Doneztebe

Bidasoa ibaia, zati handi batean, Erreka Beltza izeneko zintzurrean zehar doa. Lesakako zubia, Etxalarko bidea eta Igantziko Bentak alde batera uzten dira Sunbillara iritsi arte. Sunbillan Doneztebe erdigune duen Malerreka eskualdea hasten da, ekialdean Bertizarana dago, eta mendebaldean Doneztebe. Udalerri hau Bidasoa ibaiak eta haren ibaiadar den Ezkurra ibaiak ureztatzen dute.

Klimaren ezaugarri nabarmenak dira euri aunitz eta erregularrak izatea, idortasun eza, nahiz uda betean izan eta tenperatura aldaketa ttikiak. Era horretako klimari klima atlantiko epela deitzen zaio. Urteko batez bertzeko balore batzuk honako hauek ditugu: 14–15 °C-ko tenperatura, 170 bat egunetan egiten duen 1.600-1.800 mm euri.

Herrigunearen kanpoaldean, itsasoaren mailatik 138 metrora, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak jarritako estazio meteorologikoa dago.[5]

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Iparraldean Sunbilla, hegoaldean Oiz eta Donamaria, ekialdean Bertizarana eta mendebaldean Elgorriaga mugakide ditu.

Doneztebe mendiz inguratua dago, bertzeak bertze Aranzoko, Kaxerna, Askin, Otetxon, Bertizko Jaurerria, Ekaitza eta Mendaur.

Doneztebeko alkatea EH BILDU alderdi politikoko Xanti Uterga da 2015ko udal hauteskundeez geroztik. Udaleko bederatzi zinegotzietatik 6 lortu zituen, 3 PSNkk, eta 0 PPk. Boto baliogabeak 41 izan ziren (emandako guztien % 4,38) eta boto zuriak 24 (botoen %2,68). Abstentzioa % 22,64 izan zen.

2011n ere EA eta Miguel San Miguel izan ziren garaile; aurrean beste zerrenda bat izan zuten, PP (zinegotzi bat). 2011ko hauteskundeetan Doneztebe EA bere izenarekin -eta ez Bilduren barruan- aurkeztu zen udalerri bakanetakoa izan zen, Nafarroa Garaian bakarra.

Doneztebeko Udala (2015)

Doneztebeko Udala (2019)[9]

Doneztebeko udaletxea.

• Doneztebeko udaletxea, HELBIDEA: Merkatarien kalea, 9

Mariano Vertiz autobus konpainiak Doneztebe eta Labaiengo linea ustiatzen du, norabide bakoitzean bidaia bakarra egiten duena. Lineak honako ibilbidea egiten du:

• Labaien - Urroz - Oiz - Donamaria eta Doneztebe

La Burundesa autobus konpainiaren Donostia eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Maiztasunak aldakorrak dira, baina gutxienez bi zerbitzu izaten dira noranzko bakoitzean egunero. Lineak honako ibilbidea egiten du:

• Donostia - Irun - Lesaka - Etxalar - Igantzi - Sunbilla - Doneztebe - Narbarte - Belate - Almandoz - Olague - Ostitz - Sorauren eta Iruñea

Leizaran Mariezcurrena autobus konpainiaren Doneztebe eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:

• Doneztebe - Elgorriaga - Ituren - Saldias - Eratsun - Ezkurra - Areso - Leitza - Lekunberri - Larraun - Irurtzun - Berriobeiti eta Iruñea

Tren Txikito

Doneztebetik pasatzen zen Bidasoako trenbidea, Tren Txikito izenez ezagunagoa, 1889. urtean sortu zuen Ingalaterrako Bidasoa Railway and Mines enpresak. Trenbidea Irun eta Endarlatsa lotzeko sortu zen. Trena bide estukoa zen, eta lurrunaren bitartez mugitzen zen. Hasiera batean minerala garraiatzen zuen Endarlatsako meategietatik Irunera. Baina gerora, Irun-Elizondo ibilbidea egiten hasi zen, bidaiariak eramaten. La Bidassoa konpainia frantziarrak 1901ean Bidasoa Railway & Mines Ltd enpresaren kontzesio guztiak erosi zituen eta trenbidea gauzatu ahal izan zuen. Bere zuzendari tekniko-finantzarioa, León Mourgues, 1912ko urrian baimendu zuen Nafarroako Aldundiak Irun – Elizondo linea eraiki eta ustiatzeko. Orduan, konpainiak Bidasoako Trenbideen Konpainia izena hartu zuen, eta trenbide berriaren zabalera metrikoa hartu zuen, Irunen Topoa eta Midi lotu ahal izateko. Lehenengo lana, beraz, Irun eta Alkaiaga arteko bidea zabaltzea izan zen, 1913an hasi zena. Lehen Mundu Gerrak, 1916ra arte amaitu ezin izan ziren lanak nabarmen eten edo atzeratu zituen. Gainera, obrak, bereziki Bera eta Doneztebe artean, fabrikako obra garrantzitsuak, zortzi tunel, burdinazko zazpi zubi eta lubaki handiren bat beharko zituen, Narbartekoa kasu. Lanen zenbateko osoa zortzi milioi pezetakoa izan zen eta linea 1916ko otsailaren 1ean inauguratu zen Donezteberaino eta urte bereko maiatzaren 28an Elizondoraino. 52 kilometroko ibilbidean, Irundik Elizondora bi ordu eta hamar minutu behar ziren ibilbidea osatzeko. Gerra Zibilaren hasieran 109 bagoi izatera iritsi zen, baina, liskarra amaitu zenean, urte oso zailak iritsi ziren, trenbidearen errentagarritasuna murriztu zuena, eta, 1956an, Tren Txikiak bere azken bidaia egitea eragin zuena. Autobus-konpainiek partida irabazi zioten trenari, ia denbora erdian egiten baitzuten ibilbidea.[10][11] Gaur egun, antzinako burdinbidetik Bidasoko bide berdea dago, eta Irungo Behobia auzotik Legasaraino joan daiteke (51 km). Bidea Doneztebetik pasatzen da, eta oinez edo bizikletaz egiteko aproposa da.[12][13]

