Dolores Ibarruri

Dolores Ibarruri 1895ean jaio zen, hamaika seme-alabetatik zortzigarrena. Aita euskal meatzaria zen, eta ama Gaztelakoa. Gallartan hazi zen, baina geroago Somorrostrora joan ziren bizitzera. Gallarta siderita meategi handi baten ondoan zegoen.[3] Aitak euskaraz bazekien baina bizi ziren giro erdaldun eta behartsuan ez zion euskara irakatsi. Hala eta guztiz, bere aitak euskaraz hitz egiten zuen bertan zeuden euskaldunekin. Etxeko giroa karlista eta katolikoa zen.[4]

Ibarruri 15 urterekin atera zen eskolatik, bi urte eman ondoren irakasleen unibertsitaterako prestatzen. Gurasoek ezin zuten ordaindu heziketa gehiago, eta jostun gisa hasi zen lanean. Ondoren, Arboleda herrian egin zen zerbitzari, Somorrostro eskualdeko herrigunerik garrantzitsuenean.[5] Han ezagutu zuen Julian Ruiz Gabiña, meatzaria, sindikatuko ekintzailea eta Somorrostroko Gazte Sozialisten sortzailea.[6]

Hiru urtez neskame egon ondoren, Julián Ruizekin ezkondu zen 1915aren amaieran, hogei urte zituela. Sei seme-alaba izan zituzten: Ester (1916-1919), Rubén (1920-1942), Amagoia, Azucena eta Amaia (1923an jaiotako hirukiak, Amagoia jaio eta gutxira hil zen eta Azucena bi urtera) eta Eva (1928, hiru hilabetera hil zen). Kontatu ohi zuen nola “bere senarrak hilkutxa txiki bat egin zuen fruta kaxa batekin."[7] Ruben semea, hogeita bi urterekin hil zen Stalingradoko batailan Armada Gorriko teniente bezala. 2008an Amaia Madrilgo Ciudad Linealeko langile auzoan bizi zen,[8][9] eta 2018an hil zen, 95 urte zituela. Bere bilobak aldiz, Moskun eta Madrilen bizi dira. [10][11]

Bikote gazteak 1917ko greba orokorrean parte hartu zuen eta Ruiz kartzelara itzuli zen. Denbora horretan, Ibarrurik Karl Marxen eta Somorrostroko Langile Sozialisten Zentroko liburutegian aurkitutako beste batzuen lanak irakurtzen eman zituen gauak.[12]

Errusiako Iraultzan boltxebikeek izandako garaipenarekin txundituta, Meatzari bizkaitarra agerkarian idazten hasi zen. 23 urte zituen eta Aste Santua zenez, hots, Elizak Jesu Kristoren Nekaldia edo Pasioa oroitzen duen aldia, "Pasionaria" ezizenarekin sinatu zuen.[13] Ezizen hori betirako deitura bihurtu zitzaion.[14]

Garai haietan, Somorrostroko elkarte sozialistako kide egin eta parte hartzen hasi zen zuzenean langileen aldeko ekintzetan. Bizkaiko lehen talde komunista eratzen parte hartu zuen 1920an, eta Espainiako Alderdi Komunistaren (PCE) lehen Kongresuan, 1923an, Euskal Alderdi Komunistaren Batzorde Probintzialeko kide izendatu zuten.[15] Hamar urteko militantziaren ondoren, PCEko Batzorde Zentraleko kide izendatu zuten 1930ean.[16]

Bigarren Errepublikaren ezartzearekin 1931n, Ibarruri banandu eta Madrilera joan zen PCEko Langile Mundua egunkariko erredaktore izateko. Laster bertako zuzendari bilakatu zen. 1931ko irailean atxilotu zuten lehen aldiz. Gaizkile arruntekin espetxeratuta, gose greba hasteko konbentzitu zituen, preso politikoentzat askatasuna lortzeko. Bigarren atxiloketa baten ondoren, 1932ko martxoan, beste preso batzuk gidatu egin zituen "Internazionala" abestera bisita-gelan. Halabere, espetxeko patioan gaizki ordaindutako lan xumeei uko egitera animatu zituen atxilotuak.[17] Bi artikulu idatzi zituen kartzelatik, bata PCEk argitaratutako Fronte Gorria-rako eta bestea Langile Mundua-rako. 1932ko martxoan PCEko Batzorde Eragilerako hautatu zuten Sevillan, agerian eta legez egin zen lehen Biltzarrean, IV. hain zuzen.[18]

