Domeñu
Domeñu[1][lower-alpha 1] Erromantzatua ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Zangozerria eskualdean.
| Domeñu | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
.jpg.webp) Herriko ikuspegia Irunberriko sarbidetik | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Zangozerria | |
| Udalerria | Erromantzatua | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Domeño | |
| Burua (2019-2023) | Jesus Maria Albisu Garcia (kontzejuburua) | |
| Posta kodea | 31454 | |
| Herritarra | domeñuar | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°40′31″N 1°14′21″W | |
| Azalera | 7,15 km² | |
| Garaiera | 488 metro | |
| Distantzia | 46,0 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 42 (2020:  0) | |
Erromantzatuko ibarburua da. 2020 urtean 42 biztanle zituen.
Bertako biztanleak domeñuarrak dira.
Izena
Domeñu toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Domeyno (1075)
- Domeynno (1088)
- Dominiu (1098)
- Domin (1102)
- Doming (1121)
- Domigno (1174)
- Domegno (1198)
- Domeynnu (1366)
- Domeño (1534)
- Domeño (1802)
- Domeñu (1990)
Ezaugarriak
Armarria
Domeñuko armarria Erromantzatuko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo gorri batez eta aurrean pieza biribil batek zulatutako urrezko hiruki batez osatuta dago, bi gari-galbururen artean kokatua. | » |
Geografia
Domeñu Erromantzatua ibarran dago.
Inguru naturala eta kokapena
Erromantzatua Zangozako merindadeko udalerria da eta Nafarroako hiriburutik 46 kilometrora dago. Udaletxea Domeñun dago. Erliebe handiko ibarra da. Mendebaldeko tarteak lautada bat osatzen du, Longida, Urraulbeiti eta Urraulgoiti ibarretatik jarraitzen duena, nahiz eta azken kasu horretan Ugarrongo arroilak eten egiten duen.
Klima
Erromantzatuko klima azpimediterraneoa da, eta urteko batez besteko tenperatura 12,5 °C ingurukoa da. Urteroko egun euritsuak 100 inguru dira, eta jausitako prezipitazioa 850mm-koa.
Basoa nahiko urria da, eta zuhaitz gehienak pinuak dira, Austriatik birlandaturiko zuhaitzak. Horrez gain, ameztiak eta zumeak ageri dira ibarreko gunerik lehor eta eguzkitsuenetan.
Estazio meteorologikoak
Erromantzatuan ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Urraulbeiti pareko udalerrian, estazio bat dagoen Artieda kontzejuan, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1954an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Artieda, 1891-2020)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 17.0 | 21.5 | 27.0 | 29.5 | 36.0 | 39.0 | 42.0 | 40.0 | 38.0 | 30.0 | 21.0 | 18.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.9 | 10.4 | 14.3 | 16.6 | 20.6 | 26.4 | 29.4 | 28.6 | 24.1 | 18.9 | 12.3 | 8.9 | 18.3 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.8 | 5.5 | 8.4 | 10.5 | 14.3 | 19.1 | 21.6 | 21.3 | 17.4 | 13.4 | 8.1 | 4.9 | 12.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.6 | 0.5 | 2.4 | 4.4 | 8.0 | 11.8 | 13.9 | 14.1 | 10.7 | 7.9 | 3.9 | 0.9 | 6.6 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -8.0 | -12.0 | -12.0 | -4.0 | 0.0 | 0.0 | 6.0 | 6.0 | 0.0 | -2.0 | -9.0 | -13.0 | -13.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 57.6 | 54.0 | 56.1 | 68.5 | 61.8 | 40.6 | 32.9 | 34.1 | 50.9 | 71.9 | 72.5 | 74.4 | 675.3 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 32.0 | 34.0 | 35.5 | 47.0 | 39.5 | 37.0 | 44.5 | 46.0 | 71.0 | 82.0 | 31.5 | 48.5 | 82.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 10.0 | 9.4 | 9.2 | 11.7 | 12.0 | 6.8 | 4.9 | 5.2 | 7.0 | 10.4 | 11.9 | 12.2 | 110.4 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.6 | 1.5 | 1.2 | 0.3 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.3 | 1.1 | 6.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
Antzinako noblezia-jaurerriko hiribildua. Dokumentatutako titularrik zaharrenak hauek izan ziren: Gartzea Santxitz 1075ean, Lope Gartzea eta Antso Lopitz 1125ean, azken hau Alfontso I.a Batailatzailea erregearen justizia. San Martin monasterioa, leku berekoa, Leireko abadiari eman zion Antso Larrosa apezpiku iruindarrak 1044an.
XIX. mendearen hasiera arte, Erromantzatua ibarrak izendatutako diputatuak eta bizilagunek izendatutako herrietako errejidoreak zeuden bertan. 1847an eskola bat zuen; ferra-bide bat baizik ez zuen Irunberrira eta Nabaskozera joateko.
Demografia
2020 urteko erroldaren arabera 42 biztanle zituen Domeñuk.[6]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 34 | 33 | 33 | 27 | 29 | 26 | 23 | 26 | 26 | 24 | 25 | 34 | 38 | 37 | 34 | 40 | 42 | 44 | 39 | 42 | 42 |
Politika
Domeñuko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Jesus Maria Albisu Garcia da.
Kontzejua
Domeñuko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Jesus Maria Albisu Garcia da.
Kontzejuburuak
2011tik, Domeñuk kontzejuburu bat izan du:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| Jesus Maria Albisu Garcia | 2011 | 2015 |
| Jesus Maria Albisu Garcia | 2015 | 2019 |
| Jesus Maria Albisu Garcia | 2019 | jardunean |
Kultura
Euskara
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]
Izenak adierazten duen bezala, eremu honetan Nafar erromantzea izan da tradizioz hitz egiten den hizkuntza, duela gutxi gaztelaniak ordezkatu duena.
Jaiak
- Jasokundeko Ama Birjiniaren jaiak: abuztuaren bigarren asteburuan
Ondasun nabarmenak
- Garbikundeko Andre Mariaren eliza, XII. mendeko kristiau eliza, gotiko estiloan.
Oharrak
- /doméɲu/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza bigarren silaban
Erreferentziak
- Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- «Domeñu - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- «Estazioko datuak - Meteo Navarra» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-24).
- Artiedako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- «Domeñu» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
