Burgi
Burgi[3][lower-alpha 1] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Pirinioak eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 81,1 kilometrora. Altuera 584 eta 1214 metro artekoa da, eta 64,33 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 195 biztanle zituen.
| Burgi | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Herriko ikuspegia Ezka ibaitik, bere zubirekin | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Zangoza | ||||||||||
| Eskualdea | Pirinioak | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Barrutia | Agoitz | ||||||||||
| Mankomunitatea | Ezka-Zaraitzu | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Burgui / Burgi | ||||||||||
| Alkatea (2015-2023) | Elena Calvo Petrotx (Aizpea) | ||||||||||
| Posta kodea | 31412 | ||||||||||
| INE kodea | 31059 | ||||||||||
| Herritarra | burgiar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°44′12″N 0°59′12″W | ||||||||||
| Azalera | 64,33 km² | ||||||||||
| Garaiera | 584-1214 metro | ||||||||||
| Distantzia | 81,1 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 195 (2023:  −8) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 3,03 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 5,49 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 29,41 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 77,78 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 2,21 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Eremua | eremu mistoa | ||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 13,00 (2018:  %8,74) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 1846 (independentzia) | ||||||||||
| Webgunea | www.burgui.es | ||||||||||
Lanbideen herria bezala ezagutzen dena, bere arroilaren bidez hegoalderako derrigorrezko pasabide bezala duen kokapen estrategikoak bere izaera militarra bultzatu zuen, Erdi Aroan gaztelu garrantzitsu bat egon zelarik herria eraikitzen den muinoan. Gainera, Erdi Aroko zubi ikaragarri bat dago Ezka ibaiaren gainean. Erronkaribartar herri tipikoa da, eta bere kale harriztatuen artean arkitektura oso berezia mantentzen du, lau isurkiko teilatuak eta harrizko horma lodiak dituena.
Erronkariko ibaxan kokatuta da, baina 1846tik udalerri independentea da. Bertako biztanleak burgiarrak dira.
Izena
Burgi toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Burgui
- nafar erromantzez edo aragoieraz: Burgui
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]
- Burgui (1159)
- Vurgui (1193)
- Burguy (1350)
- Burgui (1366)
- Burgui (1459)
- Burguy (1591)
- Burgui (1614)
- Burgui (1829)
- Burgi (1872)
- Burgi (1974)
- Burgi (1999)
Etimologia
Burgi izena, beharbada, "burgu" ahotsarekin lotuta egon daiteke. Jatorriari buruzko zenbait interpretazio daude, eta horietako batzuk Koldo Mitxelenak bildu ditu, nahiz eta, haren arabera, ez diren oso sendoak. Juan Gorostiagak proposatutako teoriaren arabera, bere jatorria latindar izendun pluralaren presentzian datza. Burgiberria auzoa ("burgu berria") dago Izaban, eta logikoa da bertan jatorri bera ikustea. Gainera, Alfontso Irigoienek adierazten du Burgieta eta Burgia izeneko baserriak daudela Abadiñon, Burgoa Berriatuan eta Murgia izeneko Arabako herri batean.
Toponimoaren itzulpen herrikoi batzuk ere badaude, mendi-hegalaren buru gisa. Hedatuena Burgiren izena Erronkariko ibaxako hiribilduen inizial bakoitzak osatzen duela da: B(idankoze), U(rzainki), R(onkari), G(arde), U(ztarroze), I(zaba).
Ezaugarriak
Armarria
Burgiko armarria Erronkaribarreko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[5]
| « | Armarri kuartelatua: lehen hondo urdin batez eta aurrean hiru arkudun urrezko zubi batez osatuta dago, bere gainean errege mairu baten buru moztu batekin; bigarren hondo gorri batez eta aurrean zilarrezko erbi-txakur bat eskuinera begiraz osatuta dago; hirugarren hondo gorri batez eta aurrean zilarrezko gaztelu bat; laugarren hondo urdin batez eta aurrean urrezko hiru tontorrez osatuta dago. | » |
Bandera
Burgiko banderak Erronkaribarreko armarri San Andresen gurutze gorri baten gainean, hiruki berdez horiz eta urdinez inguratua. Armarria, gainean kasket bat eta bi aldeetan lanbrekinak dituela irudikatzen da, baita azpian "Erronkari" izena duela ere. Ertzak kolore bereko hiruki-zerrenda bat du orientazio bertikalean edo horizontalean, eta izkinetan zortzi puntako izar berde bat karratu hori baten gainean. Bandera hau bera da Erronkaribar osatzen duten herri guztientzat, nahiz eta udalerri bakoitza bere aldaketa txikiekin.