Espainiako Bigarren Errepublikaren sasoian, diputatu hautatu zuten Asturiasen. Garai horretan, bera baino hamalau urte gazteagoa zen Francisco Anton Madrilgo PCEko buruzagiarekin maitasun-harremana izan zuen.

Alderdi Komunistako Emakumeen Atalaren arduradun izendatuta, 1933an Haur Langileen Alde erakundea eta Emakume Antifaxisten Elkartea, faxismoaren eta gerraren aurkako emakumeen erakundeak bultzatu zituen.[19] Azaroan Moskura joan zen Internazional Komunistaren Batzorde Exekutiboaren XIII. Osoko Bilkurako ordezkari gisa, faxismoaren arriskua eta gerraren mehatxua aztertzen zituena. Errusiako hiriburua ikusteak hunkitu egin zuen Ibarruri, "Niretzat, arimaren begietatik ikusi nuenarentzat", idatzi zuen bere autobiografian, "munduko hiririk zoragarriena zen.[20] Bertatik kudeatzen zen sozialismoaren eraikuntza. Bertan, esklabo, baztertzaile, jopu, eta proletario belaunaldien askatasun amets lurtarrak gorpuzten ari ziren. Handik, gizadiak komunismorantz daraman ibilera ikus zitekeen." Urte berrira arte ez zen Espainiara itzuli.[21]

Dolores Ibarruri kalea, Ametzola auzoan (Bilbo)

1934an Parisen egin zen “Gerra eta Faxismoaren aurkako Emakumeen I. Mundu Topaketara”(Rassemblement Mondial des femmes contre la guerre et le fascisme) parte hartu zuen. Bilera Gabrielle Duchêne Bakearen eta Askatasunaren aldeko Emakumeen Nazioarteko Ligaren Frantziako adarreko lehendakariak zuzendu zuen arren, Topaketa Frantziako Herri Fronteko organo bat izan zen, iraupen laburrekoa. Topaketa eta Frontea 1939an desegin ziren.[22]

1934ko amaieran, Ibarrurik eta beste bik salbamendu misio arriskutsu bat bultzatu zuten Asturiasko meatzaldeetan, gosez hiltzen ari ziren ehun haur baino gehiago Madrilera eramateko. Haur haien gurasoak espetxeratu egin zituen Franco jeneralak, errepublikar gobernuaren aginduz, zapaldutako urriko iraultzaren ondoren. Lortu zuen, baina Sama de Langre eta Oviedoko espetxeetan atxilotu zuten berriro, eta ondoren Asturiasko iraultzan parte hartu zuelako gordeta bizi behar izan zuen aurrerantzean.[23]

1935eko udaberrian bere seme-alabak larritu ez zitezen Sobietar Batasunera bidali zituen ikastera. Berak ezkutuan zeharkatu zuen Espainiako muga, eta Moskun uztailaren 25etik abuztuaren 21era egin zen Internazional Komunistaren VII. Kongresuan, Georgi Dimitrovek hitzaldi nagusi bat eman zuen, non gobernu "burges aurrerakoiekin" aliantza bat egitea proposatu zuen faxisten aurka.[24] Doktrina horren arabera, Fronte Popularra 1936ko ekainean iritsi zen boterera Frantzian, masa komunistaren suhartasun iraultzailea erreprimitu zuen, eta Espainiako Errepublikari laguntza ukatu zion Espainiako Gerra Zibilean. Ez Esku Hartzeko Ituna, Errepublikaren patua zigilatu zuena, Léon Blum Frantziako Herri Fronteko lehendakariak aurkeztu zuen, eta 1936ko abuztuaren 2an sinatu zuten Frantziak, Britainia Handiak, Errusiak, Alemaniak eta Italiak. Ibarrurik ongietorria eman zion Dimitroven hitzaldiari, PCEren aspaldiko jarreraren aldarrikapen gisa, eta "gogo biziz" itzuli zen etxera, bere herrialdeko langileen eta erakunde demokratikoen artean adostasuna lortzen saiatuko zela erabakita. "Kongresu berean, ECCIko diputatu hautatu zuten, eta Espainiako bigarren figura komunista bilakatu zen, José Díaz PCEko idazkari nagusiaren ondoren.[25]

