Digestio aparatuaren fisiologia

Ekintza mekanikoa da, ahoa, ezpain, hortz, hagin, mihi, barail eta muskulu murtxikatzaileen (muskulu masetero, tenporal eta kanpoko eta barneko pterigoideoak) bidez burututakoa. Murtxikapenaren bidez burututako indarra nahikoa izango da elikagai gehienak birrindu eta apurtzeko. Murtxikapena eta listu-guruinek jariatutako listuaren ekintzaren ondorioz boloa sortuko da.

Listuak entzima berezi batzuk ditu (amilasak, adibidez) elikagaien polisakaridoak -almidoia, kasu- hidrolizatzen dituztenak (digestio prozesuari hasiera emanez)

Murtxikapena ez-borondatezko prozesua da, murtxikapen erreflexuaren bidez burutuko dena: elikagaiak ahoan sartzen dira, ahoko mukosa ukitzen dute, muskulu murtxikatzaileak inhibitzen dira, baraila jaisten da, errebotezko uzkurketa izango da eta orduan ahoa itxiko da, elikagaiek mukosa ukituz berriro ere Erreflexu hau behin eta berriz errepikatuko da elikagaiek boloa sortu arte eta irensketa eman arte. Tronkoentzefaloko guneek kontrolatuko dute murtxikapen erreflexua; agindua nerbio bagoaren (parasinpatikoa) bidez bidalia izango da.

Hestegorriaren mugimendu peristaltikoak

Elikagaien ahotik urdaierako mugimendua da irensketa. Prozesu hau burutzeko faringea eta esofagoa zeharkatu beharko dute elikagaiek. Irensketaren erregulatzaileak tronkoentzefaloko irensketa guneak izango dira; faringetik informazioa jaso eta eta aginduak bidaliko dituztelarik nerbio bagoaren bidez.

Aldi ezberdinak bereiztuko ditugu irensketan:

1. Aho aldia: borondatezko prosezua da. Prozesuan mihia igoko da, honela elikagai boloa bultzatuz eta hau aurreko faringera pasatuz.

2. Faringe aldia: hemendik aurrera irensketa prozesu automatikoa izango da, hau da, ez da borondatezkoa izango. Faringe aldi honetan elikagai boloa faringetik hestegorrira pasatuko da. Boloa aurreko faringera pasatzerakoan mugimendu batzuk sortuko ditu:

• Ahosabai biguna gora igoko da sudur hobietarako sarrera itxiz.
• Epiglotisak trakea itxiko du.
• Aho-faringe horma uzkurtuko da, boloa aurrera eramango duen indarra sortuz.
• Beheko faringera hedatuko den uhin peristaltikoa sortuko da, boloa baita ere aurrera eramanez.

Mugimendu hauen ondorioz boloa esfinter hipofaringerora helduko da eta esfinter hau erlaxatuko da boloa esofagora pasatuz, segundo bat baino gutxiago behar duelarik honetarako.

3. Esofago aldia: esofagotik urdailera pasatuko da boloa. Mugimendu hau bagoaren zuntz parasinpatikoek kontrolatuko dute, beraien aginduak tronkoentzefaloko irensketa guneetatik datorrelarik. Esofagoan bi uhin peristaltiko sortuko dira:

• Lehen mailako peristaltismoa: faringetik datorren uhin peristaltikoaren jarraipena da. Irensketa prozesuak berak sortuko du uhin peristaltiko hau.

• Bigarren mailako peristaltismoa: lehen mailako peristaltismoaren indarra ez bada nahikoa, boloa esofagoan metatuko da honen horma dilatatuz. Honen ondorioz bigarren mailako peristaltismo hau sortuko da, gogorragoa izango dena boloa aurrerantz eramateko.