Geografia
Inguru naturala eta kokapena
Herria, esan bezala, Nafarroa Garaiko ipar-ekialdean dago, Ezka eta Bintze ibaiek bat egiten duten tokian. Herrira NA-137 errepidetik heltzen da. Bestalde, NA-214 eta Koronaseko mendatearen bidez Nabaskoze almiranterrirekin elkarlotzen da.
Herriaren batez besteko altuera 629 metrokoa da. Altuera hori Burgiko udaletxean neurtuta dago.
Klima
Udalerriko klima, oro har, mendiko azpimediterraneo motakoa da. Bere ezaugarri nagusiak mendilerroetako neguko elurteak eta uda idortasunaren hasiera herabea dira. Ezberdintasun klimatikoak ere izaten ditu, altitude-kotaren eta mendi-hegalen orientazioaren arabera. Urteko batez besteko tenperatura 12 eta 8 ºC artean aldatzen da, altitudearen arabera, urteko prezipitazio-indizea 1000 eta 1400 mm bitartekoa da, eta urtean 100 eta 120 egun bitartean prezipitatzen da. Ebapotranspirazio potentzialaren urteko indizea 700 eta 650 mm artekoa da.
Estazio meteorologikoak
Burgin ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Urzainki pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 722 metrora, Nafarroako Gobernuak 1980n jarritako estazio meteorologikoa dago.[6]
 Datu klimatikoak (Urzainki, 1980-2020)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.0 | 23.0 | 25.0 | 29.0 | 33.0 | 36.0 | 37.0 | 39.0 | 36.0 | 30.0 | 23.0 | 20.0 | 39.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.3 | 9.9 | 12.9 | 15.1 | 19.0 | 23.7 | 27.3 | 27.4 | 22.9 | 17.5 | 11.6 | 8.7 | 17.0 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.0 | 4.9 | 7.5 | 9.7 | 13.2 | 17.2 | 19.9 | 19.9 | 16.3 | 12.2 | 7.3 | 4.6 | 11.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -0.2 | -0.0 | 2.0 | 4.3 | 7.4 | 10.6 | 12.5 | 12.5 | 9.7 | 6.9 | 3.1 | 0.4 | 5.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -14.0 | -14.0 | -13.0 | -4.0 | -2.0 | 1.0 | 4.0 | 1.0 | -1.0 | -5.0 | -10.0 | -14.0 | -14.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 128.1 | 114.7 | 106.4 | 127.5 | 107.7 | 74.8 | 51.1 | 52.4 | 80.0 | 132.2 | 154.8 | 129.7 | 1259.4 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 63.0 | 77.5 | 67.0 | 83.0 | 98.0 | 65.0 | 76.0 | 67.5 | 61.0 | 127.5 | 74.0 | 76.5 | 127.5 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 13.9 | 12.9 | 13.1 | 15.2 | 14.8 | 9.5 | 7.0 | 7.1 | 8.9 | 12.8 | 14.6 | 13.5 | 143.2 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 3.4 | 4.6 | 3.0 | 1.3 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.5 | 2.4 | 16.5 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
1069an Fortunio Oriolek zuen guztia eman zion San Juan de la Peña monasterioari Agüeron, Murillon, Cenarben, Artaxon, Burgin eta Abosen.[8]
Erronkariko Mankomunitateko gainerakoekin batera bere urteroko bularra ematen zuen jaurerriko hiria, harik eta Karlos III.a Nafarroakoak errolda batean sartu zuen arte, ibaxako biztanle guztiei kaparetasun pribilegio kolektiboa ematean 1412n. Tibalt I.a Nafarroakoak 1248. urtean tokiko errota eman zien bizilagunei 50 kahitzeko urteko zerga baten truke; Joan II.ak Joan Lopitz Burgikoari eman zion 1475ean, erregearen peoien kapitaina zen Joan Nafarrari, eta honek, aldi berean, bizilagunei saldu zien 1480n.
