Carolina de Cepeda

María Carolina Casanova Rodríguez 1847ko urtarrilaren 10ean jaio zen Ferrolgo Esteiro auzoan. Rosa Rodríguez da Veiga eta Luis Casanova Pérez senar-emazteen laugarren alaba izan zen.[3]

[4]1840tik 1853ra bitarteko errolda ikusita, jakina da haurtzaroan San Nicolao kalean bizi izan zela. Ferrolgo errolda ikusita, ondorioztatzen da, aita beste hiri batzuetan egon zela eta dokumentu horiei esker jakin dezakegu gutxi gorabehera noiz hil zen, 1852an ama alarguna zela esaten baita.[3] Ez dago datu handirik nerabezarora arte, itxuraz, 1853 inguruan Ferrol utzi zuten, ahizpa baten etxera joateko.

Bere musika ikasketei buruz, ez dakigu ezer nerabezarora arte, Francisco Piñeiro maisuarekin, Ferrolgo Mariña Departamentuko musikari nagusi eta Antzerki Filarmonikoko zuzendariarekin, solfeoa ikasten hasi arte.[3] 1863an, 16 urte zituenean, antzoki horretan egin zuen debuta ferroldar sopranoak.[5] Halabeharrez gertatu zen debut hori; izan ere, Piñeirok lehen sopranoaren hutsunea bete behar zuen, eta Cepeda gaztea aurkeztu zioten. Ordurako bazuen ahots ona izateko fama, artean jendaurrean kantatu ez bazuen ere. Funtzio horretan lortutako arrakastaren ostean, Piñeirok berak bi lore-koroa eman zizkion hauxe esanez: "Gauero, oheratu aurretik, ondo begiratuko dituzu koroa hauek, merezimendurik gabe jasotakoak; noizbait ondo merezitako koroak lortzeko nahikoa dotazio duzu. Animatu eta irmotasuna izan! "[3]

Piñeirok berak, gaztearen etorkizun musikala zaintzen zuenak, soprano lana lortu zuen hiria bisitatu zuen opera-konpainia batean, Macucciren zuzendaritzapean. Hark bere konpainian sartu zuen, bere eta emaztearen babespean hartuta.[1] Hilabete batzuk geroago, konpainia horrekin berarekin aurkeztu zen Zarzuela antzokian, genero horretan nabarmentzen hasi baitzen.[6][3] Madrilgo antzokian Julian Gaiarre gaztearen korista izan zen, eta, ziur aski, antzoki horretan ezagutu zuen Luis Rodríguez Cepeda senarra, orkestra eta koruen konpositore eta zuzendaria, Ferrolgo sopranoaren adina bikoizten zuena.[7][6] Nahiz eta ez jakin ezkontzaren data zehatza, 1866ko abenduko Arte Ederren Aldizkariaren arabera, sopranoa jada "Cepeda andrea" gisa aipatzen da, Palma Mallorcako konpainia lirikorako kontratatutako soprano gisa agertzen baita.[8]

Carolina Coronadok Erroman jarraitu zuen ikasten, arte dramatikoa, hain zuzen ere. Ondoren solfeo- eta kantu-ikasketak egin zituen Parisen, eta familiarekin bizi izan zen hainbat denboralditan Auteulen. Hain zuzen ere, Frantziako hiriburuan jaio zen lehen semea, Luis, 1869ko apirilaren 21ean.[3]

Carolina Casanova de Cepeda

Palma Mallorcakoan debut profesional bikaina egin ondoren, Valentziako Teatro Nagusiak kontratatu zuen.[1][3] Horren berri eman zuen Madrilgo La Escena aldizkariak, «Valentziako antzerkiak langile batzuk bildu zituen, bai ohiko eginkizunetarako, bai apartekoetarako, Valentzian inoiz izan ez zen halakorik izan». Carolina Casanova antzerkiak izan zituen lau primedonne-etako bat izan zen, hiru tenore, bi baritono, bi baxu eta zazpi bigarren mailako partaideez gain.[8] Valentzian, besteak beste, Giuseppe Verdiren Un ballo in maschera eta Giacomo Meyerbeerren Robert le diable. Urte horretan bertan Liceuko Teatre Handiarekin lehen harremana izan zuen, Marià Obiols maisuaren ikasleekin kontzertu batean parte hartu zuenean.[3]