Ezkurra ibaia, Doneztebe zeharkatzen.

• Doneztebeko Alde Zaharra: Herrigunea da, bertan udalerriko eraikin nabarmenenak daude.
• Doneztebeko pilotalekua: Berez Bear Zana pilotalekua deitua, bertan laxoa modalitatea jokatu ohi da. Alde Zaharrean dago.
• Doneztebeko udaletxea: Udalaren egoitza, Merkatarien karrikako 9. zenbakian.
• Erraztunea edo Erratzunea etxea: 1813an eraikia. Gaur egun hutsik dago baina garai batean han ospe handiko Joaquín Larregla musikagile nafarra (1865-1945) bizi izan zen, pianorako Viva Navarra jota konposatzeagatik ezaguna.
• Jauregi etxea: XVIII. mendeko etxea da eta kanpoaldean Bertiz eta Ezpeleta abizenen armarriak agertzen ditu. Haren aurreko paretan Doneztebetik hainbat hiritara dagoen distantzia ikus daiteke, baita udalerriaren itsasoaren gaineko altuera ere.
• Merkatarien kaleko etxe gotikoa: XV. mendearen bukaeran Donezteben hainbat dorretxe eraiki ziren. Hau da bere jatorrizko egoera hobekien mantendu duena.
• San Pedro eliza: XVI-XVIII. mendeen artean eraikia.

• Eliza karrika: Eliza karrika dago.
• Intzakardi karrika: Kale honetan hainbat etxe interesgarri daude, tartean Jauregi etxea.
• Karrika Nagusia: Kale Nagusian, okindegiak formatu bera izanen zuen garai batean. Egun, bigarren solairuko leihoak gordetzen dira, friso eta guzti.
• Merkatarien karrika: Bertan Taberna etxea dago.

• Plaza Txikia: Bertatik etxe gotikoa (zaharberritua) eta elizako dorrea ikusten ahal dira.
• Portalea: Plaza honetan, San Pedro festetan Trapatan izeneko dantza egiten da. Bertako dantza da, eta neska-mutilek parte hartzen dute. Banderaren dantza ere plaza honetan egiten da.

1976an sortu zuten herriko gazte batzuk.[39] 2014. urtean Nafarroako Kirol Elkarterik onenaren saria jaso zuen nafar Gobernuaren eskutik.[40]

Eskubaloian, esku pilotan eta judoan lehiatzen du. Eskubaloian lortu izan du ibilbiderik nabarmenena, Nazioko bigarren mailan jokatuz bi liga irabazi dituelarik gizonezko talde seniorrarekin. 2019an liga eta kopa irabazi, dobletea, eta maiatzean Lehen maila nazionalera igotzeko fasera iritsi da baita .[41][42] [43] Bertako jokalari batzuk Europako beste liga batzuetara jokatzera joan dira: Niko Mindegia, Ibai Meoki eta Juanto Apezetxea.

Mendizale taldea ere badu eta, horrez gain, herriko kultur- eta kirol-ekintzetan oso errotuak dauden hainbat ekimen bultzatzen ditu: Herri-Krossa, Udako Kirol Eskola, areto-futbola eta frontenis txapelketak, San Silvestre eguneko lasterketa, Errekaren Eguna eta abar. [44][45][46][47]

2010ekoa du taldeak Lainoaren Umeak, Zeruaren Koloreak ereserkia.[48]

1996an sortu zen eta bertako zein inguruko herrietako kideek osatzen dute. 2002ko iraila arte Iñaki Diéguez soinujole ospetsua izan zen zuzendaria.[49][50] Geroztik Ion Irazoki Zubieta da zuzendaria. Ibilbide luzeko abesbatza da eta bere kontzertuetan errepertorio anitza eskaintzen du, euskal abestiak, klasikoak, eliz-kantak, abesti modernoen bertsioak eta abar.[51][52][53][54][55]

2017an Mendi Ttiki abesbatza sortu zen Itziar Irigoien eta Ruth Etxebesteren zuzendaritzapean. Mendi Abesbatzaren zenbait ikuskizunetan aritzen dira. [56][57]

Euskal dantza sustatzeaz gain, herrian bertan, -bestetan, Olentzeron, Mendi abesbatzarekin-, zein ingurukoetan hainbat ikuskizunetan hartzen dute parte.[58][59] [60][61][62]