Bere gazteluak, Erdi Aroan, funtzio nagusia izan zuen ibaxaren defentsan. Hiribilduak aspalditik zeukan, bere garrantziagatik, benetako besterentze-ahaleginik egin gabe, bere defentsa-baldintzak hobetuz baino, bere kokapen estrategikoa eta Aragoiko hurbiltasuna kezkati eta etengabe mehatxuka eskatzen baitzuten. Gazteluko alkaideen artean Gartzeitz eta Azearitz familietako zenbait kide izan ziren, leinu noblekoak, beste gaztelu batzuk ere bidali zituztenak, eta gotorlekuaren defentsa-kemena goratu zutenak, familia horiei beti eskerrona erakusteko, haien leialtasuna ongi frogatuta baitzegoen. Gazteluko alkatetza 1294an fidatu zen, Izabako eta Gazteluberriko alkateekin batera, Beltrau Jordau kapitainarekin batera. 1232an Semeno Oibarkoa jaunak gobernatu zuen, 1215ean Zaraitzun eta 1218an Zangozan kargu hori bete zuen berberak, eta 1212an Navas de Tolosako guduan izan zen.
Eliza Burdaspariko monasterioarena izan zen, eta harekin batera Leireko abadiara igaro zen, Antso V.a Ramiritzek 1085ean dohaintza egin baitzion. Orreagako Santa Mariak bost gari-kahitze hauteman zituen errotaren ordainsarien gainean, gutxienez 1351tik. Burgiko larreetan, zureak zuen eskubidea. Gaiak izan ziren Burgi eta Erronkariren artean terminoen partzuergoari buruz.[9]
1800. urtean irin-errota bat zeukan Ezkaren gainean, eta elizako abadea Leireko monasteriokoa zen garai hartan, eta, gainera, hamaika onuradun zituen; horietako bat Granadako dukeak aurkezten zuen. 1850ean eskola zuen eta, errotaz gain, batan bat.
Burgik Napoleondar Gerren ondorioak jasan zituen. 1810eko maiatzaren 23an 350 soldaduko zutabe bat iritsi zen, Erronkaribarreko altxamendu antinapoleonikoa erreprimitzeko. Hori dela eta, Ibaxako Batzordeak hura defendatzea erabaki zuen. Indar horiek eta hauek agintzen zituen Pouxalet komandanteak berak, erronkaribartarren eskuetara, porrot egin eta amore eman ondoren, segadek eta borroka irekiak aurrera jarraitzen dute hurrengo hiru hilabeteetan, eta, horien ondoren, Suchet mariskalak 4000 soldaduko dibisio bat bidali zuen Zaragozatik, ibaxa modu eredugarrian zigortzeko, beste banaketa bat bailara berera hurbiltzen zen bitartean, beste ibilbide batean. Erronkaribartarrek Burgitik gertu dagoen Burgiko arroilan eten zuten Frantziako uholdea. Aurrera egitea ezinezkoa zenez, frantziarrak Virchen de Penya gainera igo ziren, Burgi gainera, eta erronkaribartarrak Erronkari herrira erretiratzen ari zirela ikusita, Burgi babesgabetasunera erori ziren, eta dena suntsitu zuten abuztuaren 28an. Ondoren, herria arpilatu eta erre egin zuten, eta bertan zeudenei lepoa moztu zieten errukirik gabe. Burgi osoa kiskali zen eliza bera ere zutik geratu gabe, kanpai-gorputza erori baitzitzaion.[10]
1855eko maiatzaren 1eko desamortizazioari buruzko legea betez, 1864an bi labe, irin-errota bat eta landa-finka bat saldu ziren herri horretan.[11]
Demografia
2023 urteko erroldaren arabera 195 biztanle zituen Burgik.[12]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 621 | 752 | 671 | 735 | 736 | 771 | 785 | 836 | 838 | 806 | 702 | 630 | 605 | 394 | 287 | 258 | 233 | 238 | 193 |
Ekonomia
Erronkaribarren ekonomia mendiak eta basoek eskaintzen dituzten produktuei loturik dago (zuraren ekoizpena, artzaintza). Dagoen industria apurra jarduera horietatik eratorria da (gaztagintza, zerrategiak). Eronkaribarreko gaztak Erronkariko gazta sormarka du 1981az geroztik.
