzioan eta tratamenduan. Familia-terapia gehiago onartu da, eta familiako kide batek baino gehiagok aldi berean parte hartzen du terapia-saioetan. Familia gehienak emakumeek babesten eta artatzen dituztenez, emakumeek funtsezko zeregina betetzen dute maiz gazteen irakaskuntzan, arreta medikoa ematen zaiela ziurtatuz eta loturak mantenduz eta komunitatearen laguntza mobilizatuz, beharrezkoa denean.

Beraz, emakumeak drogen prebentziorako eta tratamendurako baliabide gisa aitortzeak eta modu eraginkorrean erabiltzeak drogen eskaintza eta eskaria murrizteko ahaleginak hobetu ditzake. Familia-unitateak, oro har, interes argia du familiako kide indibidualak drogen abusura eror ez daitezen. Beraz, gobernuaren eta komunitatearen prebentzio-programen aliatu boteretsu bihur liteke.

Narkotrafikoa legez kanpoko jardueretako bat da, eta harreman handia du delitu hauekin: pertsonen trafikoa, armen trafikoa, diru garbiketa, ustelkeria, besteak beste. Horrek esan nahi du narkotrafikatzaile asko dituen herrialdeak ahulezia handia izango duela biztanleen eta erakundeen segurtasunari dagokionez. Narkotrafikotik sortzen diren arazoak oso larriak dira, alde batetik, herritarrei eragiten dien kalte soziala eta, bestetik, Heriotzan amaitzen da, familien suntsiketa, baita herrialdeetako ekonomiarena ere, drogak ekoizten dituztenentzat handia den arren Artikulu honen helburua da erakustea, zifretan, legez kontrako jarduera horrek nola eragiten dion gizarte osoari, modu batera edo bestera.

Drogaren eta Delituaren aurkako Nazio Batuen Bulegoaren (UNDOC) arabera, narkotrafikoaren negozioak urtean 2 bilioi dolar baino gehiagoko irabaziak ditu. Kopuru hori planetak urtebetean ekoizten eta kontsumitzen duen guztiaren %3,6ren baliokidea da. Latinoamerikan, Argentinaren Barne Produktu Gordina (BPG) lau aldiz izango litzateke, edo Kolonbiarena ia hamar aldiz, mundu mailan diru-sarrera ertain altua duten bi herrialde baitira.

Nazio Batuen Erakundeak (NBE) uste du Ameriketako herrialdeetan urteko drogen diru-sarrerak 150.000 milioi dolarrekoak direla, eta horietatik Ipar Amerikako eskualdeak sortzen du hemisferio osoaren zatirik handiena. Bestalde, 2016ko Munduko Ekonomia Foroaren txostena (Davoseko Foroa ere deitua) estimazio txikiagora iristen da, bilioi bat dolar baino gehiagora. Honek, Global Financial Integrity (GFI ingelesezko siglengatik) delakoaren 2011ko ikerketa batean oinarritzen da. [124]

Nazio Batuen Drogei buruzko 2017ko Munduko Txostenak, gainera, kezka berezia adierazten du 29,5 milioi pertsonak drogen kontsumoagatik nahasmendu larriak dituztelako, droga-mendekotasuna barne, eta horiek dira ahulenak. Izan ere, munduko biztanleriaren %5ak droga motaren bat kontsumitu zuen 2015ean, hau da, 250 milioi pertsona inguru, eta gutxienez 190.000 hil ziren urte horretan estupefazienteekin lotutako arrazoi zuzenengatik.

Narkotrafikoaren aurkako borroka funtsezko faktorea da antolatutako delitu-taldeek beren jarduerak dibertsifikatzea eragozteko, eta legez kontrako merkatu jakin batzuk murriztetik eta ezabatzetik harago doazen estrategiak behar dira. Bestalde, legez kanpoko laborantzari eta droga-trafikoari aurre egiteak talde terrorista batzuen irismena murriztu dezake. Kontuan izan behar da eraldaketa teknologikoak, sare ilunaren hodi bidezko trafikoa barne, ordenako indarren esku-hartzeen belaunaldi berri bat eskatzen duela. Azkenik, drogek eragindako diruari jarraitzea da narkotrafikoari aurre egiteko irizpiderik eraginkorrenetako bat.