1936an laugarren aldiz espetxeratu zuten, Madrilgo polizien gehiegikeriak jasan ondoren. Askatu zutenean, Asturiasera joan zen PCEren aldeko kanpaina egitera otsailaren 16ko hauteskunde orokorretan. Hauteskunde hauetan 323.310 boto lortu zituen. Hala ere, "pertsona batek, boto bat" ez zuen balio izan gobernatzeko. Hautesle bakoitzak 13 hautagai aukeratu zitzakeen aldi berean. PCEk 170.497 boto jaso zituen, Dolores Ibarruri parlamentari izateko adina. Fronte Popularraren hauteskunde plataformak preso politikoak askatzea jasotzen zuen, eta Ibarruri berehala abiatu zen Oviedoko atxilotuak askatzera .[26]

“Hauteskundeetan Fronte Popularrak irabazi zuela jakin bezain laster, ni, parlamentari hautatua, hurrengo goizean Oviedoko espetxean agertu nintzen zuzendariaren bulegora joateko. Baina zoro bat bezala ihes egin zuen 1934ko urriko iraultzaren ondoren barneratutako preso asturiarrekiko benetako gaizkile gisa jokatu zuelako. Han aurkitu nuen administratzaileari esan nion: "«Eman giltzak, presoak gaur bertan askatu behar direlako». "Ez dut agindurik jaso", erantzun zidan. Eta nik, "Errepublikako Parlamentuko kidea naiz, eta presoak aske uzteko giltzak berehala emateko eskatzen dizut." Entregatu egin zizkidan eta benetan diotsut nire aktibista bizitzako egunik zirraragarriena izan zela, ziegak ireki eta oihu eginez: ”Kamaradak, atera denok!” Hunkigarria benetan. Ez nuen itxaron Parlamentuan eseri arte edo askatzeko agindua eman arte. Honela arrazoitu nuen: "1934ko iraultzako presoentzako askatasunaren hitza bete dugu, irabazi egin genuen, eta gaur presoak aske geratu dira."[27]

Espainiako Gerra Zibilaren aurreko hilabeteetan, Asturiasko Cadavio meategiko grebalariekin elkartu zen. Eta Madrilgo auzo batean etxegabetutako maizter gaixoen ondoan egon zen. Garai hartan, Federico García Lorca, Ibarruri eta lagunak Madrilgo kafetegi batean hizketarako eta kafea hartzeko elkartzen ziren, eta behin Lorcak esan zion: "Dolores, atsekabeko emakumea zara... poema bat idatziko dizut." Poeta Granadara itzuli zen eta bere heriotza frankisten eskuetan aurkitu zuen, lana amaitu baino lehen.[28]

Dolores Ibarruri 1936an.

Espainiako armadako militar batzuk Bigarren Errepublikako gobernu demokratikoaren aurka eginiko estatu kolpe batez hasi zen 1936ko uztailaren 18an Gerra Zibila. Bertan Ibarrurik protagonismo handia bereganatu behar izan zuen, komunisten propagandagilerik gartsuena izanik. Hitzaldi sorta bat adierazi zuen, horietako batzuk Madrildik irratian eskainiak: "Arriskua! Armetara!" (uztailak 19), "Gure borrokalariei ez zaie ezer falta behar!" (uztailak 24), "Diziplina, patxada, zaintza!" (uztailaren 29an), "Eutsi atzerritarren eskua!" (uztailak 30), "Faxismoa ez da pasatuko!" (abuztuak 24), "Hobe zutik hiltzea, belauniko bizitzea baino!" (Irailak 3), "Agur bat gure lehen lerroko milizianoei" (irailaren 4a), "Gure gudu-oihua mundu osoak entzun du" (irailak 15).[29]