Esofagoaren amaieran kardia esfinterra, esofago eta urdailaren arteko esfinterra egongo da eta hau normalean uzkurtuta, itxita egongo da. Hau irekitzeko eta elikagaiak urdailera pasatzeko, uhin peristaltikoa baino lehen erlaxazio uhina hedatuko da. Hau esfinterra erlaxatuko du boloa urdailera pasatzea utziz.

Elikagai boloa urdailera iristen denean bere digestioa errazten duten prozesu mekanikoak (mugimendu peristaltikoak) eta kimikoak (urin gastrikoa) jasaten ditu, kimo izeneko masa bihurtuz.

Urin gastrikoa urdaileko paretetan dauden guruin gastrikoek ekoizten dute. Elikagaien digestio kimikoa burutzen du, molekula organikoak deskonposatuz dituen substantzia eta entzima hidrolitikoei esker: azido klorhidrikoa, mukia, eta pepsina eta lipasak, besteak beste. Pepsinak proteinak deskonposatzen ditu, peptido txikiak sortuz; azido klorhidrikoa funtsezkoa da pepsinaren jarduerarako. Lipasak elikagaien lipidoak degradatzen dituzte. Urin gastrikoaren mukiak urdaileko paretak babesten ditu gehiegizko azido klorhidrikoaren aurrean.

Elikagaiek urdailean irauten duten denbora aldakorra da, bere izaeraren arabera: gluzido asko dituztenak dira duodenora iragaten diren lehenak, gero proteina asko dituztenak. Elikagai koipetsuak dira denbora gehien urdailean daudenak, lau ordu inguru, haien digestioa korapilatsuagoa baita.

Urdailean digeritua izan ondoren elikagai boloa kimo bihurtzen da, mugimendu peristaltikoen bidez pilorotik heste meharrera pasatzen dena

Urdaila, behazun-xixkua, pankrea eta duodenoa

Heste meharrean elikagaiak (kimo izeneko substantzia) gibeletik datorren behazun, pankreatik datorren pankreako urin, eta heste meharrean ekoizten den heste-urinarekin nahasten dira, urdailean hasitako digestio kimikoa jarraitzeko.

Pankreako urinak hodi pankreatikoaren bidez pankreatik duodenora iristen da. Urin horrek proteinak, lipidoak eta gluzidoak hidrolizatzen dituzten entzimak ditu (adibidez, tripsina, lipasak eta amilasa, hurrenez hurren). Isuri alkalinoa da, eta urdailetik datorren kimoaren azidotasuna neutralizatzen du.

Behazunak pankreako urinak burutzen duen lipidoen digestioa errazten du, koipeak emulsionaltzen dituelako. Behazuna gibelean sortzen da, eta gibeletik behazun xixkura pasatzen da, bertan pilatzen delarik. Digestio prozesuan behazun xixkuak behazuna askatzen du, hodi zistiko -hasieran- eta hodi koledokoaren bidez -gero- duodenora iristen dena. Bertan, digestioan laguntzen du gantzak tanta txikietan deskonposatzen dituelako, pankreako urinen lipasek hobeto lan egin dezaten (lipasa horiek gantzak glizerina eta gantz-azidoetan deskonposatzen dituzte).

Heste meharreko paretetan dauden guruinek heste-urina jariatzen dute. Honek gluzidoak eta proteinak digeritzen dituzten entzima hidrolitikoak ditu, eta baita mukia ere, heste paretak babesten dituena. Esan daiteke aurreko urinek sortzen dituzten molekula batzuk (adibidez, lipidoak eta gluzidoak degradatzerakoan pankreako urinak sortutako peptido txikiak, maltosa, laktosa, sakarosa, gantz-azidoak...) heste-urinak xurgatzeko moduko molekulak bihurtzen dituela (aminoazidoak, glukosa, galaktosa, fruktosa, etb.)

Urin horien guztien jarduera jasan ondoren, kimo azidoa likido alkalinoago eta urtsuago bihurtzen da, kilo deritzona, heste meharreko hurrengo zatietan xurgatuko dena.