Ekuadorren adibidez, narkotrafikoaren negozioa ezkutuan dagoen arazoa da, eta zuzenean eragiten dio gure biztanleriari eta, hein handiagoan, mugan dagoenari. Kolonbiako kantziler Maria Angela Holguinen arabera, borroka horri aurre egin behar diote Ekuadorrek eta Kolonbiak, baina baita eskualde osoak ere, FARCen disidentzien atzean narkotrafikoaren kartelak baitaude. Maria Fernanda Espinosa Ekuadorko kantziler ohiak eta Kolonbiako kantziler ohiak AEEren Kontseilu Iraunkorrera jo zuten, mugako indarkeriaren berri emateko. Egoera horren erdian, Ekuadorrek iragarri zuen Kolonbiako Gobernuaren eta ELNren arteko bake prozesuaren bermatzaile izateari utziko diola gerrillak jarduera terroristak eten arte.

Toxikomanoentzako kontsumoaren ustezko "onurak" iragankorrak izan ohi dira, eta azkar ordezkatzen dira gizartearentzako osasun- eta finantza-karga handi batengatik, baina, zalantzarik gabe, irabazi handiak daude legez kanpoko drogen hornitzaile eta trafikatzaileentzat. Hori argi eta garbi ikusten da hornitzaileek eta trafikatzaileek legez kanpoko merkatuetan jarduteko duten prestutasunagatik. Hala ere, ekoizpen- eta trafiko-herrialdeek prezio sozial eta politiko altua ordaintzeko joera dute epe laburreko irabazi ekonomikoengatik.

Inkautatutako dirua eta armak

Sendagaien salmentatik sortutako diru-sarrera gehienak herrialde kontsumitzaileetan mantentzen dira, hau da, irabazi gehienak herrialde industrializatuetan lortzen eta berrinbertitzen dira. Kokainaren eta heroinaren balio agregatuaren (irabazi gordina) ehuneko 90 baino gehiago drogen industria ez-zilegiaren banaketa-etapan sortzen da. 1991ko zifrak hartuta, adibidez, %100eko kokaina hutsaren gramo bat 4.30 dolarrean saltzen zen Kolonbian; Estatu Batuetako azken salmenta-prezioa 59 eta 297.30 dolarren artean zegoen irabazi gordinaren marjina, edo balio agregatua, txikizkako balioaren% 93 eta 98.5 artean. Heroinaren magnitudeak antzekoak dira. Pakistango barne-merkatuan, handizkariek eta txikizkariek heroinaren txikizkako prezioaren bederatzi hamarren inguru lortzen dituzte. Hala ere, are handiagoa da nazioarteko trafikoaren balio erantsia heroinak Pakistan uzten duenean.

Pakistanen heroinaren prezioa doan gramo bakoitzeko 3.3 dolarrekoa izan zen 1992/93an; kaleko merkatuetan gramo bakoitzeko txikizkako prezioa (ehuneko 40ko purutasun-mailarekin) 130 dolar ingurukoa izan zen mendebaldeko Europan (Europa mendebaldeko 17 herrialdetako batezbesteko haztatua). Nekazarien irabazien partaidetza guztizko balio agregatuaren prozesuan %1 baino txikiagoa izan zen Mendebaldeko Europa eta Herrialde ekoizletik kanpoko trafikoak erantsitako balioa mendebaldeko Europako txikizkako balioaren ehuneko 97 ingurukoa izan zen. "Nazioarteko" trafikoaren kategoria orokorreko mozkin-marjina handien konbinazioak ezkutatu egiten du balio osoaren erdia gutxi gorabehera herrialde kontsumitzaile desberdinetako banaketa-sare nazionaletan gehitzen dela. Estatu Batuetan, balio agregatua are handiagoa da, bai heroinarentzat (txikizkako prezioen ehuneko 57), bai kokainarentzat (txikizkako prezioen ehuneko 68). Diluzioen ondoriozko irabaziak barne hartzen badira, balio agregatu osoaren hiru laurdeneko batez bestekoa sortzen da azken helmugako herrialdean.

Hala ere, herrialde ekoizleetara bideratzen den legez kontrako drogen industrian sortutako diru-sarreren ehuneko 10 baino gutxiagoko zati txikia, kasu gehienetan ehuneko 5 baino gutxiago, ekonomia horietako batzuetan eragin esanguratsua izateko adinakoa da. Paradoxikoki, herrialde industrializatuetan askoz droga gehiago sartzeak garrantzi ekonomiko txikia du haientzat.