Azkenaldi honetan, turismoa ari da gero eta garrantzi handiagoa hartzen: eskiari eta mendiari lotutako turismoa. Izan ere, 2008an Larra-Belagua eski estazioa ireki zuten.
Politika
Burgiko udaletxea erdigunean dago, eta idazkaria, era berean, Bidankozeko eta Gardeko Udaletako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta hiru zinegotziak osatzen dute. Egungo alkatea Elena Calvo Petrotx da, Aizpea hautagai gisa aurkeztu zena.
Udal hauteskundeak
| Alderdia | Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 | |
| Aizpea | - | - | - | - | - | - | 5 | 1 | - | 5 | 4 |
| Barkainea | - | - | - | - | - | - | - | 4 | - | - | - |
| Burgiko Talde Independentea | - | - | ? | - | 7 | - | - | - | - | - | - |
| Sevince | - | - | ? | 7 | - | - | - | - | - | - | - |
Foru hauteskundeak
Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Udala
Udalaren egoitza eta udaletxea herrigunean dago.
Egungo banaketa
Burgiko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Elena Calvo Petrotx da, Aizpea zerrendakoa. Zinegotziak 3 daude:[13]
- Idoia Glaria Ezker (Aizpea)
- Josema Redrado Prat (Aizpea)
- Ainhoa Elizalde Ojer (Aizpea)
Alkateak
1979tik, Burgik 6 alkate izan ditu:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[14] | |
| ? | 1979 | 1983 | ? | |
| ? | 1983 | 1987 | ? | |
| ? | 1987 | 1991 | ? | |
| ? | 1991 | 1995 | Sevince | |
| ? | 1995 | 1999 | Burgiko Talde Independentea | |
| ? | 1999 | 2003 | kudeaketa-batzordea | |
| Javier Aznarez Lus | 2003 | 2007 | Barkainea | |
| Inazio Aiherra Arrarats | 2007 | 2015 | kudeaketa-batzordea | |
| Elena Calvo Petrotx | 2015 | jardunean | Aizpea | |
Garraioa
La Tafallesa izeneko autobus konpainiak Erronkaribar eta Iruñea batzen dituen linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka norabide bakoitzean, eta honako ibilbidea:
Kultura
Euskara
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erronkaribarreko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko zuberera euskalkian, hegoaldeko Pirinio ibarretik bakarra.[15]
Koldo Zuazok, 2010ean, Erronkaribarrak atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[16]
Bakarrik XX. mendean zehar nagusitu zen gaztelania ibaxan. Euskara, erronkaribarrera, joan den mendearen bigarren erdialdean galdu zen. Euskaldun berriak eta kanpotik joanak dira egungo erronkaribarrerazko euskaldunak. Batez ere irakaskuntzaren bidez, ia bost biztanletik bat euskal hiztuna izatea lortu da gaur egun. Bertako euskalkia, erronkaribarrera, XX. mendearen bukaera arte erabili zuten. Fidela Bernat (1898-1991) izan zen jatorrizko azken hiztuna. Ibaxaren isolamenduak, ziurrenik, bere berezitasunak azaltzen ditu, erronkaribarrera euskalki originalena da, baina baita garbien eta kontserbadoreenetako bat ere.
Janzkera
Ohiko janzkerari dagokionez, Erronkariko ibaxak adierazpen aberatsa du, kanpoko modismoen eraginei aurre egin dien nortasun errotua transmititzen duena. Jantzi horietako batzuk egun seinalatuetan ikusten dira oraindik, jaiak, erromeriak eta beste ekitaldi batzuk direla eta. Nafarroako artxiboan dagoen 1817. urteko dokumentu baten arabera, Erronkariko ibaxako bizilagunak eta bertakoak beren jantziagatik bereizten ziren. Oihal horiek beraiek egiten zituzten beren aziendaren artilearekin, eta beren etxeetan garbitzen, iruten eta ehuntzen zituzten. Oihalezko piezak, gero, batanatuak, ehunduak eta tindatuak izaten ziren. Haiek ebaki, josi eta egiten zituzten arropak.
