Carmen de Burgos y Seguí

María del Carmen Ramona Loreta de Burgos y Seguí 1867ko abenduaren 10ean jaio zen Andaluziako Almeria hirian, José de Burgos y Cañizares eta Nicasia Seguí eta Nietoren hamar seme-alabetatik zaharrena izan zen. Níjar-eko Rodalquilar auzoan hazi zen, bere aitak lurrak, meategiak eta La Unión kortijoa baitzituen bertan.[3] Bere nebek bezalako hezkuntza eta kultura jaso zituen.[4] 1872an, bere aita Portugalgo kontsulorde izendatu zuten Espainian, Cadizko kontsulatuaren menpe.

1883an, hamasei urte zituela eta gurasoen aholkuen aurka, bera baino hamabi urte zaharragoa zen Arturo Álvarez y Bustos margolari eta kazetari bohemioarekin ezkondu zen[5]. Mariano Álvarez y Robles Almeriako gobernadore zibilaren semea izateaz gain, hiriburuko egunkari nagusia inprimatzen zuen enpresa tipografikoaren jabea ere bazen. Horri esker, Carmenek prentsaren mundua gaztetatik ezagutu ahal izan zuen, inprimaketaren hainbat alderditan kolaboratuz. Senarrak zuzendutako Almería Bufa aldizkari satirikoan argitaratu zituen lehen artikuluak. 1895eko ekainean Lehen Hezkuntzako irakasle titulua lortu zuen eta 1898an Goi Mailako Hezkuntzakoa, Madrilen. 1901ean Guadalajarako Irakasleen Eskola Normalean oposizio bidez lortu zuen plaza.

Carmen de Burgos 1913 inguruan.

Ezkontza desengainua izan zen Carmenentzat lehen unetik, Izan ere, bere senarra desleiala zitzaion bizizalea izan zen eta bere lehen hiru seme-alabak goizeki hil ziren. 1898az geroztik gero eta denbora gehiago igaroten zuen gurasoen etxean eta senarrarengandik urrun. 1901eko abuztuan, 1893an jaiotako Arturo semea hil ondoren, bere senarra alde batera uztea erabaki zuen bera gabe Madrilen bizitza berri bat hasteko, bizirik atera zen bere alaba bakarra, María (de los Dolores Ramona Isabel) Álvarez de Burgos berarekin eraman zuen, 1895ean jaioa. Hasieran, bere osaba, Agustín de Burgos y Cañizares senatariarekin finkatu zen, baina berarekin gainditzen saiatu ondoren, etxetik alde egin zuen.

1902an hasita, El Globo egunkarian kolaboratu zuen, eta bertan Notas femeninas izeneko zutabea idatzi zuen, "Emakumeak eta sufragioa" edo "Langileen fabriken ikuskapena" bezalako gaiak aztertzen zituen. 1903an, Augusto Suárez de Figueroa kazetariak Diario Universal sortu zuen eta Carmen kontratatu zuen Lecturas para la mujer izenburuko eguneroko zutabea zuzentzeko editoreak berak proposaturiko "Colombine" ezizenarekin. Espainian emakume bat kazetari profesional gisa aitzestatzen zuten lehen aldia izan zen. Bere zutabean Carmen de Burgosek modak eta ohiturak jorratzen zituen, baina Europako beste herrialde batzuetan jada ezagunak egiten ari ziren ideiak aurkeztu zituen. Dibortzioa legeztatzeko kanpaina egin zuen, eta horrek Giner de los Ríos eta Blasco Ibáñezen miresmena lortu zuen, baina hura desprestigiatu nahi zuten Elizak eta sektore kontserbadoreek eraso egin zioten. 1905ean Instrukzio Publikoko Ministerioaren beka bat lortu zuen beste herrialde batzuetako hezkuntza sistemak aztertzeko, eta ia urte betez bidaiatu zuen Frantzian, Italian eta Monakon zehar.[6]

1907an Madrilgo Prentsa Elkartean sartu zen, Consuelo Álvarez Pool "Violeta"rekin batera.

