Dominika
Dominika[1] (ingelesez: Dominica; frantsesez: Dominique), izen ofiziala Dominikako Commonwealth, Karibeko uharte-estatua da. Antilla Txikien parte da, Haizaldeko uharteetakoa; iparraldean Guadalupe du, eta hegoaldean Martinika. 750 kilometro koadroko eremua du, eta 2016an 73.543 biztanle zituen.[2] Hiriburua Roseau da.
- Beste esanahi batzuen berri izateko, ikus: «Dominikar Errepublika»
| Dominikako Commonwealth | |||
|---|---|---|---|
| Commonwealth of Dominica | |||
| Ereserkia: Isle of Beauty, Isle of Splendour | |||
| |||
.svg.png.webp) | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua | Roseau 15°18′0″N 61°22′48″W | ||
| Azalera | 751,096551 km² | ||
| Punturik altuena | Morne Diablotin (1.447 m) | ||
| Punturik sakonena | Karibe itsasoa (0 m) | ||
| Kontinentea | Ipar Amerika | ||
| Mugakideak | Venezuela | ||
| Administrazioa | |||
president of Dominica (en)  | Charles Savarin | ||
| Dominikako lehen ministroa | Roosevelt Skerrit | ||
| Legebiltzarra | House of Assembly of Dominica (en) | ||
| Harreman diplomatikoak |  Ikusi mapa Wikidatan | ||
| Zeren kide | ikusi
| ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 74.656 (2023) 731 (2017) | ||
| Dentsitatea | 99,4 bizt/km² | ||
| Hizkuntza ofizialak | ikusi
| ||
| Erabilitako hizkuntzak | |||
| Ezkontzeko adina | genero guztiak: 18 | ||
| Emankortasun-tasa | 1,9 (2003) | ||
| Eskolaratu gabeko umeak | 631 (2015) | ||
| Bizi-itxaropena | 76,59756 (2002) | ||
| Giza garapen indizea | 0,74 (2022) | ||
| Ekonomia | |||
| BPG nominala | 562.540.740,74074 $ (2017) −18.943.296,296296 (2016) | ||
| BPG per capita | 6.719 $ (2017)−1.105 (2016) | ||
| BPG erosketa botere paritarioa | 742.016.707 nazioarteko dolar (2017)−62.866.564 (2016) | ||
| BPG per capita EAPn | 10.037,426 nazioarteko dolar (2017)−906,964 (2016) | ||
| BPGaren hazkuntza erreala | 0,6 % (2016) | ||
| Erreserbak | 212.292.574 $ (2017)−9.615.188 (2016) | ||
| Inflazioa | −0,2 % (2016)0,3 (2015) | ||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1978 | |||
| Bestelako informazioa | |||
| Aurrezenbakia | +1767 | ||
| ISO 3166-1 alpha-2 | DM | ||
| ISO 3166-1 alpha-3 | DMA | ||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| Elektrizitatea | 230 V. 50 Hz.AC power plugs and sockets: British and related types (en) eta BS 1363 (en) | ||
| Internet domeinua | .dm | ||
| dominica.gov.dm | |||
Geografia
Dominika Karibeko uhartea da; mendebaldean Karibe itsasoa du, eta Ozeano Atlantikoa ekialdean. Guadalupe uhartedia du 48 kilometro iparraldera, eta Martinika 40 kilometro hegoaldera. Jatorri bolkanikokoa da, eta Morne Diablotin sumendia (1.447 metro) da gailurrik gorena. Uhartearen barnealdea oihan tropikalez estalirik dago; aintzat hartzekoa da Morne Trois Pitons Parke Nazionala, Gizateriaren ondare izendaturik dagoena.[3] Bertan dago, besteak beste, Boiling Lake izeneko aintzira termal handia.[4] Lore nazionala uhartean endemikoa den Bwa Kwaib edo Bois Carib (Sabinea carinalis) da. Hegazti nazionala Sisserou Amazona imperialis loroa da, bandera eta armarrian agertzen dena.[5]
Soufriereko badia
Morne Watt sumendia
Scotts Head
Historia
Uharteari ezagutzen zaion lehen izena karibear herriak ipini zion: Wai'tu kubuli,[6] Waitukubuli[7] edo Waitikubuli[8]. Europarrek jarritako lehen izena Kristobal Kolonek 1493an ipinitakoa da; uhartea ikusi zuen eguna (azaroaren 3a) igandea zenez, Dominica izendatu zuen. frantsesen esku ere egon zenean, la Dominique izena haru zuen. Geroago, britainiarrek berenganatu zuten; geroztik, Dominica da ingelesezko izen ofiziala.