Boliviako ekonomiarako legez kanpoko drogen industriaren eragiketen "mozkinen" zenbatespenek, adibidez, iradokitzen dute segur aski 0.7 mila milioiko balio erantsi gordinera iritsi zirela, hau da, BPGaren (1989) ehuneko 15 gobernuaren iturrien arabera, eta 1980ko hamarkadaren amaierarako beste zenbatespen batzuek balio are altuagoak erakusten dituztela. Horren ondorioz, gutxi gorabehera 280 milioi atxiki zituzten ekoizpen-faktoreek. Beraz, Estatu Batuetako iturrien arabera, industriak ekonomiari egiten zion benetako ekarpena BPGren ehuneko 6koa zen.

Hala ere, kokaren prezioen beherakadarekin eta Boliviako ekonomiaren hedapen orokorrarekin, badirudi urteko "mozkinak" 120 milioi dolarrera jaitsi zirela 1993an, hau da, Boliviako 1980ko hamarkadaren amaieran zeuden 34 magnitudeen antzeko ehuneko 2ra, Afganistanera aplikatzen dela dirudi, munduko opio-ekoizle handienetako bat baita. Munduko koka ekoizlerik handiena den Perun legez kanpoko drogen industriaren "mozkin" estimatuak, termino absolututan Bolivian baino altuagoak badira ere, erlatiboki txikiagoak direla dirudi, eta BPGaren (1988)% 2tik %11ra doaz.

Askoz ere koka-ekoizpen txikiagoarekin, baina askoz ere prozesamendu eta trafiko handiagoarekin, 1980ko hamarkadaren amaieran eta 1990eko hamarkadaren hasieran Medellingo eta Caliko kartelen operazioen gorenean Kolonbiako kokaren ekonomiaren "onurak", Pakistanen kasuan, 36ko BPGaren ehuneko 3 eta 13 artean estimatzen ziren, opiazeoen legez kanpoko industriak tamaina txikiagoa duela dirudi, BPGaren ehuneko 4 inguruko balio agregatua (1992), irudian ikus daitekeen bezala 37 Lehen aipatutako herrialde gehienetan, 1970eko eta 1980ko hamarkadetan gorakada handia izan ondoren, "Mozkinek" 1990eko hamarkadan beheranzko joera erakutsi zuten berriro, drogaren kartel nagusietako batzuk desegin, drogen prezioak jaitsi eta laborantza, fabrikazio eta traffi ckingaren hedapen masiboa gelditu egin zen heinean. [123]

Legez kanpoko drogen ekoizpenak eta trafikoak itxuraz onuragarriak diren ondorio ekonomiko asko ez dira hain onuragarriak eragindako herrialdeentzat, prima facie eman lezakeen bezala. Zenbait herrialde ekoizle "Herbehereetako gaixotasuna" deritzona pairatzen hasi dira, 38, eta horrek drogekin zerikusirik ez duten beste sektore batzuk geldiaraztea edo uzkurtzea dakar, eta, ondorioz, haien ekonomiak legez kanpoko produktu bakar baten mendekoagoak dira. Bereziki, bertikalki integratutako edo sortzen ari den legez kontrako drogen industria eraiki ez den eremu eta herrialdeetan (Bolivian edo Perun, adibidez), narkotrafikatzaileak tarte irregularretan bakarrik agertzen dira nekazarien legez kontrako droga-laboreak erosteko, eta, beraz, maiz, tokiko ekonomietan goraldi eta beherakada-zikloak sortzen dira.

Estatu Batuetan bakarrik, 532,000 bisita izan ziren 1995ean drogekin lotutako larrialdi gelan, 1988an, aldiz, %30 baino gehiago. Horrek argi eta garbi erakusten du drogekin lotutako osasun-arazoen garrantzia, bai eragindako adiktuentzat, bai gizartearentzat, droga-abusuarekin lotutako osasun-kostuekin kargatuta dagoena.

Drogekin lotutako heriotzekin gehien lotzen diren substantziak heroina eta beste opiazeo batzuk, kokaina eta, neurri txikiagoan, barbiturikoak eta estimulatzaile anfetaminikoak dira, bereziki metanfetamina. Dosiaren arabera, benzodiazepinak, haluzinogenoak eta kalamua bezalako substantziek eragin negatiboa dute osasunean. Substantzia horiek, oro har, ez dute heriotza zuzenean eragiten, baina zoritxarreko istripuekin lotuta egon daitezke.