Berehala hasi zuen bira bat Latinoamerikan eta Europako iparraldean.[3] Amerikako antzoki nagusietan ibili ondoren, 1869an, arrakasta handia izan zuen Costa Rican, non ikusleek obazioka bere egoitzara lagundu zioten. Suediako Göteborgen Cepeda sopranoak arrakasta izan zuen, La Iberia egunkariak adierazi zuen bezala,[8] eta hilabete batzuk geroago, 1870eko apirilean, madrildar La Época egunkariak Brasiletik etorri berria zela, Parisen jasotako alabantzaren berri eman zuen.[8] Urte berean Avellinon (Italia) ere izan zen, Verdiren Il Trovatore kantatzen.[3]

Montevideoko Solís antzokia (barnea)

Lehen biretan Galiziako sopranoak Danimarka, Peru, Txile, Argentina eta Uruguai bisitatu zituen. Antzerki garrantzitsuetan aritu zen, hala nola Brasilgo Antzerki Inperialean, Limako Antzoki Nagusian edo Montevideoko Solís Antzokian.

Azken antzoki horretan utzi zuen, hain zuzen ere, Carolina Casanovak oroitzapen berezia. Hainbat hamarkada igaro ostean ere, Montevideoko agertokitik nostalgiaz igaro zen hiriko prentsa musikalean eta Montevideo Musical egunkarien berrien arabera. Solís antzokian denboraldi luzea egin zuen, 1872ko apiriletik irailera bitartean, eta bertan kantatu zituen Gioachino Rossiniren Il barbiere di Siviglia eta Giuseppe Verdiren La traviata, Rigoletto eta Un ballo in maschera, Vincenzo Belliniren Norma eta La sonnambula, eta Gaetano Donizettiren Linda di Chamounix eta Poliuto.[3] Era berean, Perura iritsi zela ere jakin zen. Han, 1871ko maiatzean Verdiren La traviata kantatuz egin zuen debuta, eta, ondoren, Adelina Patti sopranoarekin Italiako opera-konpainiarekin bat egin zuen. Handik urte batzuetara, Covent Garden-en izan zen.[3] Bira-garai horretan jaio zen bere bigarren alaba, Luisa, 1870eko ekainaren 4an, Madrilen.[3]

Operaren Antzerki Nazionala 1860an (gero Teatro Real delakoa).

1873an sopranoa Espainiara itzuli zen. Urte hartako otsailean, Madrilgo La Correspondencia de España egunkariak Madrilera senarrarekin batera iritsi zela jaso zuen. Nabarmentzekoa da atzerrian izan zuen arrakasta, lan egin zuen konpainia italiarren parte izan baitzen, halaber, Madrilgo jendeak Galiziako sopranoarenganako interesa adierazten zuten «Inteligenteek nahi dute gure Opera Antzerkiak hain ondo egindako artistaren gozamena ematea, atzerriko eta Amerikako prentsaren arabera».[9] Garai horretan Carolina Casanova izena agertzen da lehenik eta behin, senarra baino ezagunagoa zen eta.[9]

1873ko martxoaren 12an Vincenzo Belliniren Norma lanarekin Opera Antzoki Nazionalean egin zuen debuta, hilabete bereko 13 eta 18an errepikatuta. Giuseppe Verdiren La traviata lanaren emanaldietan ere parte hartu zuen hilaren 23an eta 25ean, baita Filippo Marchettiren Ruy Blas operaren estreinaldian ere hilaren 29an, eta martxoaren 30ean eta apirilaren 1ean eta 2an ere hartu zuen parte. Espainiako hiriburuko prentsa zatituta egon zen abeslari galiziarraren debutean. Galizia Modernoa, La Iberia eta La Época bezalako egunkariek arrakastaren berri eman zuten Madrileko eszenatokian, eta azken horrek «Casta Diva» sopranoak interpretazioaren ondoren bi aldiz irten behar izan zuela eskertzera. Beste batzuk, ostera, ez ziren hain iritzi positiboak izan, Luis Carmenaren eta Millánen opera italiarraren kronika «arrakasta txar»tzat jo zuen Carolina Casanovaren emanaldia, nahiz eta kritikarik gogorrena Marqués de Valle-Alegrek La Moda elegante-n argitaratu zuen: «... badirudi artista ederrak poztu zituela txiletarrak eta perutarrak... baina guk, Lagrange, Penco, Gazzaniga eta Ferni emakume-druidaren paperean entzunda, ezin izan genuen herri haien gorespen-mailara iritsi, serenatak eman eta dibaren garaipena ekarri zutenak... Cepedak postu handia har lezake Operako antzokian, baina ez nagusia...[3]

