Bost Enperadore Onak

Bost enperadore onak izenez ezagutzen diren Erromako agintariak dira: Nerva, Trajano, Adriano, Antonino Pio eta Marko Aurelio[1][1]. Adierazpena Nikolas Makiavelok asmatu zuen bere hil ondorengo 1531ko Liviori buruzko diskurtsoak liburuan:[2]

« Historia horren azterketatik, gobernu ona nola ezarri behar den ere jakin dezakegu; izan ere, tronua jaiotzez lortu zuten enperadore guztiak (Tito izan ezik) gaiztoak ziren bitartean, adopzioz lortu zutenak onak izan ziren, Nervatik Markorainoko bosten kasuan bezala. Baina inperioa, berriro ere, jaiotzaren oinordekoen eskuetan erori bezain laster, bere hondamena hasi zen berriro.  »

Makiavelok dio adopziozko enperadore horiek ingurukoen errespetua irabazi zutela gobernu onaren bidez:[2]

« Tito, Nerva, Trajano, Adriano, Antonino eta Markok ez zuten Pretoriar kohorterik edo ezin konta ahala legio beren burua babesteko behar, baizik eta beren bizimodu onez, menpekoen borondate onez eta Senatuaren atxikimenduz defendatzen zuten beren burua.  »

Edward Gibbonek Erromatar Inperioaren gainbehera eta erorketaren historia liburuan idatzi zuen haien aginte garaia: «Erromatar Inperioa, jakinduriaren eta bertutearen gidaritzapean, botere absolutuak gobernatzen zuen garaia» zela.[3] Gibbonek uste zuen monarka onbera eta haien politika moderatuak ezohikoak zirela eta haien ondorengo tiraniko eta zapaltzaileenekin kontraesan handia zutela.

Nerva-Antonino dinastia

Nerva–Antonino dinastiak K.a. 96 eta 192 bitartean gobernatu zuen, eta 7 enperadore erromatar hartu zituen bere baitan: Nerva (96 – 98), Trajano (98 – 117), Hadriano (117 – 138), Antonino Pio (138 – 161), Marko Aurelio (161 – 180), Luzio Vero (161 – 169) eta Komodo (180 – 192). Lehenengo bostei Bost Enperadore Onak esaten zaie.

Dinastia horretako sei ondorengotzetatik lehen bostak nabarmendu ziren errege zen enperadoreak gizonezko oinordekorik ez zuelako, eta bere oinordeko izateko aukeratu zuen hautagaia adoptatu behar izan zuelako. Lege erromatarraren arabera, adopzioak senidetasunarena bezain lotura sendoa ezartzen zuen legez. Horregatik, Nerva-Antonio dinastiako lehen eta azken enperadoreei izan ezik, Adopziozko Enperadoreak deitzen zaie.

Erromatar gizartean, adopzio ofizialak duen garrantzia herentzia dinastikoaren printzipioaren aurkako gaitzespen kontzientetzat hartu izan da maiz[4], eta garaiko oparotasunaren faktoreetako bat kontsideratu izan da. Baina hori ez zen praktika berria. Familia patrizioek adoptatu ohi zuten, eta erromatar enperadoreek ere, inoiz, oinordekoak adoptatu ohi zuten, Augusto enperadoreak Tiberio adoptatu zuen, eta Klaudio enperadoreak Neron. Julio Zesarrek, betiereko diktadore eta Errepublikatik Inperiorako trantsizioan instrumentaltzat jotzen zenak, Gaio Oktavio adoptatu zuen, Augusto izena hartuko eta Erromako lehen enperadore bihurtuko zena. Gainera, artean, sarritan izaten ziren ahaidetasunak; Trajanok (behin kargugabetu ondoren) bere lehen lehengusu eta iloba-biloba Hadriano adoptatu zuen, Hadrianok bere iloba Antonino Pio oinordeko egin zuen, eta horrek, bai, ezkontzaz, Hadrianoren erdi iloba-biloba zen Marko Aurelio (ezkontzaz Antonioren iloba), bai Luzio Vero Hadrianoren jatorrizko oinordekoaren semea ezkondu zituen. Marko Aureliok bere seme Komodo oinordeko izendatzea zoritxarreko aukeratzat, eta inperioaren gainbeheraren hasieratzat hartu zen[5].