Almadiak
Almadiak luzera bereko hainbat egur atalez osatutako putzu bat da, elkarren artean landare-jarioen bidez lotuak (hurritz-zakurrak edo basa-zumea), puntan eta atzealdean arraunak dituena, zurezko putzua ibaiaren ibilgura zuzendu edo gidatzeko. Nafarroako Pirinioaldeko ibarretan, basoen aprobetxamendua garai gogoangarrietatik diru-iturri nagusia izan da, eta bertako ibaiak zura eraldatzeko edo erabiltzeko sal zitekeen lekuetara garraiatzeko modua. Egur hori almadietan garraiatzen zen.[17]
Hiru Behien Zerga
Urte bakoitzeko uztailaren 13an, Erronkaribar eta Bearnoko Baretetze ibarren artean dagoen San Martingo Harria milaka urteko zeremonia baten lekuko eta protagonista da: Hiru Behien Zerga (erronkaribarreraz: Iror Beien Emontarzuna). Indarrean dagoen Europako nazioarteko trataturik zaharrena da. Ekitaldi honetan, Baretetze ibarreko bearnotarrak, ekarririk eta Frantziako banderarekin, Erronkaribarreko Izaba, Urzainki, Uztarroze eta Garde herriei, erronkaribartar jantzi tradizionala soinean, astaje, ilaje eta kemen berdineko hiru behiren urteko eta betiko zerga bana ematen diete. Horren aurretik, bi eremuetako agintariek, eskua San Martingo Harriaren gainean jarrita, konpromisoa hartu dute bakea egon dadin. Konpromiso hori Izabako alkateak esku guztien gainean jarritako "Pax avant, Pax avant, Pax avant" latinezko esaldiarekin batera zigilatu da.[18]
Ez dakigu zeremonia honen jatorria eta zergatia. Badakigu XIV. mendean zerga horren ordainketa eten egin zela, eta horrek gatazka larria sortu zuen bi haranetako bizilagunen artean. Heriotza eta gertakari desatseginak izan ziren, eta 1375. urtean emandako epai batean amaitu zen guztia, non Baretetzeko bearnotarrak zerga ordaintzen jarraitzera kondenatzen ziren. Epai hura, zeremonia honi buruz dagoen lehen erreferentzia dokumentala izateaz gain, 1375. urtean zerga horren ordainketa oso aspaldikoa zela adierazten duen datua da.
Kausei dagokienez, historialari batzuek defendatu dute gerrako zerga baten aurrean gaudela, betiereko izaera duelako, eta ez litzatekeela inola ere larre eta iturriak erabiltzeagatiko konpentsazio bat, oker zabaldu den bezala.
Dantzak
Ttun-ttun dantza ekintza kolektibo eta sozial garrantzitsua zen ibaxan. Astearen amaieran, herria ekitaldi sozial bat egiten ari zen, batzar bat plazan. Han ateratzen ziren neska-mutilak dantzatzera. Haurrek ez zuten ekitaldi horretan parte hartzen, sheriffak plazatik uxatzen zituen. Dantzak iragana eta etorkizuna uztartzen ditu, belaunaldi berrietan tradizio soziala iraunaraziz eta arbasoek estimatzen dituzten balio handienak bertan jarriz.
Ttun-ttun dantzaren arrazoi psikologikoa hau da: kolektiboak, bere horretan, gizarte-balioak iraunarazteko komunikatzen du bere burua, familiako kideen indibidualtasuna gainditzeko sentimenduan. Dantza txirulaz eta salterioz laguntzen zen, eta "ttun-ttun" izena jasotzen zuen, damburia izenez ere ezaguna, agian egiptoar danbolinaren deribazioa, laute modukoa, gaur egun danbolinak ordezkatzen duena. Dantza biribilean dantzatzen da, erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan. Ibaxako dantza guztiak bezala, oin puntekin dantzatzen da, duintasun zeremoniatsu eta noblearekin, baina tentasunik gabe. Garde, Izaba eta Uztarroze herriren ttun-ttun jaso da. Hiru kasuetan koreografia antzekoa da, melodiak bereiziz eta Uztarrozen kasuan dantzaren zatien ordena ezberdina.[19]
Apretagileak
1860tik aurrera, Erronkaribar eta Zaraitzu ibarretako neskek Zuberoako Maulera bidaiatzen zuten abarketaren sasoia lantzeko. Lana gogorra zen. Urtez urte udazkenetik udaberrira arte lan egiten zuten, eta horregatik ziren ezagunak "enarak" bezala. Abarketaren merkatuak garai oso bat markatu zuen Maule-Lextarreko ekonomian, eta ibar horien emigrazioak biztanleria nabarmen handitu zuen. Apretagile batzuk 14 urterekin joaten ziren beren adinari buruz gezurretan lan egitera.