Dominikak 1967an lortu zuen barne arazoak kudeatzeko ahalmena ematen zion lehen autonomia, baina kanpo politikako gaiek Erresuma Batuaren eskumen izaten jarraitu zuten. 1978ko azaroaren 3an lortu zuen independentzia, errepublika gisa, Commonwealthen barruan, eta berehalaxe sartu zen Nazio Batuen Erakundean. Errepublikako lehen gobernuburua Patrick John laborista izan zen, eta hurrengoa, 1979an, Oliver Seraphine. 1980, 1985 eta 1990eko hauteskundeak irabazi ostean, Mary Eugenia Charles izan zen lehen ministro. Hamabost urtez agintean egon ondoren, Charles ez zen aurkeztu 1995eko legebiltzarrerako hauteskundeetara eta hala, Langileen Alderdi Batuko buruzagi den Edison James egin zuten lehen ministro.
1994 eta 1995eko hondamendi naturalen eraginez nahikoa jota geratu ondoren, Dominikako ekonomiaren egoera 1998aren erdialdera hasi zen berriro suspertzen, eraikuntza sektorearen, xaboi produkzioaren eta turismoaren gorakadari esker. 2000. urteko hauteskundeetan Dominikako Alderdi Laborista irten zen garaile, Roosevelt P. "Rosie" Douglas buru zela, baina agintaritza hartu eta gutxira hil zen eta Pierre Charlesek hartu zuen haren lekua.
Gobernua eta administrazioa
Politika
Antzinako britainiar kolonia hau 1978ko azaroaren 3an egin zen burujabe, eta gaur egun Commonwealtheko kide da. Goian aipatutako datan onartutako konstituzioan oinarritzen da bertakoko politika sistema. Bost urtetik behin, 18 urtez gorakoen sufragio unibertsalez, hautatzen dira ganbera bakarreko legebiltzarra osatzen duten 30 kideetatik 21 diputatu (gainerako 9 senatariak lehendakariak izendatzen ditu). Legebiltzarreko gehiengoak hautatzen du lehendakaria, hau da, estatuburua. Honek, berriz, gobernuburu izango den lehen ministroa aukeratzen du, eta gobernu kabineteko ministroak izendatzen ditu, lehen ministroaren aholkuak kontuan hartu eta gero.
Ereserkian eta goiburu nazionalean uharteko hizkuntza nagusi biak tartekatzen dira. Lehena ingelesez dago eta bigarrena kwéyòl izeneko hizkuntzan; ofizialki adibidez armarrian agertzen den modua Après Bondie C'est La Ter, kreolera eta frantses estandarraren arteko erdibidean; Dominikako kreoleraren forma arautuan Apwe Bondye Se La Te idatzi behar da.
 Saint Andrew
Saint
Peter Saint
John Saint Joseph
Saint Paul
Saint David
Saint George
Saint
Patrick Saint Luke
Saint Mark
DOMINIKA
|
Banaketa administratiboa
Dominika 10 parrokiatan dago banatua:
| Parrokia | Biztanleria (2011ko errolda) |
Eremua (km²) [9] |
|---|---|---|
| Saint George | 21.241 | 56,2 |
| Saint John | 6.561 | 59,0 |
| Saint Peter | 1.430 | 32,6 |
| Saint Joseph | 5.637 | 121,2 |
| Saint Paul | 9.786 | 65,2 |
| Saint Luke | 1.668 | 7,8 |
| Saint Mark | 1.834 | 10,4 |
| Saint Patrick | 7.622 | 87,5 |
| Saint David | 6.043 | 131,5 |
| Saint Andrew | 9.471 | 178,1 |
Demografia
Biztanleria
2016an 73.543 biztanle zituen guztira.[2]Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %21,7 dira, 15-24 urte bitartekoak %15,1, 25-54 urte bitartekoak %42,2, 55-64 urte bitartekoak %9,8 eta 65 urtetik gorakoak %11,1. Bizi itxaropena 77,2 urtekoa da, 74,2 urtekoa gizonezkoena eta 80,3 urtekoa emakumezkoena. Ugalkortasun-tasa osoa 2,03 haurrekoa da emakumeko (2017ko zenbatespenak).[10]
Banaketa etnikoa
Dominikarren %86,6 beltzak dira, XVIII. mendean Afrikatik eramandako esklaboen ondorengoak; %9,1 mulatoak dira, eta %2,9 karibear indigenak.[10]
Hizkuntzak
Ingelesa da hizkuntza ofizial bakarra eta egun denek ulertu eta hitz egiten dute. Egoera ez da beti halakoa izan. Europarren aurrekoen komunitate autoktono bat geratzen den Karibeko uharte bakanetakoa da; haren hizkuntza, ordea, desagertu egin zen.
