Lurmutur Hiria

Eskualdeko arrastorik zaharrenak orain dela 15.000 eta 12.000 urte artekoan dira, Fish Hoeken dagoen Peers Caven aurkituak[4]. Gutxi dakigu, ordea, eskualde honetako lehenengo biztanleen inguruan, Portugalgo Bartolomeu Diasek 1488an aipatu zuen arte ez baitago inongo erregistro idatzirik. Diasek Cabo das Tormentas ("Ekaitzen Lurmuturra") izena jarri zion lekuari. Joan II.a Portugalgoak Esperantza Oneko lurmuturra izena eman zion (Cabo da Boa Esperança), Indiarako eta Ekialderako ibilbide berri bat irekitzeak sortzen duen itxaropena zela eta. Vasco da Gamak 1497an lurmuturra berriro ikusi zuen. 1503an António de Saldanhak Table Mountain lehen aldiz izendatu zuen, Taboa da caba[5]. XVI. mendean, portugaldar, frantziar, daniar, herbeheretar eta ingelesek, baina bereziki portugaldarrek, geldialdi ohikoak egiten zituzten gaur egun Table Bay izena duen lekuan, Indietarako bidean. Tabakoa, kobrea eta burdina ematen zieten Khoikhoi etniako biztanleei haragiaren truke.

1652an Jan van Riebeeckek eta Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiako (VOC) beste langile batzuk Lurmuturrera bidali zituzten Ekialdeko Herbeheretar Indietara zihoazen itsasontziak laguntzeko. Honela, Fort de Goede Hoop bastioia sortu zuten, beranduago Esperantza Oneko Gaztelua izango zena. Lurmuturrean etxeak eraikitzen hasi ziren, baina laster aurkitu zuten ez zutela langile nahikorik. Herbeherek, egoerari buelta emateko, Indonesia eta Madagaskarreko esklaboak ekarri zituzten. Hauetako asko Lurmuturreko Mestizoen lehen arbasoak izan ziren[6]. Van Riebeeck eta bere ondorengoen gobernupean landare ugari sartu ziren Lurmuturrean, betirako ingurunea aldatuz. Mahatsak, zerealak, intxaurrak, patatak, sagarrak eta zitrikoak iritsi ziren, ekonomian eragin handiarekin[7].

Lurmutur Hiria 1800. urtearen inguruan.

Herbehereetako Errepublika Frantza Iraultzailearen esku geratu zenean, Bataviako Errepublika izenarekin, Erresuma Batuak koloniak kontrolatzeari ekin zion. 1795ean Lurmutur Hiria konkistatu zuen, baina 1803an Herbehereei itzuli zioten, itun baten ondorioz[8]. Blaauwbergeko Guduaren ondorioz britainiarrek berriro konkistatu zuten 1806an[9]. 1814ko Anglo-Herbeheretar Itunarekin Lurmutur Hiria Britainiaren menpe geratu zen. Lurmuturreko kolonia berriaren hiriburua izan zen, 1800eko hamarkadarako nahiko hedatu zena. Hedapenarekin batera, parlamentu propioa eskatu zuten, baita lortu ere 1854an. Bertan argibideak eman behar zituen Lehen Ministroa izendatu zuten 1872an. Lurmuturreko Frankizia Kualifikatuaren bidez, arrazaren arabera ez, baina sexuaren arabera bereizten zuen sufragioa ezarri zen[10].

1867an Mendebaldeko Griqualandian diamanteak aurkitu ziren, eta 1886an Witwatersrandeko Urrearen Sukarra emanzen, Hegoaldeko Afrikako migratzaile kopurua handituz. Barnealdeko Boer errepubliken eta Britainiar gobernu kolonialaren arteko gatazkek Bigarren Boerren Gerra piztu zuten, 1899 eta 1902 artean, britaniarren garaipenarekin. 1910ean Britainiak Hegoafrikar Batasuna sortu zuen, Lurmuturreko Kolonia garaitutako bi Boer errepublikekin eta Natalgo koloniarekin batuz. Lurmutur Hiria batasun berri horren hiriburu bilakatu zen, eta beranduago Hego Afrikarena.