Ondorio batzuk atera zituen orduan, hala nola Madrilgo gehiengoa Errepublikaren alde zegoela, kontrolatu gabeko taldeak hiriburuan zehar ibili ziren tirokatzen, nerbioetatik alferrik galduta (uztailaren 29an), eta propaganda faxista eraginkorragoa zela (uztailaren 30ean), Beraz, hasieratik ulertu zuen gerra atzerriko laguntzarik gabe galdu egingo zela (abuztuaren 24an). Urriaren 2an eskutitz adierazgarri bat idatzi zion Errusian zegoen Ruben semeari, lehen idatzi ez izanagatik barkamena eskatuz eta egoera lazgarria deskribatuz: "Ezin duzu imajinatu ere egin, seme, zein basatia den orain Espainian gertatzen ari den gudua... Borroka egunero dago, eta ordu guztietan zehar. Eta borroka honetan gure adiskide onenak eta ausartenak hiltzen ari dira.”[30]

Bestalde, Euskadiko Autonomia Estatutuaren alde mintzatu zen Madrilgo Parlamentuan 1936ko urriaren 1ean. Halaber, Gerra Zibilean sinbolo bilakatuta, Miguel Hernándezek, Rafael Albertik eta Pablo Nerudak beren poemetan aipatu zuten.[31]

Frontean tropen ondoan egun asko eman zituela kontatu zuen, gerraren emaitzari buruz zituen zalantzak agerian utziz: "Nire itxaropena da zailtasun guztiak izan arren, batez ere arma faltak, oraindik irabazi ahal izango dugula." Gerra bereziki basatia bihurtu zen 1937an. Blitz aldizkariak zioenez, geroago matxinatuen Alemaniako aliatuak hiriak errukirik gabe bonbardatzera bultzatu zituen bezala, Ibarrurik hiri irekien aurkako bonbardaketa espainolistak bultzatu zituen (Kongresuko laugarren presidenteorde izendatu berria zen bezala hitz eginez) erantzun berdina eskatuz gobernu "burges progresistei." Baina Manuel Azaña presidentea intelektuala eta konstituzionala zen, edo nazioarteko legedia jarraitzeko idazlea zen. Francisco Largo Caballero lehen ministroa berriz, PCErekin elkarlanean aritzeari uko egiten zion sozialista bat zen. Ibarruriren diskurtso horren amaierako lerroek, indarkeria erradikala onartzeko prest zegoela adierazten zuten.[32]

“Askatasuna eta aurrerapena maite duten herrialde guztietako gizon eta emakumeak zuengana jotzen dugu azken aldiz. Gure deiak basamortuan oihu egiten jarraitzen badu, gure protestei jaramonik egiten ez bazaie, gure jokabide gizatiarrari, horiek guztiak ahuleziaren seinaletzat hartzen badira, orduan etsaiak berak bakarrik izango du errua, zeren gure haserrea askatu eta bere gordelekuan suntsituko baitugu.”[33]

Otsailaren 24an, Stalinek debekatu egin zuen boluntario sobietarrak Espainian borrokatzera bidaltzea, baina ez zuen kontuan hartu Leninen Ordena zen Alexander Orlov, NKVDkoa (polizia sekretua). Orlovek eta NKVDk Maiatzaren Egunak antolatu zituzten, maiatzaren 3tik 8ra Bartzelonan Fronte Popularraren eta Bateratze Marxistako Langileen Alderdi Trotskyistaren (POUM) arteko gerra. Guduak 1.000 borrokalari hil eta 1.500 zauritu utzi zituen, baina kalkuluak aldatu egin ziren. POUM deuseztatzearekin batera, Stalinek Espainiako babesleku posible bat kendu zion Leon Trotsky iheslariari. Orlovek Garbiketa Handian (1936 – 38) erabili ziren izu- bikoiztasun- eta engainu-metodo berberak erabili zituen.[34] Maiatzaren 3an eta 8an Bartzelonan izandako gertaeren ondorioz, trotskyistak eta anarkistak, Ibarruriren iritziz, "barneko etsai faxista" bihurtu ziren.