1906. urtearen amaieran bere irakaskuntza eta kazetaritza lanei ekin zien eta Madrilgo Heraldon- en emakumezko sufragioaren aldeko kanpaina abiatu zuen "Emakumeen botoa" izeneko zutabearekin. Frantziatik bueltan, 'La tertulia modernista' izeneko topaketa sortu zuen astero, eta idazleek, kazetariek, musikariek, artista bisualek, poetek eta Madrildik igarotzen diren atzerriko artistek parte hartzen zuten. Han ezagutu zuen Ramón Gómez de la Serna, orduan ezezaguna zen hemeretzi urteko ikaslea, hogei urte gazteagoa, bere miresle bihurtu zena. Noizean behin, Ramonek arratsaldeko bostetan bisitatzen zuen bere etxea, elkarrekin idazten zuten eta gero Puerta del Sol- eko kafetegietan zehar ibiltzen ziren gauerdira arte. 1909 inguruan maitasun eta literatura harreman luzea hasi zuten. Tertulia haiek zenbait urte iraun zuten eta Revista Critica-ren (1908-1909) jatorria izan ziren. Sei zenbaki ateratzera iritsi ziren hainbat idazleren kolaborazioarekin, besteak beste Eduardo Zamacois, Salvador Rueda, Enrique Díez Canedo, Juan Ramón Jiménez eta Ramón Gómez de la Serna. 1907an, Antonio Maura kontserbadorea gobernura iristearekin batera, Faustino Rodríguez-San Pedro Instrukzio Publikoko ministroak Toledora bidali zuen Madriletik urruntzeko. Baina Carmen astebururo Madrilgo bere etxera itzultzen zen sortutako literatura solasaldia animatzera. [7]

Colombine, 1909ko udan Melillan Goñik ateratako argazkia, ofizial eta artilleriako soldaduz inguratuta.

Benito Pérez Galdós, Vicente Blasco Ibáñez, Rafael Cansinos Assens, Juan Ramón Jiménez, Tomás Morales, Alonso Quesada, Julio Antonio, Julio Romero de Torres eta Sorolla, izan zituen ahaide, besteak beste.Ana de Castro Osório idazle portugaldarrarekin ere adiskidetasun estua izan zuen.

1908an, Carmenek Alianza Hispano-Israelí sortu zuen nazioarteko komunitate sefardiaren defentsan. Beraren hedapena Revista Crítica-ren bidez egiten da.

Rifeko Barranco del Loboko hondamendiaren ondoren 1909an, Carmen de Burgosek Melilla inguruan borrokan ari ziren tropa espainiarrengana joatea erabaki zuen. Han gerra berriemaile gisa aritu zen El Heraldo de Málaga egunkarian.[8] Behin Madrilera itzulita Gerra a la guerra artikulua argitaratu zuen, bertan, kontzientzia eragozpenaren aitzindariak defendatzen zituen. [7] 1909an bere senarra hil eta alargun geratu zen.

1911an Madrilgo Arte eta Ofizioen Eskolako irakasle izendatu zuten, lan hori pertsona itsu eta gor-mutuen irakaskuntzarekin uztartu zuen.

Titok egindako erretratua (La Libertad, 1923).