1948ko hauteskundetan Alderdi Nazionalak hauteskundeak irabazi zituen apartheida ezartzeko programarekin. Honek Lurmuturreko frankizia interraziala hautsi zuen, baita Group Areas Act sortzera ere, jendea arrazen arabera sailkatzen zuen sistema bat. Lurmutur Hiriko auzo multi-razialak bereizi eta eta legearen aurkako etxebizitzak eraitsi ziren. Fama berezia hartu zuen Lurmutur Hiriko Seigarren Barrutiak. "Zurientzat bakarrik" deklaratu ostean, 60.000 herritar kaleratu zituzten eta euren etxebizitzak eraitsi. Horietako asko Cape Flats eta Lavender Hillen bizitzera derrigortu zituzten. Apartheidaren barruan Lurmuturra "Langile koloredunen preferentzia eskualdea" izendatu zuten, "Bantuak" (hau da, afrikarrak) kanporatuz.

Langa, Gugulethu eta Nyangako ikasleak egoera honen aurka altxatu ziren. 1976ko ekainean Bantuen Hezkuntza Legearen aurka antolatu ziren, poliziarekin topo eginez. Hainbat eskola erre ziren[11][12].

Lurmutu Hiria apartheidaren aurkako mugimenduaren lider asko sortu dituen hiria da. Robben Island, hiritik 10 kilometrora dagoen espetxe-uharte bat, hainbat preso politiko ezagun izan ziren. Apartheidaren amaiera heltzen ari zela, Nelson Mandela bere gartzelaldiaren osteko lehen mitina Lurmutur Hiriko udaletxeko balkoitik egin zuen, 1990eko otsailaren 11n. Hitzaldiak garai berria ekarri zuen bere herrialdearentzat, eta lehen hauteskunde demokratikoak lau urte beranduago egin ziren, 1994ko apirilaren 27an.

1994tik aurrera hiriak hainbat arazo berri izan ditu, batez ere droga eta drogari lotutako biolentzia dela eta, eta azken aldian mafia moduko biolentziarena. Aldi berean, ekonomia berpiztu eginda, bai higiezinen booma dela eta, zein turismoaren etorrera dela eta. Lurmutur Hiria da, gaur egun, Hego Afrikan ekitate handiena duen hiria[13].

Lurmutur Hiriaren satelite bidezko irudia

Lurmutur Hiria 33,55ºS latitudean kokatuta dago, Sydney eta Buenos Airesen antzeko latitudean eta Casablanca edo Los Angelesen parekoan Ipar Hemisferioan. Table Mountain, bere hegi ia bertikalekin eta 1.000 metrora dagoen goi-ordokiarekin, eta Devil's Peak eta Lion's Head mendiekin bere bi aldeetan geografia berezia sortzen dute. Hiru mendi hauen artean hiriaren City Bowl delakoa dago. Askotan hodei fina eratzen da Table Mountainen gainazalean. Hiriaren hegoaldean Lurmuturreko penintsula dago, Ozeano Atlantikoan 40 kilometro barneratzen den mendilerroa, Cape Point deritzon puntura iritsi arte. Lurmutur Hirian 300 metro baino gehiago duten 70 mendi daude. Hala ere, hiriaren auzo asko Cape Flats deitzen den lautadan daude, ekialdera 50 kilometroz hedatzen den eremua.