Nolanahi ere, sopranoak ez zuen berriro kantatu Errege Antzokian 1885. urtera arte, ordukoan ere Norma antzezten, nazioarteko karrera entzutetsua egin ondoren. Hurrengo urtean Jovellanos Antzokian eta Madrilgo Kontserbatorioan abestu ostean, Italiara joan zen.[3]

Carolina de Cepedaren grabatua, Lisboako San Carlos Amtzokian Aída lanaren antzezpena.

1873ko irailean, Carolina Casanova Italian egon zen, eta harrera beroa izan zuen Milango Dal Verme antzokian egin zuen debutean.[3] Azaroaren 8an Porzia interpretatu zuen Ciro Pinsutiren Il mercante di Venezia operaren estreinaldian, Boloniako Teatro Comunale antzokian.[10][11] handik gutxira itzuli zen antzoki horretara, urte horretako abenduaren 5ean.[10] Hurrengo urteko urtarrilean Achille Montuororen Il re Manfredi eta Giuseppe Verdiren Un ballo in maschera antzezlanetan hartu zuen parte.[3]

Urte horietan Varsoviako Antzoki Inperialean ere aritu zen, bi denboralditan, eta Aida lanaren paper nagusia estreinatu zuen.[12][3]

1876an, Verdiren Requiem Meza abesteko kontratatu zuten Ferrolgo sopranoa Parmako Regio Antzokian, konposizioarengatik urrezko domina eman zioten ekitaldian. Franco Faccio orkestra-zuzendari italiarrak zuzendu zuen obra, eta Hunberto Savoiakoa, gero Italiako erregea izan zena, eta Margarida Teresa Savoiako printzesa izan ziren kontzertuan.[12] Urte horretan bertan, Espainiara itzulita, Carolina Casanova Bartzelonako Liceu Antzoki Handian hasi zen. Sopranoak aurreko urtean kantatu zuen Zirko Antzokian. Liceu-n 1876ko abendutik eta 1877ko martxora kantatu zuen, eta Bartzelonako antzokian estreinatu zen Verdiren Aida nabarmendu zen, Francesco Tamagno tenore italiarrarekin batera, 1877ko otsailaren 25ean, Kairon estreinatu eta sei urtera.[13][14][15] Hala ere, Bartzelonako bigarren denboraldia izan zen nabarmenena, eta Julian Gaiarrerekin batera oso txalotua izan zen Lukrezia Borgia interpretatu zuen.[15] Aldi berean, galiziar sopranoa Errege Antzokiko konpainia lirikoarekin aurkeztu zen Lisboan. Fromental Halévyren L'Ebrea lanarekin egin zuen debuta, Donizettiren Maria di Rohan, Charles Gounoden Faust, edo Verdiren Il trovatore, Ernani, Un ballo in maschera abestuz.

Londresko Royal Opera House, non Carolina Casanovak kantatu zuen 1878 eta 1879ko denboraldietan.

