Igeldoko funikularra

1912ko abuztuaren 25ean ireki zuen Maria Kristina erreginak. Euskal Herriko funikularrik zaharrena da eta Espainiako hirugarrena. Emilio Huizi ingeniariaren diseinupean eraiki zen, eta Severiano Goñik zuzendu zuen obra, hura ere ingeniaria.

Funikularra eta igotzeko errepidea Donostia Igeldoko kasino-dorretxearekin lotzeko eraiki zuten. 1967an kasinoa itxi zutenean, hotela eraiki zuten.

Ibilbidea lerrokadura zuzenekoa da, bide metriko sinplean egiten da hormigoizko lauzaren gainean, eta hiru pontoi edo pasabide ditu itsasargitik Igeldora sartzeko errepidea gainditzeko. Ibilbidearen erdialdera, trenbidea bitan banatzen da (Roman Abt ingeniari suitzarraren sistema), bagoiak gurutzatzea ahalbidetzeko.

Gurutzatze sistemaren funtsa da ibilgailuaren alde bakoitzeko gurpilak desberdinak direla: bagoiaren alde batean -ezkerra edo eskuina, gurutzatze-posizioaren arabera- erlaitz bikoitza dute gurpilek eta, kontrako aldean, ez dute halakorik eta zabalagoak dira. Horrela, erlaitz bikoitzeko gurpilek bermatzen dute ibilgailuak beti alde beretik zirkulatzea, eta ez da beharrezkoa gurutzatzeko pieza mugikorrak erabiltzea edo trenbide-aldaketarik egitea. Gurutzagunean, barruko erreien jarraitutasuna eten egiten da kablea pasa dadin eta erlaitzik gabeko gurpilen zabalerak etena arazorik gabe gainditzea ahalbidetzen du.

Igeldoko funikularra XX. mendearen hasieran.

Ezaugarri teknikoak:

• Beheko geltokiaren garaiera: 11 m itsas mailaren gainean.
• Goiko geltokiaren garaiera: 162 m itsas mailaren gainean.
• Ibilbidearen luzera: 312 m.
• Malda: 151 m.
• Batez besteko malda / gehieneko malda: % 48,39 / % 57,90.
• Motor elektrikoa, potentzia: 125ZP-tik 220 ZP-ra.
• Eragingailua: hiru erredukzioko Von Roll-a.
• Zerbitzu-abiadura: 1,5 m/s.
• Trazadura: Lerrokadura zuzena.
• Trenbidearen zabalera: 1 m.
• Muntaketa: Luzekako habe metalikoak hormigoizko lauza gainean.
• Gurutzagunea: 80 m-ko luzera / 250 m-ko kurbadura-erradioa.

Forma triangeluarreko burua duten erreiek osatzen dute trenbidea, eta sekzio horrek bagoien larrialdiko balaztaren jarduna errazten du. Hormigoi armatuzko plaka jarraitu batean enbutitutako profil angeluarreko luzekako habe metaliko batzuen gainean jarrita daude erreiak, trenbidearen oinarria osatzen du plaka horrek, eta, horrenbestez, ez dauka balasto harririk. Trenbidea behar bezala eustea ahalbidetzen du soluziobide horrek, eta trenbidearen materialak mugi ez daitezela lortzen du aldi berean. Bidean zehar, eskuineko aldetik gorakako noranzkoan, mailakatutako oinezkoentzako pasabide bat dago ikuskapen- edo mantentze-lanetarako, zubien arkuen gainetik luzatzen dena.

Trakzio-sistema goiko geltokian dago eta motor batek markatzen du mugimendua, bi erredukzio-faserekin, polea handi bat eraginez, eta hark, aldi berean, trakzio-kablea mugitzen du.

Lehenengo erredukzio-fasean, transmisio-ardatzaren bolantearen gainean bira egiten duten uhalek 1.695 mm-ko diametroko polea bat mugitzen dute, galgatze-diskoak eta 600 mm-ko diametroko pinoi horzduna biltzen dituen ardatz berean sartutakoa. Pinoi hori 1.945 mm-ko diametroko gurpil horzdun batekin engranatuta dago, eta hori guztia autolubrikatutako kutxa itxi batean biltzen da.

Bigarren erredukzio-fasean, aurreko gurpil horzdunaren ardatz berean muntatutako 738 mm-ko pinoi bat 3.577 mm-ko diametroko polea eragilearen zati horzdunarekin engranatzen da. Bigarren erredukzio hori babes-kutxarik gabe egiten da.

Polea eragileak arrastatzen du kable traktorea, eta zati horzdun bat eta ildaska bikoitzeko beste bat dauzka zeregin hori betetzeko. Inbertsio-polea batek osatzen du sistema, lepo hirukoitzekoa eta 3.000 mm-ko diametroa duena, kableak polea eragilearekin duen ukipen-azalera gehitzen eta kablea kanpo-poleen linearantz eramaten laguntzen duena.

Bernako Von Roll Fonderie enpresak hornitu zituen makinak, eta hasieran 50 ZPko motor bat zuen, 600 bira minutuko egiten zituena. Denborak aurrera, motorra aldatu egin dute, eta 220 V-ko 125 ZPko motor bat du gaur egun, zerbitzu osoari 1,5 metro segundoko abiadura eraginez.

Jatorrizko kable traktorea tortsio motakoa zen, 39 mm-ko diametrokoa, bakoitzak 19 hari eta kalamu-arina dituen sei kablez osatutakoa. Trenbidearen erdialdetik doa, lineako poleetan oinarri hartuta, ibilbideari egokitzea ahalbidetzen baitiote.

