Domingo Elizondo

Antonio Arostegi Ariben jaio zen 1848ko azaroaren 14an. Bere aita Nafarroako Gorputz Frankoetako ofiziala izan zen, eta karlisten aurka borrokatu zen Lehenengoan, Zazpi Urtekoetan (1833-1840) eta Hirugarren Karlistadan (1872-1876) borrokatu zitzaiena. Gaztea zela Argentinara emigratu zuen, eta han ahalegin handiz eta urte gutxiren buruan dirutza handia lortu zuen. Buenos Airesen, harreman zuzena nuen emigratutako hainbat lagunekin, tartean Antonio Arostegi edo Ziriako Morea. Ohitura zen emigratu dirudunek beren diruarekin beren jaiotza-herriak garatzen laguntzea, eskolak, elizak edo iturriak eraikiz. Hala, Garraldako 1898ko sutearen ondoren, non ia etxe guztiak kiskalita eta suntsituta geratu ziren, haietako batzuk lanean aritu ziren. Domingo Elizondok buztinezko teilak zituzten etxeak eraikitzen lagundu zuen (ordura arte buztinezkoak ziren, eta horrek sua zabaltzen lagundu zuen) eta Antonio Arostegik iturri bat eta garbitoki bat eraiki zituen. Arostegik, gainera, bertako eliza eta eskola eraikitzen lagundu zuen urte batzuk geroago.

1890 inguruan itzuli zen Nafarroara, eta beste bazkide batzuekin enpresa batzuk sortu zituen, nahiz eta ahalegin handiagoa egin zuen energia hidroelektrikoa ekoizten zuen El Irati, S.A. enpresan, bai eta Iruñea-Aoiz-Zangoza trenbide elektrikoa ustiatzeko eta Iratiko basotik egurra ateratzeko ere. Industria horiek bultzada handia eman zioten Agoizko eskualdeari, eta, hainbesteraino, esaten zen 1911n eraikiko zuela Nafarroako lehen herri industriala. Garai hartan hasi zen bere eragina gauzatzen Zangozako merindade osoan, eta lehen omenaldiak jaso zituen Nafarroan. 1915ean aurkeztu zen foru diputatu izateko hauteskundeetara, independenteek, kontserbadoreek, liberalek eta errepublikanoek lagunduta, Gabriel Zabaleta Arbeloa karlistaren aurka. Hauteskunde-kanpaina oso gogorra izan zen, elkarri derrigortzeak leporatu baitzizkioten, baina Elizondok irabazi zuen, hirurehun boto baino gutxiagoko aldearekin. Karguaz jabetu eta handik bi hilabetera, Pedro Uranga Esnaolarekin batera, proposamen bat aurkeztu zien gainerako diputatuei Foru Aldundiaren funtzionamendua erreformatzeko, bilkurak publikoak eta barne-araudi baten araberakoak izan zitezen. Hala ere, proposamena atzera bota zuten, eta bi diputatuek dimisioa aurkeztu zuten, eta horrek krisi larria eragin zuen korporazioan.

Iratiko Trenbide Elkarteko zuzendaritza-batzordeak omenaldia egin zion 1925ean, eta, hiru urte geroago, laurogei urte betetzean, beste omenaldi bat jaso zuen, non Nafarroako seme kutun izendatu zuten. Hala ere, uko egin zion Iratiko markesaren titulua onartzeari, Alfontso XIII.ak eskaini ziona.

• «Domingo Elizondo Cajén | Real Academia de la Historia» dbe.rah.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-06).