Legez kanpoko drogen kontsumoak eragindako hilkortasun-arriskua kezkatzeko arrazoia bada ere, kontuan hartu behar da drogak kontrolatzeko dauden mekanismoek (prebentzioa, hezkuntza eta legea aplikatzea), nahiz eta substantzien abusuarekin (SARM) lotutako hilkortasuna prebenitu ezin duten, badirudi MEAZ kasuen benetako kopuruak substantzia psikoaktibo zilegien abusuarekin gaur egun izandako mailetara iristea saihestu dutela. Alkohola eta tabakoa urteko ia 5 milioi heriotza badira ere, drogekin lotutako droga injektagarrien erabiltzaileen (UDI) heriotzen kopuruaren 125 zenbatespen egin dira, gehienez ere 200.000 kasu urtean mundu osoan. Ofizialki SARMi buruz informatutako kasuak nabarmen baxuagoak dira. Interpolek 15,000 kasu inguru jakinarazi zituen 1992an; Interpolen eta UNDCPren datuak konbinatzen badira eta estrapolazio bat egiten bada, jakinarazitako SARM kasuen guztizko kopurua 25,000 baino txikiagoa da mundu mailan (1995). [123] Hala ere, herrialde askotan informazio egokirik ez dagoenez, emandako zifrekin azpiirudikapenerako joera dago.

1990eko hamarkadaren hasieran drogak injektatzen dituzten 5,3 milioi pertsona inguru daudela kalkulatzen denez munduan, drogak injektatzen dituzten pertsonen populazioarekiko drogekin lotutako heriotzen proportzioa, UDIren 200,000 heriotzaren estimazioa erabiliz, Estatu Batuekin 126 Estatu ofizialen arabera, zilegi ez diren drogen abusuen populazioaren tamainari buruzko kalkuluak, 1993/94ko 12 milioitan eta Drogen abusua antzemateko sarearen arabera, urtean 8,500 SARM inguru, edo urteko 13,000 (Ameriketako Estatu Batuetako Zentro Nazionala) osasun-estatistiketarako, drogekin lotutako heriotza-tasa toxikomanoen ehuneko 0.07tik 0,1era izan zen Estatu Batuetan. Heriotzen kopurua baldintzarik gabeko abusatzaileekin erlazionatuz, hau da, gutxienez astero drogak erabiltzen dituztenekin (2.7 milioi pertsona inguru 1993/94an), drogekin lotutako heriotza-tasa Estatu Batuetako baldintzarik gabeko abusatzaileen %0,3 eta %0,5 artekoa izan zen.

• American Gangster [125]
• Apocalipsur [126]
• Blow [127]
• Chapo. El escape del siglo [128]
• Chasing the Dragon [129]
• Desperado [130]
• El cartel de los sapos [131]
• El infierno [132]
• El Niño [133]
• El puño de hierro [134]
• End of Watch [135]
• Escobar: Paradise Lost [136]
• La fuga del Chacal [137]
• Machete [138]
• María llena eres de gracia [139]
• Miss Bala [140]
• Once upon a time in Mexico [141]
• Quien a hierro mata [142]
• Sangre blanca [143]
• Savages [144]
• Scarface (1983) [145]
• Sicario: Day of the Soldado [146]
• Snitch [147]
• Sumas y Restas [148]
• Tempestad [149]
• The French Connection [150]
• The Mule [151]
• The Poppy is also a Flower [152]
• Traffic [153]

• Alias el Mexicano[154][155]
• Atrapada[156]
• Breaking Bad
• Dueños del Paraíso[157][158]
• El Bronx[159]
• El Capo[160]
• El Cartel[161]
• El Chema[162]
• El Dragón: El regreso de un guerrero[163]
• El final del paraíso[164]
• El Príncipe[165]
• El señor de los cielos[166]
• Enemigo íntimo[167]
• Escobar, el patrón del mal[168]
• Fariña[169]
• La Madame[170]
• La piloto[171]
• La querida del Centauro[172]
• La reina del sur[173]
• La ruta blanca[174]
• La viuda negra[175]
• Las muñecas de la mafia[176]
• Narcos[177]
• Narcos: México[178]
• Pandillas, guerra y paz[179]
• Pure[180]
• Rosario Tijeras[181]
• Secretos en el Jardín[182]
• Señora Acero[183]
• Sin senos sí hay paraíso[184]
• Sobreviviendo a Escobar, alias JJ[185][186]
• Tres Caínes[187]
• Un bandido honrado[188][189]