“Trotskyismoari aurre egiteko premia nabarmentzen dugunean, oso fenomeno bitxia aurkitzen dugu, ahotsak bere defentsan goratzen direla zenbait erakundetako lerroetan eta zenbait alderditako zirkulu batzuetan. Ahots horiek ideologia kontrairaultzaile horrekin aztoratuta daudenenak dira. Trotskyistak faxismoaren agente bihurtu dira, Gestapo alemaniarraren agente. Maiatzean ikusi genuen hori lurrean Katalunian; argi ikusi genuen hori beste hainbat lekutan gertatu ziren istiluetan. Eta mundu guztia konturatuko da horretaz P.O.U.M.eko buruzagien aurkako epaiketa hasten denean. Eta konturatzen gara faxismoaren eskua dagoela gure etxe frontea desmoralizatzeko ahalegin guztien atzean, Errepublikaren autoritatea hondatzeko. Horregatik, ezinbestekoa da trotskyismoa esku irmoz amaitzea, trotskyismoa jada ez baita langile klasearentzat aukera politiko bat, kontrairaultzaren tresna bat baizik.”[35]

Pasionariaren monumentua Glasgowko Clyde ibaiaren ertzean.

Ibarrurik "anarkista trotskyista" bati egotzi zion gertatutakoa, Francoren aginduz gobernu errepublikanoa ixteko, Adolf Hitlerrekin batera. Bortizkeria konplot anarkista baten gailurra zela esan zuen, trenen zirkulazioa gelditzeko eta telegrafo eta telefono linea guztiak mozteko planak biltzen zituena. Plan anarkistaren helburu gisa, "Kataluniako gobernuaren agindu bat" aipatu zuen, "telefono-eraikina kontrolatzeko eta kalean aurkitzen ziren pertsona guztiak desarmatzeko". Hala ere, ez zuen inolako frogarik aurkeztu baieztapen horien alde egiteko.

Alderdi komunistak salatu zuen "putsch" anarkista Lluis Companysen Kataluniako gobernuan komunistek eta haien aliatuek bilatzen zuten aginte militar zentralizatuaren eta botere politikoaz jabetzeko zuten nahiaren aurka zegoela. Anarkistek eta trotskyistek Alderdi Komunistak (NKVD estalinistarekin harreman estuan) ekintza iraultzaile guztietan nagusitzeko egindako saiakera bat bezala ikusi zuten gertaera, eta komunistei autoritarismoaren errua egotzi zieten. Komunisten polizia egoera 1937ko maiatzeko gertakarien aurretik lortutako berdintasunezko baldintzekin kontrastatu zuten. Azkenik, Ibarruri, Diaz eta PCEko gainerakoak, trotskytak suntsitzera abiatu ziren.[36]

POUMeko buruzagiak Bartzelonan epaitu zituzten 1938ko urriaren 11n. Zigorrei buruz, Ibarrurik esan zuen: "Garai arruntetan hobe da ehun errudun askatzea errugabe bakar bat zigortzea baino; hala ere, herri baten bizitza arriskuan dagoenean hobe da ehun errugabe zigortzea errudun bakar bat askatzea baino."[37] 1938ko apirilaren 30ean, Stalinek aliantza militar bat proposatu zien Frantziari eta Britainia Handiari, Espainiako Errepublika baztertuz.[38]

