Brontosaurus

Gizakiaren eta hiru sauropodo handiren arteko tamainen konparaketa: Apatosaurus ajax (laranja), Apatosauus louisae (gorria) eta Brontosaurus parvus (berdea)

Oso gertukoa duen Apatosaurus sauropodoaren antzeko itxura zuen baina zerbait txikiagoa zen. Lau hankako animalia belarjalea zen, aurreko hankak atzekoak baino txikiagoak zituen. Lepo luzea eta isats are luzeagoak zituen. Aurkitu zen aurreneko espeziea, eta luzeena, Brontosaurus excelsus izan zen, 22 metro luze eta 15 tonatik gorako pisukoa[3].

Bizkarrezurrean 15 orno zerbikal zituen, 10 dortsal, 5 sakrokoak eta isatsak 82 orno zituen, espezieen arabera isatseko orno kopurua zerbait aldatzen bada ere. Diplodocidae familiako gainerako generoek baino lepo sendoagoa zuen, ez Apatusaurus helduak bezain besteko sendoa, hala ere. Saihets hezurrak ez daude ornoekin fusionaturik, artikulaturik baino[4]. Hamar saihets zituen gorputzaren alde bakoitzean.

Lepo luzearen pisua hainbestekoa ez izateko, aire zaku sistema bat zeukan barnean eta ornoek adar luzeak zituzten. Adar horiek ornoaren pisuaren erdia baino gehiago hartzen zuten. Isatsa gainerako diplodozidoena baino lirainagoa zen, ornoren tamaina azkar txititzen baitzen aldaka ingurutik muturrerantz joan ahala. Isatsasen muturra zartailu itxurakoa zen[4].

Hanketako hezurrak oso sendoak ziren[5]. Aurreko hankak txikiagoak ziren eta atzapar bakarrekoak. Atzapar hori kurbatua zen baina muturra laua zuen. Atzeko hanketan, hiruna behatzek zeukaten atzaparra[6].

1879an, Othniel Charles Marsh paleontologoak Morrison Formazioan (Como Bluff, Wyoming) aurkituriko sauropodo erraldoi baten hezurdura ia osoa aurkeztu zuen. Brontosaurus excelsus izena eman zion[7], grekerazko βροντη ("brontē") eta σαυρος ("sauros") hitzak elkartuz, "trumoi muskerra" esan nahi du[7], eta latinezko excelsus ("noblea", "handia") erabiliz[8]. Hezurren Gerra garaia zen eta Marsh eta Edward Drinker Coperen artean lehia handia sortu zen[9].

Brontosaurus excelsusaren hezurdura, Marsh (1896). Burua Brachiosaurus batena da.

1903an Elmer Riggs paleontologoak adierazi zuen Apatosaurus generoarekin parekatuta, desberdintasun nahikorik ez zuela genero berria sortzeko eta Apatosaurus excelsus berrizendatu zuen, izan ere Apatosaurus izenak lehentasuna baitzuen eta, beraz, Brontosaurus sinonimo bihurtu zen[1].

Natur Historiaren Amerikar Museoan 1905ean eraiki zuten sauropodo baten aurreneko hezurdura. Marshek aurkituriko aleari Brontosaurus excelsus izena eman zioten. Hankak falta zitzaizkion, ordea, eta beste Brontosaurus fosil batenak txertatu zizkioten; era berean, isatsean behar baino orno gutxiago ezarri zizkioten[10].

1909an, Earl Douglassek espezie berria aurkitu zuen Carnegie harrobian eta Apatosaurus louisiae izena eman zion. Garezurra gainontzeko hezurduratik hainbat metrora aurkitu zen eta Diplodocus baten antzekoa zela iritzi zion. Apatosaurus eta Brontosaurus garezurren inguruan zalantza asko zeuden eta museo askotan Camasaurus-en garezurrak ezarri izan ziren hezurduretan baina Douglass and Carnegie museoko zuzendari William H. Holland-ek ez ezartzea erabaki zuen, haren ustetan diplodocusaren antzeko garezurra izan behar baitzuen[11]. 1934an, Holland hil zenean, museoko langileek Camarasaurus baten garezurra ezarri zioten[12].

Apatosaurus-aren garezurraren eskultura bat (1931).

Hurrengo hamarkadetan ez dago Apatosaurusen garezurraren inguruko aipamen handirik, harik eta 1970eko hamarkadan John Stanton McIntosh-ek eta David Berman-ek Hollanden ikuspuntua berriz hartu arte. Diplodocus gisa izendaturiko garezur ugari aztertu zituzten eta haietako hainbat Apatosaurusari esleitu zizkioten. 1979an berek berrizendaturiko garezur bat ezarri zuten Douglass eta Carnegie museoko hezurduran[12]. 1995ean Natur Historiaren Amerikar Museoak gauza bera egin zuen haren hezurdurarekin eta isatsean orno kopuru egokia ezarri.