1878an Frederick Gyek zuzendutako Royal Italian Opera konpainiako kide izan zen Londresko Royal Opera Housen. Lehen denboraldi horren arrakastaren ondorioz, Carolina Casanova berriro aritu zen 1879an Covent Garden-en, bigarren denboraldi horretan Adelina Pattirekin txandaka, Meyerbeerren Les Huguenots eta Robert le diable, Richard Wagnerren Tannhäuser, Donizettiren Lucrezia Borgia, Mozarten Don Giovanni eta Le nozze di Figaro eta Vincenzo Belliniren Norma. Garai hartako Londresko prentsak publikoaren tratua nabarmendu zuen, eta Ferrolgo sopranoak publikoaren aldeko jarrera onari eutsi zion, The Musical Times komunikabideak eman zuen harrera on horren berri. Bi denboraldi horietan, Galiziako sopranoa Julian Gaiarre tenore nafarrarekin batera jardun zen, zeinekin beste hainbatetan aritu zen bere ibilbidean. Londresko bigarren denboraldia Norma lanarekin amaitu zen. Julio Encisok Habanako Ir-rac-bat euskal egunkarirako idatzi zuen, eta Galicia Modern egunkariak ere batu zuen: «Carolina Cepedaren loria errematatu zuen koroa artistikoa izan zen, prentsaren eta publikoaren iritzien arabera ospetsu izendatu zuena». Prentsaren eta publikoaren iritzien arabera, ospetsu bihurtu zuen.[15]

Garai horretan bertan, Carolina Casanova 1878ko urrian Errusian izan zela aipatzen da; Crónica musical-en San Petersburgoko Antzoki Inperialean Aida kantatuz parte hartu zuen.[15] Orduko Espainiako prentsak Errusian izan zuen arrakastaren berri eman zuen. Madrilgo La Época egunkariak, 1879ko urtarrilaren 9an, Carolina Casanova enpresaren 'primas donnas'-etako bat zela adierazi zuen, eta Errusiako prentsak adierazi zuen «lehen mailako artista»tzat jotzen zuela galiziar sopranoa, eta gauero «hogei aldiz baino gehiago eszenaratu beharra zuela eskertzera», eta Covent Garden-en udaberriko eta udako denboraldian izan zuen presentzia aurreratu zuela.[8] Gainera, Carolina Casanovak Mozarten Don Giovanni gehitu zion bere errepertorioari etapa horretan, eta Marina ere interpretatu zuen eta Emilio Arrieta konpositore nafarraren hiru pieza berri ere interpretatu zituen Londresen eta, seguruenik, baita San Petersburgon ere.[15]

1880ko hamarkadako lehen urteetan, Espainiako prentsak galiziar sopranoa Italian zegoen berri eman zuen berriro. Madrilgo Crónica de la música egunkariak 1880an Napolesko San Carlo Antzokiak Aidan eta Lohengrinen[8] abesteko kontratatua izan zela adierazi zuen, 26 aldiz Napoliko antzerkian kantatuz eta prentsak arrakasta nabarmena jasoz. Hurrengo urtean, Milanera itzuli zen Carolina Casanova, La Scala antzokian kantatzera. Han, La traviata antzezpenaren ondoren, sekulako obazioa izan zuen. Gainera, antzerkiko orkestrak serenata bat eman zion, eta jende ugarik lagundu zion aretotik irtetean. 1887 arte ez zen antzoki horretara itzuli.[15]

1930ean, El Correo Gallegok udazkeneko denboraldiko azken emanaldietako bat gogoratu zuen, 1880ko otsailaren 11n, San Petersburgon. Carolina sopranoak Lucrezia Borgian paper nagusia interpretatu zuen, eta obazio nabarmena jaso zuen, eta tsarren palkora ere gonbidatu zuten.[16]

1881-82 denboraldian konpainia liriko italiarreko kidea izan zen, eta Liceuko Teatre Handian lan egin zuen denboraldiaren lehen zatian, Prima donna assoluta soprano dramatiko gisa.[17] El Correo Gallego-k 1881eko urriaren 5ean idatzi zuen neguko denboraldiak 45.000 ogerlekoren batura ekarri ziola galiziar dibari.[16]