Carmen eta Ramón Gómez de la Serna ez ziren ezkondu, baina hogei bat urtez beraien bizitza eta literaturarekiko zaletasuna partekatu zituzten, herrialde desberdinetan bizi izan ziren, baina beti Madrilera itzuliz. Aldizkari eta egunkarietan idatzi zuten, egile gazteen proiektuak sostengatu zituzten eta Portugal eta Italiara bidaiatu zuten, Carmenek gizarte gaietan zuen interesa mantenduz. Carmenek bere alaba Maríak idazle gisa bere urratsak jarraitzea espero zuen, baina argitaratzea lortu zuen arren, nahiago izan zuen antzezpenera dedikatu. 1917an, alaba Guillermo Mancha aktorearekin ezkondu zen, eta azkenean Ameriketara joan ziren bizitzera. 1929an, ezkontzak huts egin ondoren, bere alaba Madrilera itzuli zen. Carmenek, arrakastarik gabeko aktoresa eta mendekotasun arazoak zituen alabari Gómez de la Sernaren Los medios seres antzezlanean paper txikia lortu zion baina antzezlanak porrot egin zuen. Egileak eta Carmenen alabak entseguetan hilabete baino gutxiago iraun zuen eta Parisera egindako bidaia batekin amaitu zen erromantze bat hasi zuten. Ondorioz Carmen eta Gómez de la Sernaren arteko aspaldiko harremana apurtu egin zen, hala ere eta distantziatu ziren arren, ez zioten lagun izateari utzi.[9]

1931n Bigarren Errepublika aldarrikatu zenean, konstituzio berriak ezkontza zibila, dibortzioa eta emakumezkoen botoa onartu zituen, horrela Carmen de Burgosen nahiak betez. Alderdi Errepublikano Sozialista Erradikalean sartu zen eta Espainiako Emakumeen Gurutzadako eta Emakume Iberiar eta Hispanoamerikarren Nazioarteko Ligako "presidente" izendatu zuten. Ezker Errepublikarraren Antiklerikaleko 'lehen presidenteordea' hautatu zuten eta 1931ko azaroan masonerian sartu zen eta bertan Amor logia sortu zuen, maisu nagusia izanik. [7]

Karmen de Burgosen hilobia Madrilgo hilerri zibilean .

1932ko urriaren 8an, Zirkulu Sozialista Erradikalean sexu heziketari buruzko mahai inguruan parte hartzen ari zela, Carmen de Burgos gaixo sentitzen hasi zen eta bere etxera eraman zuten, bertan hiru medikuk artatu zuten, horien artean bere lagun Gregorio Marañón zegoen, baina arrakastarik gabe. Hirurogeita lau urterekin hil zen, urriaren 9ko goizeko ordu bietan, eta Madrilgo hilerri zibilean lurperatu zuten garaiko politikari eta intelektual nagusien aurrean. Clara Campoamorrek, hainbat intelektualekin batera, Madrilgo kale bati bere izena jartzeko eskatu zuen. [7] Bere alaba 1939an hil zen, berrogeita bat urte zituela.

Gerra Zibilaren eta frankismoaren garaipenaren ondoren, bere izena debekatutako egileen zerrendan sartu zen eta bere liburuak liburutegi eta liburu dendetatik desagertu egin ziren. [7]

Diario Universal, El Globo, La Correspondencia de España, El Heraldo de Madrid eta ABC egunkarietan lan egin zuen, egunkarian lehen editorea izanik. Melillako gerraren pasarte desberdinak jorratu zituen 1909an, Espainiako historiako gerra berriemaile emakumezkoen artean lehenengoetarikoa izan zen. "Colombine" izenaz gain, "Perico el de los Palotes"[10], "Gabriel Luna", "Raquel", "Honorine" eta "Marianela" bezalako ezizenekin sinatu zuen.

Kazetaritza lanaz gain, mugimendu feministari buruzko bere hitzaldiak aipagarriak dira; adibidez: Emakumearen misio soziala (1911) eta emakumea Espainian . Bere eleberri ezagunenen artean Puñal de claveles aipa dezakegu, bere bizitzaren amaieran idatzitakoa eta "Nijarreko krimena" bezala ezagutzen den gertakarian oinarritua, 1928ko uztailak 22an gertatu zena Fraileko kortixoan, Nijarreko zelaietan, eta Federico García Lorcak bere Bodas de sangre-rako izan zuen inspirazioetako bat izan zena. [11]