2011n aurkitu zen aurreneko Apatosaurus garezurra hainbat zerbikalekin artikulatua eta Apatosaurus ajax espeziearena zela ondorioztatu zen[13].

Riggs-ek 1903an Apatosaurus generoan sartu zuenetik horrela izendatua izan zen eta Brontosaurus sinonimo gisa baino ez zen erabili. 1990eko hamarkadan, Robert T. Bakkerrek adierazi zuen Apatosaurus ajax eta Apatosaurus excelsus espezieen artean nahiko desberdintasun bazeudela, genero desberdinetakotzat jotzeko[14]. 2015ean, Emanuel Tschopp, Octavio Mateus eta Roger Benson zientzilariek diplodozidoen inguruan egindako ikerketa sakonak erakutsi zuen genero ezberdin bi zirela eta Brontosaurus generoa berrezarri zuten[1]. Apatosaurus excelsus berrizendatzeaz gain Apatosaurus parvus eta Apatosaurus yahnahpin ere genero berrian sartu zituzten[2].

Tschopp, Mateus eta Benson (2015) paleontologoen ikerketaren ondoren, horrela geratu zen Brontosaurusaren filogenia[1]:

Natur Historiaren Amerikar Museoan dagoen hezurdura, Brontosaurus excelsus.

• Brontosaurus excelsus: Marshek izendatu zuen 1879an eta Brontosaurus espezie tipoa da. Historia Naturaleko Field Museoan eraiki zen hezurdura. Brontosaurus amplus ere izendatu izan zen fosil bat, baina gaur egun Brontosaurus excelsusen ale gaztetzat hartzen da[15]. Brontosaurus espezieen artean handiena da eta duela 152 milioi urte bizi izan zen.
• Brontosaurus parvus: Petersonek eta Gilmorek deskribatu zuten eta Elosaurus izena eman zioten 1902an. 1994an Apatosaurus generoan sartu zen eta 2015ean Brontosaurus bihurtu zen. 22 metro luze zela eta 14 tonako pisua zuela estimatzen da[3].
• Brontosaurus yahnahpin: Aurkituriko espezieetan zaharrena da, duela 155 milioi urtekoa, hain zuzen ere[16]. James Filla eta Patrick Redman paleontologoek aurkitu zuen 1994an. Izena lakota hizkuntzatik datorkio, mah-koo yah-nah-pin ("bularreko lepokoa"), tribu hark daraman apaingarria gogorarazten baitute dinosauroaren saihetsek[17]. Denetan zaharrena izanik, Robert T. Bakkerrek ''Eobrontosaurus'' genero-izena eman zion[18].

Brontosaurus excelsus talde baten ilustrazioa.

Historikoki sauropodoak paduratan uretan erdi murgilduta bizi zirela pentsatu izan da, beren pisu izugarriari eusteko egokiagoa zelakoan, baina egun animalia lehortarrak zirela uste da[19]. Brontosaurus antzeko dinosauroak lepoa tente dutela irudikatu izan dira, zuhaitz garaietako hostoak jaten, baina badirudi lepoa ez zutela espero zen bezain malgu[20].

Aurkitu diren aztarnetatik ondorioztatu da egunero 20-40 kilometro ibiltzen zirela eta 20-30 km/h-ko gehienezko abiadura hartzeko gai zirela[21].

Hipotesi ugari azaldu dira aurreko hanketako atzapar horren preseentzia arrazoitzeko; babeserako zutela, elikatzeko laguntzen zuela... Badirudi atzerantz egiterakoan lurrean aurki zitzaketen oztopoei heltzeko erabiliko zutela.[22]

James Spotila et al. (1991) ikerlarien ustetan, tasa metaboliko altua izatea ezinezkoa bide zen. Bestalde, Jurasikoan egun baino 3 °C gehiagoko bataz besteko tenperatura zen eta horrek lagunduko zien gorputzeko tenperatura mantentzen[23]. Hainbat ikerlarik ere planteatu dute garuna oxigenatzeko bihotzak beharrezko odol kopurua ponpatzeko zailtasuna[19].

1997ko azaroan Discover Magazine aldizkarian, Nathan Myhrvold informatikariak eginiko simulazioen bidez, sauropodoek isatsa zartailu gisa erabil zezaketela ondorioztatu zuen eta orduan 200 dezibelioko soinua ateratzeko gai bide zirela, kainoi baten eztandaren parekoa[24].