1939ko martxoaren 6an, Espainiatik ihes egin zuen itsasoz etsaien tiropean Aljeriako Oran hiri nagusira, orduan Frantziaren subiranotasunaren pean. Ustekabean iritsi zen agintari komunistengana, eta presaka sartu zuten Marseillara zihoan itsasontzi batean. Itsasontziko kapitaina faxisten jarraitzailea zen, baina ontziko zelula komunista klandestino batek ziurtatu zuen ez zuela ontzia Bartzelona faxistarantz bideratuko. Hirugarren aldia zen Ibarruri faxistek harrapatzen ez zutena.[39]

Ibarruriri komunistek lagundu zioten Frantzian, eta Parisen babestu zuten poliziaren zaintzapean (Alderdi Komunista legez kanpo utziko zuen Édouard Daladierren gobernuak irailaren 26an). Ondoren Paristik Moskura joan zen, eta han geratu zen Diazekin, Enrique Líster eta Juan Modesto jeneralekin. Eta azkenik, Espainiako Gerra Zibilaren amaieran Frantziako barneratze esparru batetik ihes egin zuten Amaya eta Rubenekin elkartu zen[40]

1942an, José Díazek bere buruaz beste egin zuen, eta Ibarruri izendatu zuten Alderdi Komunistako idazkari orokor. 1942ko urte hartan bertan, Ibarruriren seme Rubén Ruiz Ibarruri Stalingradeko guduan hil zen, 22 urte zituela.[41] 2423 Ibarruri asteroideak bere izena jasotzen du.

Doloresek errusiera ikasi zuen, eta 1943ko martxoan Stalinek Poloniako Abertzaleen Batasuna sortu zuenean, ECCIk Hirugarren Internazionala baliogabetu eta independentzia teorikoa eman zien alderdi komunista nazional guztiei. Ibarruri bat etorri zen erabakiarekin. Stalinekin eta munduko beste agintari batzuekin elkarrizketatu zen. Bakearen Lenin Saria jaso zuen, eta Moskuko Unibertsitateak honoris causa titulua eman zion. Hainbat bidaia egin zituen garai hartan.[42]

Dolores Ibárruri Nicolae Ceaucescurekin, 1972an Bukarestera egindako bisita batean.

1960. urtean, Carrillok idazkari orokor postua hartuta, lehendakari izendatu zuten Ibarruri. Politika aktibotik erretiratu zela baieztatzeko, 1960an idatzi zuen bere lehen memoria liburua, “Bide bakarra” (El Camino Unico) izenekoa, eta 1962an argitaratu zen Parisen. Hurrengo urtean Moskun inprimatu zuten, eta liburua New Yorken argitaratu zen 1966an izenburu berri batekin. Bere bigarren memoria liburuan “Pasionariaren oroitzapenak, 1939-1977”, Ibarrurik ohartarazten du Bide bakarra-n jasotako haurtzaroko oroitzapenak xehetasun handiz zetozkiola.[43]

Ez zen estalinismoaren aurka garbi agertu, baina gaitzetsi egin zuen Varsoviako Ituneko indarrak Txekoslovakian sartu izana (1968).[44]

1977ko urtarrilaren 24ko gauean, neofaxista espainiar eta italiarren komando batek hiru abokatu komunista, zuzenbideko ikasle bat eta zuzendari bat hil zituen tiroz, Madril erdialdean zuten bulego judizialean; beste lau larri zauritu ziren. Otsailaren 16an, Ibarrurik Moskuko agintari espainiarrei eskatu zien Espainiara itzultzen uzteko. SESBetik kanpo askotan bidaiatu zuela esan zien, bere lanbidea publizista eta egunkari zein aldizkarietako kolaboratzailea zela, PCEko presidentea zela eta bere herrialdera askatasun osoz bidaiatu nahi zuela. Otsailaren 22an, legez kanpoko PCE alderdiak ekainaren 15eko hauteskunde orokorretarako hautagaien zerrenda argitaratu zuen. Ibarruri bi hauteskunde-barrutitan aurkeztu zen hautagai, bata Madrilen eta bestea Asturiasen; Carrillo hirutan agertu zen. Beldur eta segurtasun falta giroa egon arren, Espainiako Gobernuak PCE legeztatu egin zuen apirilaren 9an, baina agintariek bisa ukatu zioten Ibarruriri. Apirilaren 27an, Julian Ruizek esan zuen ez zela aireportuan egongo bere emazte arrotza agurtzeko: "Hala ere, nire seme-alaben ama da, eta osasuna eta bizimodu baketsua opa dizkiot." PCEk erabaki zuen Ibarruri Madrilen izatea, bisarekin edo gabe, maiatzaren 13an. Hala ere, maiatzaren 12an, agintariek amore eman eta bisa eman zioten.[45]