Klima

Lurmutur Hiriak klima mediterraneo epela du (Köppen klima sailkapena)[14][15], negu epe eta ez oso hezeekin eta uda lehor eta beroekin. Negua ekainaren hasieratik abuztuaren amaiera artean ematen da, eta Ozeano Atlantikotik hainbat fronte hotz sartzen dira, euria utziz eta ipar-mendebaldeko haize bolada indartsuak. Tenperatura maximoen batez-bestekoa 18 °C da, eta gutxienekoena 8,5 °C. Hirian 515 milimetro euri egiten ditu urtean zehar. Uda abendutik martxora irauten du, eta 26 °Cko gehienezko tenperaturak daude, 16 °Cko gutxienekoekin[16]. Berg Haizeak jotzen duenean asko berotzen da hiria. Otsailean eta martxoan ohikoa da barnealdetik datorren haize hau. Udaberria eta udaren arteko sasoian haize bolada indartsuak egoten dira hego-ekialdetik, poluzioa garbitzen laguntzen duen fenomenoa. Haize hau Hego Atlantikoan kokatzen den antizikloi indartsu baten sortu ohi du. Urtean 3.100 ordu eguzki jasotzen ditu Lurmuturrak.

Uraren tenperatura oso aldakorra da. False Bayn 22 °Cra iristen da, baina Atlantikoan 10 °C izaten ditu. 2018an Lurmutur Hiriak ur eskasia handia zuen, Lurmutur Hiriko lehortea izena eman zaion krisi handia.

Datu klimatikoak (Lurmutur Hiria, 1961–1990)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	39.	38	41	39	34	30	29	32	34	37	40	35	41
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	26.1	26.5	25.4	23.0	20.3	17.9	17.5	17.8	19.2	21.3	23.5	24.9	22.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	15.7	15.6	14.2	11.9	9.4	7.8	7.0	7.5	8.7	10.6	13.2	14.9	11.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	7	6	5	2	1	−1	−1	0	0	1	4	6	−1
Euria (mm)	15	17	20	41	69	93	82	77	40	35	14	17	520
Euri egunak (≥ 1.0 mm)	5.5	4.6	4.8	8.3	11.4	13.3	11.8	13.7	10.4	8.7	4.9	6.2	103.6
Eguzki orduak	337.9	299.9	291.4	234.0	204.6	174.0	192.2	210.8	225.0	279.0	309.0	334.8	3092.6
Hezetasuna (%)	71	73	77	80	83	83	83	82	79	76	74	71	77.7
Iturria: South African weather service,[17] Hong Kong Observatory, Climate & Temperature[18]

Flora eta fauna

Biodibertsitate-gune batean kokatua, baita Lurmuturraren Erreinu Floristikoan ere, Lurmutur Hiriak munduko eremu baliokide bateko biodibertsitate-maila handienetakoa du. [19] Guztira, 19 landaredi mota bereizten dira, eta horietako asko hiriaren guztiz endemikoak dira. Gainera, ehunka espezie endemikoren habitata da, oso mugatuta edo mehatxatuta daudenak. Espezie aniztasun izugarri hau hiriaren kokapen zehatz bat izateari zor zaio, hainbat lurzoru eta mikroklima mota ezberdinen elkargune puntuan. [20]

Zoritxarrez, biztanleriaren hazkunde azkarrak eta hiri-hedakuntzak ekosistema horietako asko estali dituzte. Ondorioz, Lurmutur Hiriak 300 landare espezie baino gehiago ditu mehatxatuta eta gaur egun desagertuta dauden 13. Izan ere, Lurmuturreko penintsulak, hiriaren barnean dagoena, munduko tamaina baliokideko edozein eremu kontinentaletako espezie mehatxatuen kontzentraziorik handiena du. [21] Galtzeko arriskuan dauden edo desagertutako landareen aztarna txikiak sarritan bizirik dirau errepide bazterretan, espaloietan eta kirol-zelaietan. Gainerako ekosistemak partzialki babestuta daude 30 erreserba natural baino gehiagoko sistema batek, Table Mountain Parke Nazionala barne.

Lurmuturreko Udaletxea, (Die Raadsaal van Kaapstad), City Bowl-en kokatua.

Lurmutur Hiria Afrikako Kongresu Nazionalak gobernatzen ez duen Hegoafrikako hiri garrantzitsu bakarra da, bere aurreko alkatea (Helen Zille) oposizio nazionaleko buruzagia izanik.

