Dagbani
Dagbani (edo Dagbane), Dagbanli eta Dagbanle izenez ere ezaguna, Ghanan hitz egiten den Gur hizkuntza da. Bertako hiztunak 3.160,000 inguru direla kalkulatzen da. Dagbon Erresumako lehen eta bigarren hezkuntzako eskolan nahitaez landu beharreko hizkuntza da. Hizkuntza honek Dagbon Erresumako eskualdearen ekialdea hartzen du. Dagbani Ghanako iparraldean gehien hitz egiten den hizkuntza da.
| Dagbani | |
|---|---|
| Dagbanli | |
| Datu orokorrak | |
| Hiztunak | 3,160,000[1] |
| Eskualdea | Ghana |
| Araugilea | University of Education, Winneba (en)  |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza Niger-Kongo hizkuntzak Atlantic–Congo (en) Volta–Congo (en) Gur (en) Oti–Volta (en) Mole-Dagbani (en) | |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-3 | dag |
| Ethnologue | dag |
| Glottolog | dagb1246 |
| Wikipedia | dag |
| IETF | dag |
Mampelle hizkuntzarekin estuki lotuta dago, -hiztunek elkar ulertzen dute ia-ia-, iparraldean ere hitz egiten baita, Ghanan. Dagbani eskualde horretan hitz egiten diren azpitalde bereko beste hizkuntzen antza handia dauka: Dagaare eta Waala hizkuntzak, Ghanako Goi Mendebaldean hitz egiten direnak, eta Frafra hizkuntza, Ghanako Goi Ekialdeko eskualdean hitz egiten dena.
Bokalak
Dagbani hizkuntzak hamaika bokal bereizten ditu: sei bokal labur eta bost bokal luze:
6 bokal labur
| Kopeta | Zentrala | Atzera | |
|---|---|---|---|
| Handia | i | ɨ | u |
| Mid | e | o | |
| Txikia | a |
+ 5 bokal luze
| Kopeta | Zentrala | Atzera | |
|---|---|---|---|
| Handia | iː | uː | |
| Mid | eː | oː | |
| Txikia | aː |
Kontsonanteak
| Ezpainetakoa | Albeolarra | Palatala | Zaintzea | Ezpain-belar | Glottala | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sudurkaria | m | n | ɲ | ŋ | ŋ͡m | ||
| Stop/Afrikatua |
Ahoskabe | p | t | (ortografia) | k | k͡p | (ingelesez) |
| Ahostun | b | d | (jarraipena) | ɡ | ɡ͡b | ||
| Frikatiboa | Ahoskabe | f | s | (testua) | x | h) | |
| Ahostun | v | z | (2) | ||||
| Albokaria | l | ||||||
| Ahostun | (itzulpena) | j | w | ||||
Idazketa-sistema
.jpg.webp)
Dagbani alfabeto latindarrean idazten da, apostrofoaaren laguntzaz, eta letra bikoteekin, digrafoekin. Alfabetatze-tasa %2tik %3ra baino ez zen izaten.[2] Ehuneko hori handitzea espero da, Dagbani derrigorrezko irakasgaia baita orain Dagbon osoko lehen eta bigarren hezkuntzan. Gaur egun erabiltzen den ortografia (Ortografia Batzordea /d(1998))) bereizketa alofoniko batzuk dira. Hizkuntzan bereizten diren tonuak ez dira grafikoki markatzen.
| a | b | ch | d | e | ɛ | f | g | gb | ɣ | h | i | j | k | kp | l | m | n | ny | ŋ | o | ɔ | p | r | s | sh | t | u | w | y | z | ʒ | ’ |
Gramatika
Dagbani Hizkuntza eranskaria da, baina atzizkien fusioa eta guzti. Dagbaniren esaldi laburren ordena ohikoena, eskuarki, subjektu-aditza-objektua da.