Franco hil ondoren, Asturiasera itzuli zen, eta, laurogei urte zituela. 1977ko maiatzaren 13an Ibarruri Sheremetyevoko aireportutik irten zen Aeroflot-eko hegazkin batean. Bostehun alderdikide eta jarraitzaile azaldu ziren aireportuan, batzuk PCEko banderak astintzen eta txapel gorriak soinean, intsignia komunistarekin.[46]

Dolores Ibarruriren omenezko monumentua Bilboko Ametzola parkean.

Ibarruriren kanpainako lehen mitina maiatzaren 23an egin zen Bilboko erakustazokan, 30.000/50.000 jarraitzaileren aurrean. Nekatuta sentitzen zela aitortu zuen, baina boluntario aurkeztu zen herrialde sozialistetako funtzionamendua azaltzeko "non langileak kapitalismorik gabe oso ondo bizi dira". Hala ere, eguneko emozioak ahitu egin zuen eta arratsaldeko prentsaurreko bat bertan behera utzi behar izan zuten. Biharamunean, Suarez Puerta Avileseko estadioan hitz egin zuen, "milaka langileren" aurrean." 20 urteko lekuko batek gogoratzen zuen: "Hiria gorriz jantzita zegoen, Internazionala nonahi entzuten zen, giroa, isiltasuna Pasionariak hitz egiten zuenean, pozaren eztanda egun hartan, oroitzapen ahaztezinak dira."[47]

Maiatzaren 25ean, bere “Eurokomunismoa eta Estatua” liburuaren aurkezpenean, Carrillok kazetari bati esan zion Ibarrurik umetan ezagutzen zuen Pablo Iglesias gogorarazi ziola: "Agure gaixo bat, alderdiaren jardueretan oso gutxi parte hartzen zuena eta bileretan askotan isilik egoten zena." Maiatzaren 28an Ibarrurik Sama de Langreon hitz egin zuen, eta ABC egunkari eskuindarrak onartu zuen "jendetzak" biltzen zituela." Maiatzaren 30ean La Felgueran esan zuen 1936an PCEren eta Asturiasen alde borrokatzeko bultzatu zuen espiritu bera bizi zela. Ekainaren 8an, kiroldegi oso batek (6.000 pertsona ABCren arabera, 8.000 La Vanguardia-ren arabera) entzun zuen Oviedoko Kirol Jauregian. Hurrengo egunean Leonen, ondoko probintzian, ospatu zen alderdiaren mitin nazionalera agertu zen.[48]

Oviedoko hauteskunde orokorretan, ekainaren 15ean, 584.061 boto eman ziren, hautesle-erroldaren % 74,6 partehartzearekin. PCEk 60.297 boto lortu zituen (botoen % 10,5), Dolores Ibarruri diputatu bakarra izateko adina. Boto gehien lortu zituen alderdia Espainiako Langile Alderdi Sozialista izan zen (% 31,8). Diktaduraren alderdiak, Espainiako Falangeak, soilik % 0,46 lortu zituen. Uztailaren 13an, Ibarruri berrogeita bat urte lehenago utzi zuen Kongresuko ganbaran sartu zen.[49] Une batzuk geroago, inaugurazio-saioko presidenteorde-aulkia hartu zuen. Hurrengo egunean Radio España Independientek bere azken emisioa aireratu zuen, 108.300 zenbakia. Uztailaren 22an erregeak Parlamentua ireki zuen. Minutu bateko txalo zaparrada orokorrarekin bat egin zuen, nahiz eta eserita jarraitu. Aurretik, Ibarruri Kongresuan sartzen ari zela, uniforme falangistadun 56 urteko gizon batek erromatar agurra egin eta oihu egin zion: "Lotsa izango bazenu, ez zinatekeen Espainiara itzuliko."[50]