Emakumeen eginkizun sozial eta kulturalaren lehen defendatzaileetako bat da. Askatasuna eta dagoenaren gozamena ere defendatu zituen. Erabat independentea, mundu hobe batean sinesten zuen eta hasierako "feminista" zen, termino hori gorrotatzen zuen arren. [7] la mujer moderna y sus derechos (1927) feminismo adiskidetzaile gisa definitu zuen bere posizioa honela azalduz: "Ez da sexuen borroka, ezta gizonekiko etsaitasuna ere, emakumeak berarekin kolaboratu eta berarekin batera lan egin nahi dutela baizik." Kritikari eta idazle garaikideen sektore garrantzitsu batek ez zuen oso kontuan Carmenen ekarpena eta askotan bere lana Ramón Gómez de la Sernaren "maitalea" izatera murrizten saiatzen ziren.[12]

Nobela laburra

Alucinación, Viuda de Rodríguez Serra, Biblioteca Mignon, 1905. El Novenario, Ilustraciones de Ernesto Durias, Publicaciones Nuevo Mundo, s.a.. El tesoro del castillo, El Cuento Semanal, ilustraciones de Pedrero, 1907. Senderos de vida, Ilustraciones de Posada, El Cuento Semanal, 1908. El veneno del arte. Ilustraciones de Fernández-Mota, Los Contemporáneos, 1910. La indecisa, El Libro Popular, 1912. La justicia del mar, El Libro Popular, 1912. Frasca la tonta, Ilustraciones de Luis Blesa, El Libro Popular, 1914. Malos amores, El Libro Popular, ilustraciones de Bartolozzi, 1914. Villa María, La Novela Corta, 1916. El hombre negro, La Novela Corta, 1916. Los usureros, ilustraciones de Bartolozzi, Los Contemporáneos, 1916. Lo inesperado, La Novela con Regalo, 1916. El perseguidor, La Novela Corta, 1917 Pasiones, La Novela Corta, 1917. La mejor film, La Novela Corta, 1918. Venganza, La Novela Corta, 1918. (Es Frasca la tonta con nuevo título). ¡Todos menos ese! La Novela Corta, 1918. Los negociantes de la Puerta del Sol, La Novela Corta, 1919. Dos amores, La Novela Corta,1919. El fin de la guerra, Portada de Y. Durán, Los Contemporáneos, 1919. Confidencias, Los Contemporáneos, 1920. La flor de la playa, La Novela Corta, 1920. Los amores de Faustino, La Novela Corta, 1920. Luna de miel, La Novela Corta, 1921. La ciudad encantada, La Novela Corta, 1921. La entrometida, La Novela Corta, 1921. El artículo 438. Ilustraciones de Bartolozzi, Los Contemporáneos,1921. La princesa rusa, La Novela Corta, 1922. El suicida asesinado, La Novela Corta, 1922. La mujer fría, La Novela Corta, 1922.

Los huesos del abuelo, Los Contemporáneos, 1922. La prueba, ilustraciones de Yzquierdo Durán, Los Contemporáneos, 1922. El anhelo, ilustraciones de Manchón, La Novela Semanal, 1923. El extranjero, La Novela Semanal, 1923. La pensión Ideal, La Novela Corta,1923. El hastío del amor, La Novela Corta,1923. La que se casó muy niña, Ilustraciones de Bradley, La Novela Corta, 1923. La miniatura, Ilustraciones de Esplandiú, La Novela Corta, 1924. La melena de la discordia, La Novela Semanal, 1925 La nostálgica, La Novela Semanal, 1925. El "misericordia", La Novela Mundial, 1927. La misionera de Teotihuacán, La Novela Mundial, 1926. Se quedó sin ella, La Novela de Hoy,1929. Los endemoniados de Jaca (Novela misteriosa), Novelas y Cuentos, 1932. La que quiso ser maja, ilustraciones de Loygorri, La Novela Pasional. reed. Sevilla, Renacimiento, 2000. Hasta renacer, Prensa Popular. El abogado En la guerra Honor de familia Cuentos de Colombine. Valencia, F. Sempere y Compañía, 1908. Mis mejores cuentos. Sevilla, Editoriales Andaluzas Unidas, 1986. La flor de la playa y otras novelas cortas. Madrid, Castalia, 1989. La mujer fría y otros relatos. Nota preliminar por Eduardo Mendoza. Prólogo de Amparo Hurtado. Barcelona, Círculo de lectores, 1996. La mujer fría (y otros relatos). Madrid, Ediciones Torremozas, 2012. Ellas y ellos o Ellos y ellas: Novelas cortas de Carmen de Burgos, Colombine, Huso editorial, 2016. Three Novellas: Confidencias, La mujer fría y Puñal de claveles. Manchester University Press, United Kingdon, 2016.