Komodo 192an hiltzearekin batera, Nerva–Antoniar dinastia amaitu zen, eta Bost Enperadoreen Urtea bezala ezagutzen den zurrunbilo garaiak jarraitu zion.

Historia

Nerva-Trajano dinastia

Nerva izan zen dinastiako lehena[6]. Agintea laburra izan bazuen ere, armadaren, senatuaren eta hiritarren arteko adiskidetze partziala ekarri zuen. Nervak Trajano buruzagi militarra hartu zuen semetzat. Aldi berean, Trajanoren oinordekoa Hadriano izan zen; Trajanok balizko oinordeko hil-ohean adoptatu zuela baieztatu zuen.

Antonino dinastia

Antonino dinastiakoek 138 eta 192 artean gobernatu zuten lau enperadore erromatar dira: Antonino Pio, Marko Aurelio, Luzio Vero eta Komodo.

138an, inperioaren bateratze eta sendotze kulturalari eskainitako erregealdi luze baten ondoren, Hadriano enperadoreak bere seme eta oinordeko izendatu zuen Antonino, Pio Marko Aurelio eta Luzio Vero adoptatzeko baldintzapean. Hadriano urte berean hil zen, eta Antonino Piok erreinaldi baketsu eta onbera hasi zuen. Erromatar tradizio eta erakundeei hertsiki atxiki zitzaien, eta bere boterea Erromako Senatuarekin partekatu zuen.

Antonino Pio hil zenean, 161. urtean, Marko Aureliok eta Luzio Verok ordezkatu zuten, eta, 169an Vero hil zen arte, elkarrekin gobernatu zuten. Marko Aureliok, Veroren heriotzaren ondoren, Antonino Pioren legatua jarraitu zuen administratzaile eta agintari adimentsu gisa eta asmo handirik gabe. 180an hil zen, eta bere seme biologikoa, Komodo, izan zuen oinordeko.

Hipotesi alternatiboa

Hipotesi batek planteatzen du, agian, adopzio-segida oinordeko biologikoen faltagatik sortu zela. Adopziozko enperadoreetatik, azkena izan ezik, ez zuten ondorengo izateko legezko seme biologikorik izan. Beraz, beste nonbait bilatutako oinordeko bat aukeratzera behartu zituzten; Enperadoreak, bere ondorengo seme biologiko bat izan zuen bezain laster, adopzio-segida alde batera utzi zuen.

Dinastia zatitu daiteke Nerva-Trajanoren dinastia (Ulpiar dinastia ere deitua Trajanoren 'Ulpius' jentila izena ondoren) eta Antonino leinua (Antonino izen arruntaren ondoren).

Antonino PioAdrianoTrajanoNerva
Oharra: Marko Aurelio Luzio Verorekin batera erreinatu zuen 161etik Vero 169an hil zen arte.

Erreferentziak
  1. McKay, John P.; Hill, Bennett D.; Buckler, John; Ebrey, Patricia B.; & Beck, Roger B. (2007). A History of World Societies (7th ed.). Boston: Houghton Mifflin Company, v–vi. ISBN 978-0-618-61093-8.
  2. Machiavelli, Discourses on Livy, Book I, Chapter 10.
  3. Gibbon, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, I.78.
  4. E.g. by Machiavelli and Gibbon
  5. «Roman Empire - The Rise, Decline and Fall | UNRV» www.unrv.com (Noiz kontsultatua: 2023-01-19).
  6. «Nerva - Roman Emperor | UNRV.com Roman History» www.unrv.com (Noiz kontsultatua: 2023-01-19).

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.