1977ko abuztuaren 4an, 87 urteko Ruiz hil zen Barakaldoko ospitale batean; Ibarruri haren hiletan izan zen. Urrian Moskura joan zen Errusiako Iraultzaren 60. urteurrena ospatzera, eta azaroaren 21era arte ez zen itzuli. Bere osasun gaitzak hiru aldiz ospitaleratu zuen itzuli ondorengo lehen bederatzi hilabeteetan. Haren adinak eta osasun ahulak bultzatu zuten Asturiasko PCEren eskualdeko adarrak, erretiroa eta ordezkapena eskatzera 1977ko azaroan.[51] Hala ere, batzorde zentralak argudiatu zuen bere presentzia sinbolikoa garrantzitsua zela, eta agintaldi osoa bete zuen. 1978ko urrian, "Bai" ozenki batekin bozkatu zuen Espainiako Konstituzio berriaren alde. Abenduaren 29an, Adolfo Suarez presidenteak Kongresua desegin eta hauteskundeak deitu zituen 1979rako. Baina 84 urteko Ibarruri ez zen hautagai izan.[52]

Bere bizitza eta komunista guztiena arriskuan jarri zen 1981eko otsailaren 23an, Espainiako indar armatuen eta polizia paramilitarren elementu faxistek Estatu kolpea eman zutenean.[53] Baina oro har, Ibarruriren bizitzako gainerako urteak mitin feministen sekuentzia lasaia izan ziren, mitin politikoak, PSUC eta PCEren kongresuak, batzorde exekutiboaren bilerak eta Sobiet Batasuneko udako oporrak. Ibarrurik salatu egin zuen Enver Hoxhak Khrushtxeven aurka zuen jarrera Sino-Sobietar Zatiketan, esanez Hoxha "jaten ematen dion eskuari kosk egiten dion txakur bat bezala" jokatzen ari zela. Nazioarteko Brigadetatik bizirik atera zirenak 90. urtebetetzea ospatu zuten, PCEk antolatutako festa baten Madrilgo Kirol Jauregian 15.000-20.000 pertsonen partehartzearekin.[54]

1987ko urrian Ibarrurik laguntza ekonomikoa eskatu zion Kongresuari. Ez zuen kotizatu gizarte-segurantzako programa nazionalean, eta beraz, ez zuen pentsiorik. Kongresuak 150.000 pezetako hileroko pentsioa eman zion (gutxi gorabehera 1.250 dolar garai hartan).[55] 1989ko irailaren 13an ospitaleratu zuten, pneumoniak jota. Urriaren 15ean sendatu eta ospitaletik irten zen, baina azaroaren 7an berriro gaixotu zen, eta 12an hil zen 93 urterekin.[56]

Miranda de Ebroko Dolores Ibarruri parkean dagoen "La Pasionaria" monumentua.

Azaroaren 14an, milaka pertsonak omenaldia egin zioten bere gorpuaren aurrean. Gerra zibileko beteranoak, gerra-lagunak, Kuba, Txekoslovakia, Ekialdeko Alemania, Jugoslavia eta Txinako enbaxadoreak izan ziren Madrilgo alkatea bezala begirunea erakutsi zuten lehenengoak. Azaroaren 16an, segizio labur batek eraman zuen bere gorpua PCEko buruzagitzatik Kolon plazara, non Rafael Alberti idazleak eta Julio Anguita idazkari jeneralak laudorio labur bat egin zuten. Gero, Almudenako hilerrira eraman eta Pablo Iglesiasen hilobiaren ondoan lurperatu zuten. Milaka izan ziren haren hiletan oihu egin zutenak: “Ez dira pasatuko!” Udalerri batzuetako alkateek lau dolu egun ezarri zituzten.[57]