Burruntzi

Burruntziak[1] Odonata ordenako eta Anisoptera (grezierazko ανισος anisos, "ezberdinak" + πτερος pteros, "hegalak", atzeko hegoak aurrekoak baino zabalagoak direlako)[2] subordenako intsektuak dira. Buru biribila, sabelalde luze eta mehea, lau hego garden eta zaintsu, eta omatidioez eratutako begi konposatu handiak dituzte. Beste odonatuei bezala, sorgin-orratz, mariburduntzi eta mariorratz izenak ere ematen zaizkie euskaraz.[3] Berriki, Epiprocta subordena sortzea proposatu da, Anisoptera eta Anisozygoptera subordenetako familia guztiak sartzeko.

Burruntzi
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
FilumaArthropoda
KlaseaInsecta
OrdenaOdonata
Subordena Anisoptera
(Selys, 1854)

Askotan sorgin-orratzekin (Zygoptera) nahasten dira, antzeko itxura dutelako, baina, ondoko ezaugarria kontuan harturik, helduak erraz bereiz daitezke: pausatzen direnean, anisopteroek gorputz alboetarantz jartzen dituzte hegalak, horizontalean, eta zigopteroek, berriz, atzerantz oblikuoki bertikalean. Horrez gain, anisopteroak gorputz handikoak eta hegaldi azkarrekoak dira, eta zigopteroak argalagoak eta delikatuagoak.[4]

Biologia
Aeshna cyanea naiadea, burruntzien larben ezaugarri nagusiak erakutsiz: zigopteroena baino gorputz potoloagoa du, eta atzealdeko trakeobrankiak falta ditu. Bizkarraldean hego-zorroak ageri dira.[5]

Burruntzien larbak (naiade deitutakoak) ur gezetan bizi dira. Haragijale jeneralistak dira, tamaina egokiko harrapakinak ehizatzen dituztenak. Ondesteko organo baten bitartez hartzen dute arnasa.[4][5] Zenbait hilabete edo urteren buruan, metamorfosia gertatuko da. Intsektu hemimetaboloak direnez, nahiko azkar burutzen da naiadearen eta helduaren arteko urratsa. Emergentzia esaten zaio prozesuari eta uretatik kanpo gertatzen da, ur bazterreko belar edo zurtoin batean esaterako. Azken muda horretan, “jantzi” zaharra (exubia) toraxeko alde dortsaletik urratuko da, eta imago heldugabea bertatik aterako da.[6]

Emergentziaren ostean, imagoak ur bazterretik urruntzen dira zenbait egunez, heldutasun sexuala lortu arte. Intsektu hegalariz elikatzen dira; harrapakinaren tamaina da dietaren muga ia bakarra. Anisoptero tropikal batzuek igel txikiak, eta are kolibriak ere, harrapa ditzakete.[4] Heldutasun sexuala eskuratutakoan, ur bazterretara itzultzen dira ugaltzera.

Sailkapena

ITISen (Integrated Taxonomic Information System) arabera anisopteroak zortzi familiatan banaturik daude:[7]

Irudiak
  • Burruntziak Uliako parkean
  • Arra
    Arra
  • Erruten potxingo batean
    Erruten potxingo batean
  • Arazoekin jaiotzeko.
    Arazoekin jaiotzeko.
  • Exubiarekin
    Exubiarekin
  • Geldirik landare batean
    Geldirik landare batean

Erreferentziak
  1. Burruntzi Hiztegi Batuan. .
  2. Grzimeck, HC; Bernard. (1975). Grzimek's Animal Life Encyclopedia. 22 Detroit: Visible Ink Press, 348 or..
  3. «Zehazki - UPV/EHU» ehu.eus (Noiz kontsultatua: 2019-09-19).
  4. Altonaga, Kepa. Lehen animalia hegalariak: Txitxiburduntzi eta sorginorratzak (I). Elhuyar aldizkaria, 75. zenbakia, 1993ko irailak 1, CC-BY-SA-3.0, aldizkaria.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2019-09-23).
  5. Altonaga, Kepa. Lehen animalia hegalariak (II): Ur gezetako gargantua txiki horiek. Elhuyar aldizkaria, 76. zenbakia, 1993ko urriak 1, CC-BY-SA-3.0, aldizkaria.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2019-09-27).
  6. Altonaga, Kepa. Lehen animalia hegalariak (eta III): Aireko maitale akrobatikoak. Elhuyar aldizkaria, 77. zenbakia, 1993ko azaroak 1, CC-BY-SA-3.0, aldizkaria.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2019-10-02).
  7. Anisoptera, itis.gov

Ikus, gainera
  • Odonatu familiak
  • Euskal Herriko odonatu espezieak

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.