Maulera iristean, etxe beretan bizi ohi ziren, eta etxejabeei ordaindu egiten zieten lo egin eta jateagatik. Denek partekatzen zuten lehen platera, bigarrena neskek erosi behar zuten. Bertakoekin euskaraz komunikatzen ziren, euskalkiak nahiko antzekoak baitira. Tailerretan, bakoitzak lan bat egiten zuen. Batzuek oihala josten zuten, beste batzuek soka jartzen zuten, etab. Bizi zuenak dioenez, batzuetan besoetako minagatik ezin zuten lorik egin, egunean zehar egindako ahaleginagatik.
Gertaera bitxi eta garratzak gertatu dira abarketen inguruan. Eaurtar batek dioenez, urtebetez, nesketako batzuk Gabonak pasatzeko itzultzea erabaki zuten, baina ez ziren Jaurrietara iritsi, ezta Maulera itzuli ere. Handik irten eta ez ziren hona iritsi. Abodi mendilerroa, elur-ekaitz batekin, oztopo fisiko gaindiezina da. Udaberrian, elurra joan zenean, hilda agertu ziren denak Abodin, Paso Zabalean, eskutik helduta.[20]
Jaiak
- Almadiaren eguna, maiatzaren 1ean
- Done Petriko xeiak, ekainaren azken asteburuan.
Ondarea
Ondasun nabarmenak
- Done Petri eliza, XVI. mendean eraikitako kristiau eliza.
- Gazteluko Andre Mariaren baseliza, XII. mendean eraikitako kristiau baseliza, erromaniko estiloan.
- Burgiko zubia, Ezka ibaiaren gaineko zubia, Erdi Aroan eraikita.
- Burgiko gaztelua, Erdi Aroko gaztelu zaharra.
- Burgiko Almadiaren Museoa, Burgiko almadiei buruzko museoa.
- Burdaspariko monasterioa, Goi Erdi Aroko monasterio zaharra.
Eremu naturalak
- Burgiko arroila, Ezka ibaiak osatutako arroila.
Irudiak
Ezka herrigunean
Paisaia Koronasetik
Arroila herritik
Oharrak
- /búɾɣ̞i/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza lehengo silaban
Erreferentziak
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- «Burgi - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- .
- Urzainkiko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- Assis, Yom Tov. (1993-01-01). «Responsa rabínicos y Cartas Reales : fuentes para el estudio de la historia de los judíos en la Corona de Aragón» Espacio Tiempo y Forma. Serie III, Historia Medieval (6) doi:. ISSN 2340-1362. (Noiz kontsultatua: 2022-02-27).
- Nafarroako Entziklopedia Handia | BURGI. (Noiz kontsultatua: 2022-02-27).
- (Gaztelaniaz) «BURGI - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-27).
- Mesa Garrido, Miguel Angel. (2018-07-25). «La Desamortización civil de Madoz. Resultados para los montes públicos en la provincia de Granada 1855-1924» Cuadernos Geográficos 57 (2) doi:. ISSN 2340-0129. (Noiz kontsultatua: 2022-02-27).
- «Burgi» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- «Udala» Burgiko Udala (Noiz kontsultatua: 2022-02-27).
- (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
- Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- «Almadiaren Eguna – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
- «Hiru behien zerga – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
- «Ttun-ttuna – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
- (Gaztelaniaz) Nuevatribuna. «Enara apretagileak» Nuevatribuna (Noiz kontsultatua: 2022-01-24).
- (Gaztelaniaz) Noticias, Diario de. «Burgi eta Maule | Iraganaren batasuna etorkizun handiarekin» www.noticiasdenavarra.com (Noiz kontsultatua: 2022-06-05).
Ikus, gainera
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|---|
Datuak: Q1637042
Multimedia: Burgui-Burgi / Q1637042
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Burgi