Heste meharreko digestio prozesua heste meharraren lehenengo zatian (duodenoan) burutzen da.

Urdailean eta duodenoan digestioaren ondorioz sortutako molekula bakunak (glukosa eta beste monosakarido batzuk, aminoazidoak, glizerina eta gantz-azidoak, bitaminak...) heste meharrean eta heste lodiaren lehenengo zatian xurgatzen dira, urarekin batera. Xurgapenaren bidez, substantzia horiek guztiak heste-pareten epitelioa zeharkatzen dute eta odol eta linfa kapilarretan sartzen dira, zirkulazio-aparatuaren bidez garraiaturik izateko gorputzeko ehun eta zelula guztietara.

Xurgapena burutu ahal izateko heste-mukosak azalera handia dauka: tolestura ugari eta heste-biloak, linfa eta odol kapilarrez inguratuta. Heste-biloetan enterozitoak daude, heste meharreko zelula epitelialak, mikrobiloxka anitz dituztenak (2.000 inguru enterozitoko). Heste-bilo eta mikrobiloxken bidez izugarri handitzen da heste meharraren azalera: dituen 6 metroetatik 500 metro karratuetara baino gehiago.

Heste meharraren epitelio. Bertan, enterozitoek (eskuinean) sortzen duten zelulen geruza ikusten da. Enterozitoen mikrobiloxkak ere ikusten dira, eskuineko irudian.

Xurgatzea era desberdinetara gertatzen da molekula motaren arabera:

• Gluzidoak, ia soilik duodenoan eta ieiunoan xurgatzen dira. Hestearen pareta monosakarido moduan zeharkatu (%80 glukosa; %10 galaktosa; %10 fruktosa) eta hodi kapilareetan sartzen dira. Disakaridoak eta polisakaridoak ezohikoak diren zenbait egoeratan xurgatzen dira soilik.
• Proteinak aminoazido moduan xurgatzen dira. Ama-esnearen inmunoglobulinak (antigorputzak) salbuespen guztiz interesgarriak dira, haurtxoaren hesteak, ezertan aldatu gabe, xurga baititzake, modu horretara haurrak defentsa immunitario guztiz baliotsuak bereganatzen dituela.
• Lipidoak dira xurgatzeko modu gehien izaten duten elikagaiak. Digestioaren ondorio diren molekulen parte bat (gantz azidoak eta glizerina, batez ere) odolera igaro daiteke. Elikagai horietariko gehienak, alabaina, biloen baso kilifero edo linfatikoetara doaz. Gantz azidoak eta glizerina, epitelio zelulek xurgatu ondoren, berriro elkar daitezke, baso kilifero horietan sartzen diren gantz tanta txikiak moldatuz. Tanta horiek proteinaz hornitzen dira eta lipoproteina konplexuak (kilomikroiak deituak) eratzen dira; halakoak linfa sistemaren bidez bihotzerantz joaten dira.
• Ura eta elektrolitoak (Na + , K + , Ca 2+ , Fe 2+ , etab.), azkenik, ileon aldean xurgatzen dira. Uraren %90 inguru xurgatzen da bertan.

Xurgatzeko mekanismoak era askotarikoak dira: osmosia, difusioa eta garraio aktiboa. Substantzia bakoitzak mekanismo bat edo beste erabiltzen du (adibidez, monosakaridoak garraio aktiboaren bidez xurgatzen dira, ura osmosiaren bidez, etab.) Odolera igaro diren monosakaridoak eta aminoazidoak gibeleraino eramaten dira mesenterio eta porta zainen bidez. Gibelean, produktu horietako asko bildu eta prozesatu egiten dira, beste berri batzuk emanez. Gibeletik bena hepatikoaren bidez irteten dira, bihotzera joateko eta handik gorputz osora zabaltzeko. Koipeak, aldiz, sistema linfatikoan zirkulatzen dute.