Deir el-Medina

Egiptoko Inperio Berriaren hasieran, Tutmosis I.ak mastabak eta piramideak eraikitzeari utzi zion hauek jasaten zituzten arpilaketen ondorioz, eta bere hilobia toki babestuago batean eraikitzen hastea agintzen du, mendiaren magala zulatuz eta Set Maat (Deir el-Medina) sortuz eraikuntzaz arduratzen ziren langile eta artisauen bizileku bezala. Bere oinordekoek toki berean eraiki zituzten euren hilobiak 500 urtez, herria populatua egon zen garaian.

Tamaina txikiarekin sortu zen: harresi batekin inguratutako berrogei etxe, baina sekula ez zion hazteari utzi, bere garai gailena Seti I.a eta Ramses II.aren agintaldietan izan zelarik, harresi barnean berrogeitamar etxe eta harresitik kanpo hirurogeitamar zituenean. Esmendes I.aren garaian utzia izan zen, K. a. 1170 inguruan. Bigarren birsortzea Ptolomeotar dinastiaren garaian izan zen, baina ez zen aurrekoaren oparotasunera iritsi eta laster utzia izan zen berriz.

Artisauen herria, Deir el-Medinan.

Herria soilik Pa Demi (herria) deitzen zen. Harresiak laukiluze formako eremu bat mugatzen zuen, eta honen barnean, eremuko atean hasi eta herri osoa zeharkatzen zuen kale batean zehar etxeak banatzen ziren. Eraikin bakoitzaren atzealdeko horma harresiari itsatsia zegoen.

Solairu bakarreko etxeak ziren, harrizko zoru eta adobezko hormekin, gainontzeko eraikinekin banatzen zituzten lehengaiak, tenplu eta hilobiekin izan ezik. Palmondo hostoz eta buztinez estalitako enborrekin sabaitzen ziren, eta elkarrengandik harresi baten bidez bananduak zeuden.

Laukiluze formako oinplanodunak, lau areto txiki zituzten, bata bestearen atzean: lehena, aldare bat zuen harreraleku bat zen, eta azkena, dirudienez, sukaldea zen, bertan errauts arrastoak aurkitu baitira. Handik, terrazara igotzeko eskailera bat abiatzen zen.

Altzariak eta gainontzeko eguneroko objektuak, ispiluak eta mahai jokoak kasu, Kha arkitektoa eta bere emazte Meriten hilobiari esker ezagutzen dira, ukitu gabe eta hil hatu aberats batekin iritsi zaiguna, langileena ziuraski xumeagoa izango zen arren.

Euren eguneroko bizitzaren xehetasunak herriko zabortegian aurkitutako ostrakei esker ezagutzen ditugu, euren gauzak idazteko euskarri bezala erabiltzen ziren zeramika edo kareharri zatiak, papiroa oso garestia baitzen.

Langileak oinarri sozialaren zati ziren, nekazariekin batera, baina euren artean ezberdintasun nabarmenak zeuden artisauak, langile arruntak edo eskriba edo medikuak bezalako langile administratiboak izatearen arabera, herriak funtzionatzeko behar zuen beste jende guztiaz gain: autohorniketarako funtsezkoak ziren lan guztiak, nekazaritza barne. Estatuak ez zuen atzerriarekin kontaktu askorik nahi, hilobien eraikuntzari buruzko diskrezio ahal bezainbat mantentzeko, eta ahal zen guztia hornitzen zuen, ibaitik ur garraioa barne, herria basamortu gune batean baitzegoen.

Artisauak. Nebamunen hilobia.

Edozein lan abian jarri aurretik, artisau eta langileek lanaren iraupena eta soldata zehazten zen kontratu bat sinatzen zuten. Soldata jenerotan ordaintzen zen, langile bakoitzaren mailaren arabera errazio handi edo txikiagoarekin. Gainera, familiek eremu txikiak erein eta zerri, ahuntz eta ardiak hazten zituzten.

Lan epea hamar egunekoa zen, egunean zortzi ordu lan egin behar zituztelarik, eta egunsentian hasten zen. Amaitzean, ez ziren herrira itzultzen, baizik eta gaua Erregeen Haranaren alboan altxatutako behin-behineko etxe batzuetan pasatzen zutela.

Soilik gaixotasunagatik, amaren urtebetetzeagatik edo emaztearen faltagatik falta zitekeen, baina, praktikan, aitzakiak ugariak ziren: gaixo zegoen asto bat zaintzea, jai bat antolatzea edo senide baten heriotza, aitzaki guzti hauek, teorian behintzat, zigor bat zekartelarik.

Medikuak

Tutankamonen ontzi kanopoentzako kutxa.

Langilean egoera onean mantentzea zen euren betebeharra, gainontzeko biztanleez ere arduratzen ziren arren. "Emakume Jakintsua"k egiten zuen lan bat zen, naturaz gaindiko botereak zituela eta (garairako) medikuntza ezagutza zabala zuela uste zena.

Iryneferren hilarria Deir el-Medinan. Louvre.

Hamar egunetik behin euren etxeetara itzultzen ziren, euren egun librea euren hilobi propioak eraikitzen, non margolan politak utzi dizkiguten, gertuko gurtzalekuak bisitatzen edo, irabaziak biribiltzeko beste batzuentzako lanak egiten ematen zutelarik.

Ia langile guztiak zeuden kofradietan antolatuta, eta egun libreak biltzeko probesten zituzten.

Zigor penaletaz chatya arduratzen zen, lanekoetaz kapatazak, baina, gainontzeko guztietaz langileek eurek eratutako epaimahai bat arduratzen zen, zigorrik ohikoena jipoi publikoa zelarik.

Ramses III.aren garaian, K. a. 1170ean, soldaten ordainketa ohikoa zena baino gehiago atzeratu zen, eta goseak bultzatutako langileak, euren lanak utzi eta kalera irten ziren euren helburua lortu arte.

Urte asko beranduago, Ramses IX.a eta Ramses X.aren agintaldietan, beste horrenbeste gertatu zen.

Senedyemen hilobia.

Herri honetan bizitza nahiko erosoa zuten eta soilik zerga pertsonala, baina ez hamarrena, ordaintzen zuten ondo elikatutako langileak bizi ziren.

Deir el-Medinak bere garairik oparoena Ramses II.arekin izan zuen: Egiptoko XX. dinastiarekin hasi zen gainbehera, antolakuntza falta hara ere iritsi zen, hiriburua deltan zegoen Tanisera pasatu eta tebastar nekropolia baztertu zuen Egiptoko XXI. dinastiaren garaian behin betiko utzia izan zen arte. Deir el-Medinak jada ez zuen jarraitzeko arrazoirik.

• Artisauen herria
• Erregeen Harana
• Erreginen Harana
• Ptolomeotar tenplu bat
• Nekropolia: Senedyem, Inerjau, Kha (ukitu gabeko bakarra) eta Pasheduren hilobiekin.

• Artisauen Harana