Bere tokiko gobernua 231 kideko udalbatza batek gobernatzen duen udalerri metropolitarra da, 28 kideko kontseilu exekutibo baten menpekoa. Udaleko arduradun bat eta alkate exekutibo bat buru dute, eta txandaka egiten dituzte beren funtzioak. Lurmutur Hiria 105 hauteskunde barrutitan banatuta dago, eta horietako bakoitzak zuzenean kontseiluetako bat hautatzen du, gainontzeko 126 zinegotziak, berriz, alderdi politikoen ordezkaritza proportzionaleko sistemaren bidez. Alkatea udalak hautatzen du.

Egungo alkatea Aliantza Demokratikoko Patricia de Lille da, 2011ko udal hauteskundeen ostean bere alderdiko lankide Dan Plato ordezkatu zuena. 2014ko hauteskunde orokor eta probintzialek Helen Zille eta Patricia de Lilleren gobernu ona berretsi zuten, gehiengo absolutua lortuz probintzian (%59,4) eta hirian (botoen %61,5). 2016ko azken tokiko hauteskundeetan, Aliantza Demokratikoa izan zen berriro ere gehiengo alderdia, kontseiluan bere eserlekuak handitu baitzituen, 231tik 154 (botoen %61), Afrikako Kongresu Nazionalak lortutako 57 eserlekuak hirukoiztuz. 16 eserleku galdu ituen.

2021eko Udal Hauteskundeetan, Aliantza Demokratikoak (DA) gehiengoa mantendu zuen, oraingoan gutxituta, 136 eserleku hartuz. Afrikako Kongresu Nazionalak nabarmen galdu zuen, eta 43 eserleku jaso zituen. [22] [23] Lurmutur Hiriko alkatetzarako Aliantza Demokratikoaren hautagaia, Geordin Hill-Lewis aukeratu zuten alkate. [24]

Lurmutur Hiriko tokiko gobernua "Batasuna" deiturikoan bateratu aurretik, sei eskualdeko "Administraziotan banatuta zegoen", Batasunaren funtzio asko oraindik Administrazio zaharren arabera banatuta daude, "Lurmutur Hiria" barne. City Basin, Atlantic Waterfront eta hegoaldeko auzoak, Pinelands, Langa eta Mitchell's Flat eskualdeen jabea. Hegoaldeko penintsulak Hout Bay, Wynberg, Constantia, Fish Hoek, Kommetjie, Noordhoek eta Simon's Town barne hartzen ditu. Blaauwberg eskualdea Milnerton, Tableview eta Bloubergstrand-ek osatzen dute. Tygerbergek bere eskualdea du Durbanville, Bellville eta Khayelitsha barne. Oostenberg Kraaifontein, Brackenfell, Kuilsrivier, Blue Downs eta Eerste Rivier osatzen dute. Azkenik, Helderberg administrazioa Somerset West, Strand eta Gordon's Bay-ek osatzen dute.

• 
  Lurmutur Hiriko alkatea, Geordin Hill-Lewis
• 
  Lurmutur Hiriko Udaletxe Zaharra eraikinaren aurrean dagoen Alarde Handitik ikusita.
• 
  Cape Town Civic Center, Lurmutur Hiriko Udalaren bulego zentralak.
• 
  Hegoafrikako parlamentu nazionalaren eraikina Lurmutur Hirian dago.

2001eko Errolda Nazionalaren arabera, [25] Lurmutur Hiriko biztanleria 2.893.251-koa da. 759.767 etxebizitza formal daude, horietatik %87,4 saneamendu edo komun kimikoa daukate eta %94,4 udalerriko zaborrak kentzeko zerbitzua daukate gutxienez astean behin. Etxebizitzen %80.1-ek elektrizitatea erabiltzen dute energia iturri nagusi gisa. Etxebizitzen %16.1 pertsona baten jabetzakoa da.