Carolina Casanova 1884an itzuli zen Errusiara, Moskun kantatzeko kontratua sinatu ondoren, denboraldia Liceon amaitu eta Parisen Lucrezia Borgia Julián Gaiarrerekin batera debut bikoitz batean kantatu ondoren. Ekitaldi horretan izan zen Alejandro Dumas idazlea, eta txalotu egin zuten. Sopranoa denboraldi luzez jardun zuen Frantziako hiriburuan, bere antzoki italiarrean kontratatua zegoelako, eta garai hartako prentsa espainiarrak maiz aipatu zituen Pariserako bidaiak, emanaldiak edo birak bukatzean.[15] Garai hartako Espainiako prentsak, Parisko sopranoaren bizitzari buruzko datu bitxi batzuez gain, La Monarquía edo La Correspondencia de España egunkariek 1889an jasotakoez gain, Isabel II.a erreginak bere Pariseko jauregian eskaintzen zituen bilera intimoetan parte hartu izana nabarmendu zuten, eta hedabideek adierazi zutenez, Carolina Cepeda txalotu zuen aristokraziak eta bereziki Espainiako monarkiak.[15] 1884an, Madrilgo La Correspondencia de España egunkariak Carolina Casanova eta Juan Gaiarre Coruñan zirela adierazi zuen, baina ez dakigu hiri horretan kantatu zuten ala ez. Garai hartan, ohikoa zen prentsan oharrak aurkitzea, Vilaboan (Culleredo) Ferrolgo sopranoaren presentzia jasotzen zutenak. Leku hartan, burgesia eta nolabaiteko aristokrazia ibiltzen zen udako erretiroetan. Berak ere etxe bat erosi zuen eta familiarekin denboraldi batzuk ematen zituen.[15]

1886an Covent Garden-ek kontratatu zuen berriro, eta hurrengo urtean La Correspondencia Londresko antzerkiak Carolina Casanova laugarren aldiz kontratatu zuela jakinarazi zuen, non, besteak beste, Semiramide kantatu zuen. San Petersburgoko Antzoki Inperialera itzuli zen, udazkeneko denboraldia eta inauteria Opera Norma lanarekin inauguratuz. Haren interpretazioak beste arrakasta bat ekarri zion, eta Diario de San Petersburgoko kritikariak alderdi askotan konparatu zuen Giuditta Pastarekin, une hartan Norma lanaren eredutzat jotzen zenarekin. Kritikari errusiarrak honelaxe zioen:

Honelaxe dio "In mia mano al fin tu sei" esaldiak: hobeto imajinatu ezin denez, amaiera osoan sublimetasun bat dago, berdin-berdin, bai esaldi eder haien sentimenduan, bai egoera dramatikoak eta une beldurgarri haren pasioak berekin duten ekintza arrazoitu eta eraginkorrean". San Petersburgoko egunkaria

1887-1888 denboraldian aritu zen Carolina Casanova Liceu-n, 1888ko Erakusketa Unibertsalarekin batera. Hantxe ere Valentina onena izan zen Les Huguenotsen maiatzean, ekainean Lohengrin eta, azkenik, Lucrezia Borgia operetan.[15]

Ez dago bere bizitzako datu askorik bigarren ezkontzaren ondoren; 1910eko urtarrilean Tomás Bretón «nagusi eta lagunari» zuzendutako gutun batera jo behar da. Gutun horretan, sopranoak baimena eskatu zuen etxean eskolak emateko, ezin baitzuen eskailerarik igo erreuma-eraso baten ondorioz, eta hauxe erantsi zuen: «Hitz ematen dut inork ez duela jakingo».[15]

Carolina Casanova 1910eko otsailaren 8an hil zen Madrilen, eta artean kantu-irakaslea zen Kontserbatorioan. Hil eta biharamunean, Kontserbatorioan kapera beroa jarri zen, erakundeko irakasleek eta ikasleek azken omenaldia egin eta Tomás Bretónek animatutako hileta-gorteiatzearekin bat egin zezaten, ez baitzegoen klaserik inauterietan. Madrilgo La Correspondencia de España egunkariak sopranoaren heriotzari buruz hauxe argitaratu zuen: «Espainiako arteak, Carolina Cepedaren heriotzarekin, galera konponezina izan du».[22]

San Justoko sakramentalean, Madrilen, lurperatu zuten, hilobi sinple batean. Hilobi horretan bere izena eta jaioteguna baino ez dira ageri, familiako beste pertsona batzuen gorpuzkiekin batera. Hilobia Santa Gertrudiseko Patioan dago. Bertan daude Federico Chueca eta Ruperto Chapí konpositoreak eta Jorge Ronconi, kontserbatorioan Carolina Casanova ordezkatuko zuena.[15]