Instalazioak beheko geltokian kokaturiko aginte-postu bat dauka, eta postu horretatik eskuz kontrolatzen dira martxa eta balaztatze-sistema, hankako balaztez eta larrialdiko balaztez osatuta dagoena. Bi balaztak baraila motako dispositibo mekanikoak dira eta egurrezko baraila batzuek lehenengo txikiagotze-fasearen ardatzean kokaturiko balazta-diskoetan egiten duten marruskadura-indarraren bitartez eragiten zaie.

Nolanahi ere, ibilgailuek bi balazta-sistema dituzte (zerbitzukoa eta larrialdikoa), instalazioaren gainerako balaztatze-sistemekin zerikusirik ez dutenak. Bi dispositibo horiek baraila motako mekanismoen bidez eragiten dute trenbidean errailean eragiten duten zapaten bitartez. Biradera erlojuaren orratzen norabideari jarraiki biraraziz eragiten zaio esku-balaztari; larrialdiko balazta, aldiz, Ruprecht motakoa da bagoiaren kablearen tentsioa desagertu bezain laster hasten da lanean. Kasu horretan, kontrapisuak askatu egiten dira eta erortzerakoan malgukiei eragiten diete eta barailak errailaren kontra estutzen dira.

Jatorrizko bi ibilgailuetako bat, goiko geltokian.

Jatorrizko itxurari eusten diete aldaketa txiki batzuekin. Barruko aldean, zuri kolorea nagusitzen da jatorrizko eserlekuen egur-tonuarekin nahastuta, eta, kanpoko aldean, gorriz margotuta daude beltz koloreko apaingarri batzuekin.

Bernako Von Roll enpresak hornitutako txasisen gainean eraiki ziren eta karrozeria Donostian jarri zitzaien. 10 m inguruko luzera dute eta bost konpartimentutan banatuta daude; konpartimentu horiek hurrenkeran mailakatzen dira 60 cm-ko kotako aldearekin sarbidea eta eserlekuak horizontalean egon daitezen.

Jatorriz, konpartimentu horietako bat kargarako erabiltzen zenez, gainerakoak baino zabalagoa da, eta irristailu-ateaz gain beste ate eraisgarri bat dauka karga errazago sartzeko.

Bost konpartimentuetatik, hasieran hiruk gortinak zituzten alboetako tarteak (goialdeko marko okerra dutenei dagozkie) ixteko; gaur egun, ordea, zati bat itxita dute beirate baten bitartez arrazoi klimatologikoak direla medio. Arrazoi beragatik, beirate bat jarri zen gidariaren eremuan.

Geltokiak linearen hasieran eta amaieran daude eta kanpoaldean, beheko geltokiaren eraikina nabarmentzen da. Bi geltokien barrualdean gune zabal bat dago maldan, eta hor hobia eta nasa mailakatuak daude, bidaiariak ibilgailuetara sartzea ahalbidetzen dutenak.

Linearen erdibidean bi geraleku txiki zeuden 0,128 eta 0,201 puntu kilometrikoetan, baina hirurogeita hamarreko hamarkadatik aurrera ez dira erabiltzen.

Beheko geltokiko eraikina nabarmentzen da; Art Nouveau estiloa du, 1912an eraiki zuten eta Luis Elizalde arkitektoaren lana da. Bi gorputz ditu, garaiera desberdinekoak eta biek oinplano angeluzuzenak dituzte. Eraikinaren sostengu-egitura independentea da eta habeen eta solairuen euskarri diren karga-horma perimetralek osatzen dute. Bolumen bakoitzaren luzera handiena duen aldearekiko zut jarrita daude oinplanoan karga-horma horiek.

Lehenengo bolumenean Monte Igeldo sozietatearen bulegoak daude. Teilatupean bi solairu gehiago ditu arbelezko mantsardan eta eranskin bat atzeko aldean. Bigarren bolumena geltokirako soilik erabiltzen da eta behe-solairuan dago, estalki lau mailakatua du.

Bi gorputzen fatxadek espresio bera dute eta eraikin publikoaren izaera, pilastra erantsiekin laukiztatutako sarbidea dute erdi puntuko arkuen azpian dauden hiru atez osatua. Bi bolumenak harlanduzko lanean prestatutako zokalo baten bitartez elkartzen dira beheko tartean lehenengo inposta-linearaino. Goiko aldean bigarren inposta batez etendako kuxin-formako harlangaitz-horma erabiltzen da, harlanduak izkinetan, inguruak baotan eta zurezko bilbaduren erreferentziak mantsardaren txapituletan. Baoak bolumen bakoitzaren fatxadan banatzen dira beren simetria-ardatzaren arabera.

Kanpoko aldetik, fatxadetan ez da denbora igarotzearen ondorioz sortutako zahartze-seinale garrantzitsurik eta kontserbazio-egoera orokor onean daude, nahiz eta behe-solairuko baoetan eta lehen bolumenaren teilatu-hegalean aldaketa batzuk egin diren.

Goiko geltokiak, sinpleenak, interes gutxiago du eta aldatuta dago.

• Monumentu Multzoko kategoriarekin Kultura Ondasun Kalifikatu deklaratzeko espedientearen hasiera EHAAn
• Webgune ofiziala (Gaztelaniaz) (Frantsesez) (Ingelesez)