Lurmutur Hiriko hizkuntzen banaketa geografikoa.

Mulatoek biztanleriaren %48,5 osatzen dute, ondoren afrikar beltzak %31rekin, zuriak 1%9rekin eta asiarrak %1,5arekin. Biztanleriaren %46.6-ak 24 urte baino gutxiago ditu, eta %5-ak 65 urte baino gehiago ditu. Hiriko batez besteko adina 26 urtekoa da eta 100 emakume bakoitzeko 92,4 gizon daude. Hiriko biztanleen %19,4 langabezian dago (Estatuko batez bestekoa %25,2), horietatik %58,3 beltzak, %38,1 mestizoak, %3,1 zuriak eta %0,5 asiarrak dira. Lurmutur Hiria milioi erdi biztanle baino gehiagoko Hegoafrikako hamar hirietatik bakarra da beltzak ez diren gehiengo biztanleria dutenak eta ingeles ondorengoen komunitate handia duena.60.000 sefardi hirian bizi ziren.

Lurmutur Hiriko biztanleen %41,4 Afrikaans hitz egiten dute etxean, %28,7 xhosera, %27,9 ingelesez, %0,7 sesothera, %0,3 zuluera, %0,1 Tswanera hitz egiten du eta biztanleriaren %0,7-ak hizkuntza ez ofizial bat hitz egiten du etxean. Biztanleriaren %76,6 kristaua da, %10,7-k erlijiorik ez du, %9,7 musulmanak dira, %0,5 juduak dira eta %0,2 hinduak dira. %2.3 zehaztu gabeko beste sinesmen batzuk aldarrikatzen ditu.

Lurmutur Hiriko erdialdeko negozio barrutia.

Lurmutur Hiria Mendebaldeko Lurmutur Probintziako zentro ekonomikoa da, baita eskualdeko industriagune nagusia ere. Eskualdeko portu eta aireportu nagusia ere baditu. Mendebaldeko Lurmutur Probintziako hiriburua izanik, baita Parlamentu Nazionalaren egoitza ere, diru-sarrerak handitzea eta gobernuarekin lotutako industriak haztea ekarri du. Hiriak hitzaldi asko antolatzen ditu, batez ere 2003ko ekainean irekitako Cape Town International Convention Centre berrian. Hiriak azken hamarkadetan higiezinen eta eraikuntzaren gorakada izan du, 2010eko FIFA Munduko Kopa dela eta.

Hirian egoitza duten enpresa gehienak aseguru konpainiak, txikizkako taldeak, argitaletxeak, diseinua, moda diseinatzaileak, garraio enpresak, petrokimikoak, arkitektoak eta publizitate agentziak dira.

Ekoizpenaren zati handi bat Lurmutur Hiriko portuan edo Lurmutur Hiriko Nazioarteko Aireportuan egiten da. Ontzigintza eta industria enpresa gehienek tokiko bulegoak dituzte Lurmutur Hirian. [26] Probintzia ere herrialdeko energia garatzeko zentro bat da, egungo Koeberg Zentral Nuklearrak Mendebaldeko Lurmuturraren beharretarako energia ematen baitu. Ozeano Atlantikoaren kostaldean petrolio esploratzaileek petrolioa eta gas naturala aurkitu dituzte duela gutxi. [27] Mendebaldeko Lurmuturra Hegoafrikako eskualde turistiko garrantzitsu bat da ; turismoaren industria probintziako BPGaren % 9,8 da eta probintziako langileen % 9,6 enplegatzen du. 2004an nazioarteko 1,5 milioi turista baino gehiagok bisitatu zuten ingurua. [28] [29] Lurmutur Hiriko meatzaritza industriak gora egin du azken 6 urteotan. 2002tik 6.000 meatzari ari dira lanean industria honetan. Duela gutxi Hegoafrikako hiri ekintzaileena izendatu zuten hiria. [30]

Hiriaren eta Mahai mendiaren ikuspegia. Eskuinean Camps Bay auzoa.