Erresuma Batuak baino lehen, Frantziak kontrolatu zuen uhartea, Guadalupe eta Martinika auzokideak bezala. Garai hartan, frantziar kreolera bat sortu zen (kwéyòl izena ematen zaio), eta dominikar askok, batez ere zaharrek, hitz egiten dute. Gazteen artean galtzen ari dela-eta, ekimen batzuk bultzatzen dira hizkuntza gorde dadin. Cocoy edo Kockoy izeneko beste kreolera bat ere dago, ipar-ekialdeko Marigot eta Wesley herrietan hitz egiten dena; kwéyol (beraz, frantses oinarriko kreolera) eta inguruko Antilla Txikietako ingeles kreoleraren arteko nahasketa da.
Erlijioa
Katolikoak %61,4 dira, protestanteak %28,6, rastafariak %1,3, Jehovaren lekukoak %1,2, eta erlijio gabeak %6,1 (2001eko zenbatespena).[10]
Ekonomia
Ia erabat oihan tropikalez estalitako uharte menditsua denez, zura da Dominikako baliabide natural garrantzizkoenetakoa, baina ez dute basorik ustiatzen. Aldiz, nekazaritzan oinarritzen da bertako ekonomia. BPGaren %14,7 sektore horri dagokio, eta biztanleria aktiboaren %40 enplegatzen du. Produktu nagusiak bananak (batez ere), zitrikoak, mangoa, kokoak, kakaoa, kanela, bainilla aleak eta barazkiak dira. Klima tropikalaren kariaz ekaitzak eta haizete beldurgarriak izaten dira. 1995eko irailean, esate baterako, Luis urakanak banana uzta guztia birrindurik utzi zuen eta, urtebete lehenago, ekaitz tropikalek uztaren laurden bat suntsitu zuten. Uhartea izan arren ez dute ia arrantzarik egiten.
Turismoa goraka datorren sektorea da, baina oztopo handi samarrak ditu. Itsasertza malkarra eta labartsua du, ez du hondartza aipagarririk eta ez du nazioarteko aireporturik. Industria ez dago oso garatuta (BPGaren %13,4 2016an) eta, batez ere, nekazaritzako produktuen eraldaketa da jarduera nagusia (koko olioa, fruitu zukuak, alkoholdun edariak…). Baina badira beste industria jarduera batzuk ere: xaboia, zementuzko blokeak, oinetakoak… Biztanleria aktiboari dagokionez %40, gorago esan bezala, nekazaritzan enplegatzen da, %32 industrian eta merkataritzan, eta %28 zerbitzuetan (2002ko datuak).[10]
Merkataritza-balantza defizitarioa dute. Esportatzen diren produktuen artean aipatzekoak dira bananak (%50), xaboia, ereinotz olioa, barazkiak, pomeloak eta laranjak. Inportatzen dituztenen artean, berriz, ondasun manufakturatuak, makineriak, jakiak, gai kimikoak… 288 milioi dolarreko kanpo zorra zuten 2016an.[10] Uharteko itsas portu nagusia Roseau hiriburukoa da, eta aireportua Marigotetik 3 kilometrora dago.
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2017/12/24 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
- World Population Prospects: The 2017 Revision, esa.un.org
- Morne Trois Pitons National Park. whc.unesco.org (Noiz kontsultatua: 2017-12-24).
- Boiling Lake, Dominica. wondermondo.com (Noiz kontsultatua: 2017-12-24).
- Izena kalinago edo karibetar]jatorrikoa da.
- Webgune honetan adibidez.
- Waitukubuli National Trail izeneko ibilbidea dago Alderdiren batek uharteari izena aldatzea ere proposatu du. Ikus albistea.
- Waitikubuli: Isle of Beauty Isle of Resistance liburua.
- Dominica population statistics. geohive.com.
- The World Factbook: Dominica. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2017-12-26).
- Dominica - Largest Cities. geonames.org (Noiz kontsultatua: 2017-12-26).
Kanpo estekak
- (Ingelesez) Webgune ofiziala, dominica.gov.dm
- (Ingelesez) Turismo webgune ofiziala, discoverdominica.com
| Autoritate kontrola |
|---|