Julio Romero de Torres margolariak 1917an egindako erretratua.

Omenaldi ugari egin dizkiote bere jaioterria den Almeriako eta beste leku batzuetako kaleei edo eraikin publikoei izena emanez. Haien artean nabarmentzen dira:

Carmen de Burgos pasealekua, Almerian, bere jaioterrian.

• Almeriako Itsas Pasealekuak bere izena hartu zuen.
• Hainbat herritan bere izena duen kalea dago, bestak beste: Malagan, Madrilen, Cuencan, Atarfen, La Carolinan, Guadalajaran, Montillan, Lebrijan, Roquetas de Mar-en, Chiclana de la Fronteran, Granadan, Albaceten, Andujar-en edot Miranda Ebron.
• Cabran[13] eta Malagan[14] bere izena daramaten eskola publikoak daude
• Alovera[15] eta Huércal de Almería[16] udalerrietako institutuak ere Carmen Burgos izena dute
• Donostian Colonbine kalea dago Bidebieta auzoan.

• Colombine kalea Donostiako Bidebieta auzoan
• 
• 
• 

2017an, Espainiako Liburutegi Nazionalak bere jaiotzaren 150. urteurrena gogoratu zuen erakusketa bibliografiko batekin eta mahai inguru batekin.

2018ko uztailean “Herstóricas. Historia, Mujeres y Género" elkarteak eta "Autoras del Cómic" kolektiboak izaera kultural eta hezitzailea duen proiektua sortu zuten, emakumeak gizartean egin zuen ekarpen historikoa ikusarazteko eta karta-joko batez osatutako haien gabeziari buruz hausnartzeko. Gutun horietako bat Carmen de Burgos-i eskaini zitzaion.[17]

• Maria Lejárraga

• Arroyo Almaraz, Antonio (2010). "Perico el de los Palotesen kritikak eta literatura hedapena" . ARBOR Zientzia, Pentsamendua eta Kultura 186. liburukia, ekaineko aparteko alea. ISSN 0210-1963.
• Caballé, A. (2003). Emakumeek idatzitako bizitza: izarrak zenbatzen. Mendea 3 . Bartzelona: Irakurleen Zirkulua. 
• ISSN 0210-1963..
• Colombineren oroitzapenak, Federico Utreraren lehen kazetaria ( ISBN 84-923433-1-1 ). - Majadahonda: Hijos de Muley-Rubio, 1998.
• Carmen de Burgos Colombine ( ISBN 84-670-1266-8 ), Bravo Cela, Blanca.
• Carmen de Burgos, Colombine (1867-1932) . Biografia eta literatura lana. Concepción Núñez Reyren doktorego tesia. Madrilgo Unibertsitate Konplutentsea, 1992.
• ISBN 9788447205608..

• Obras digitalizadas de Carmen de Burgos en la Biblioteca Digital Hispánica de la Biblioteca Nacional de España
• Mujeres en la historia - Carmen de Burgos 'Colombine'
• Carmen de Burgos en La Voz del Sur. Artículo: "La feminista andaluza prohibida por Franco que se anticipó a Simone de Beauvoir"
• Carmen de Burgosi buruzko zutabea Anboto 2021. (Garazi Arrizabalaga)