Turismoa

Urtean batez beste 1,5 milioi turistak bisitatzen dute Lurmutur Hiria. Hegoafrikako hiririk ospetsuena da, erakargarri, ikusgarri eta jarduerekin gozatu daitekeena.

Kanpoko jarduerei dagokienez, Lurmutur Hiriak hainbat kirol ditu, hala nola eskalada, urpekaritza, golfa eta parapentea, besteak beste. Hondartzak ezin hobeak dira ur-kirolak egiteko, besteak beste, surfa, windsurfa eta kayaka egiteko. Ezagunena urpekaritza da, eta horrekin ohikoa da marrazoen kobazuloak aurkitzea.

Boulders hondartza kontserbazio gune baten parte da, Table Mountain National Park, pinguinoen habitataren parte dena. Animalia hauekin esploratu eta igeri egin dezakezun eremua da

Lurmutur Hiriko estadio berria, Green Point estadio zaharraren ondoan.

Lurmutur Hiriko kirolik ezagunenak, partaidetzaren arabera, kriketa, futbola, igeriketa eta errugbia dira. [31] Errugbian, Lurmutur Hiria Mendebaldeko Probintziaren egoitza da, Newlands Stadiumean jokatzen duena eta Currie Kopan lehiatzen duena. Gainera, Mendebaldeko Probintziako jokalariek (Wellington-eko Boland Cavaliers -ekin batera) Stormers-ek osatzen dute Hego Hemisferioko Super Rugby lehiaketan. Lurmutur Hiria ere selekzio nazionalaren ohiko egoitza da, Springboks, eta 1995eko Errugbiko Munduko Kopan antolatutako partidak, hasierako ekitaldia eta hasierako partida barne, baita All Blacks Ingalaterraren aurka Jonah Lomuk lau saiakera egin zituenean.

Futbola, Hegoafrikan futbola bezala ere ezaguna, ezaguna da. Bi klubek Lurmutur Hirian jokatzen dute Premier Soccer League (PSL), Hegoafrikako futboleko maila gorenean. Talde hauek Ajax Cape Town dira, 1999an Seven Stars eta Cape Town Spurs taldeen bat-egitearen ondorioz sortu zena, Chippa Unitedekin batera. Lurmutur Hiriak 2010eko Futbol Munduko Kopako hainbat partida ere antolatu zituen, Hegoafrikan ospatu zen finalaurreko bat barne [32] . Ama Hiriak 70.000 edukiera duen estadio berria eraiki zuen (Green Point Stadium) Green Point eremuan, 2014ko Afrikako Nazioen Txapelketaren finala ere haru zuen.

Kriketean Cape Cobras-ak jokatzen dute Newlands Cricket Ground-en. Taldea Western Province Cricket eta Boland Cricket-en bat-egitearen emaitza da. Supersport Series eta Standard Bank Cup Series-en parte hartzen dute. Newlands Cricket Ground nazioarteko partidetarako ohiko egoitza da.

Lurmutur Hiriak Olinpiar asmoak ditu: 1996an, Lurmutur Hiria 2004ko Olinpiar Jokoak antolatzeko KOIk hautatutako bost hiri hautagai ofizialetako bat izan zen. Azkenean ekitaldia Atenasera joan zen arren, Lurmutur Hiria hirugarren postuan sailkatu zen.

• John Maxwell Coetzee (1940-), idazlea.

Lurmutur Hiria gaur egun hiri hauekin dago senidetuta:

• Niza 1974[33]
• Haifa 1975[34]
• Aquisgrán 2000[35]
• San Petersburgo 2001[36]
• Hangzhou 2001[37]
• Buenos Aires 2011
• Santa Fe
• Túnez
• Londres

• Table Mountain Parke Nazionala
• Lurmutur Hiria estadioa
• Lurmutur Hiriko lehortea

• (Ingelesez)Hiriko webgune ofiziala