Borroka-arte

Arte martzial baten lehen helburu nagusia entrenamendu diziplinatu baten bidez nortasunaren garapen integrala lortzea izan behar da: hor, oinarri moralak, arte horien oinarrizko zutabeak, sendotuko dira eta hezkuntza-metodo gisa duen balioa emanen diote. Gazteen artean garapen harmonikoa lortzea, ahalegin psikofisikoa erregulatzea eta adinaren benetako aukerekin bat datorren eskakizuna da, eta helduenetan, berriz, artean mantentze fisikoa, bizi-kalitate hobea emango diena. Izan ere, diziplinaren oinarri teknikoen barruan, autodefentsarako ahalik eta     gaitasun onena eta kirol-arloa garatzea da, betiere aurreko hiru helburuen osagarri gisa   izanda.[4]

Arte martzialen irakasketari dagokionez hezkuntza-orientazioarekin batera, borroka-arteetara egokitutako askotariko jolasak egitea dute helburu, hau da, tradizionalen jatorriari eta bilakaera historikoari, esanahiari, espazioaren kokapenari eta denborari hurbiltzea. Jokoa eta ariketa fisiko ez-lehiakorra sustatzea. Hari beretik, haurrek eskubidea dute txapeldun izateko eta ez izateko. Ikasleen arteko harremana erraztea eta ikasle guztiak taldean integratzea, mugimen-ezaugarriak edozein direla ere, eta baztertze-egoerak eta egoera konplexuak ezabatzea garrantzitsua da. Ondorioz, kirol-ohituren finkapena bultzatzea, lankidetzan, elkartasunean eta tolerantzian heziz, bai eta aurkariarekiko errespetua ere, jokabide oldarkorrak saihestuz. Gizarteko, higieneko, nutrizioko eta ariketa fisikoko ohiturak indartzea. Ikasleengan gertuko ingurune fisiko eta naturalarekiko errespetuzko jarrera sortzen laguntzea. Denek parte hartuz eta irabaziz, gainditzeko espiritua sustatzea.[5]

Martzialtasun hitzak Marte zen erromatar kulturaren Jainko Gerlariari zor dio jatorria. Horregatik, gaur egun, martzialtasunak diziplina militarrari, armadari edo gerrari buruzko guztia esan nahi du. Bestalde, artea hitzak gizakiak emozio edo sentimendu bat modu ederrean adierazteko duen aukerari egiten dio erreferentzia. Horrela, esaten da «arte martzialak» gizakiak sortutako sistemen izen generikoa dela, diziplina militarreko eta defentsa pertsonaleko teknikarik onenak adierazteko eta irakasteko helburuarekin.

Izan ere, borroka-arteak eta agresibitatea bortizkeria fisikoarekin bereizten dituena teknikak sistema koherente batean antolatzea eta metodo eraginkorrak kodetzea da. Hala, ekialdeko herrialde nagusiek beren defentsa pertsonaleko sistema garatu zuten, beren kultura- eta erlijio-tradizioen eta ezaugarri fisiko eta etnikoen arabera. Japonia karate taldearekin, Txina kung-fu taldearekin eta Korea taekwondo taldearekin.

Arte martzialen jatorria oso urrutikoa da, Kristoren jaiotza baino 2.000 urte lehenago ere praktikatzen zirela uste da; historialarien arabera, monje budisten irakaspenei esker zabaldu ziren Ekialde osoan, bidelapurren eta animalia basatien bidaietan babesteko defentsa pertsonaleko sistema bat asmatu baitzuten.

Bodhidarma edo Daruma Taishi monje budistari egozten zaio, bereziki, ekialdeko arte martzialen lehen sistematizazioa; monje hindu horrek, bidaia bat egin zuen Txinako Honan probintziara, non Shaolinen tenpluan Zen Budismoairakasten zuen, diziplina fisiko, mental eta borrokako ariketez gain; borroka sistema horri, berriz, wudista deitu zioten.

Monje budistak

Monje budistak.

Monje budistek gerra-jardueretan parte hartzeak pentsarazten du ez zirela monjeak hitzaren zentzu hertsian. Irakaskuntza budisten arabera, beste gizaki bat hiltzea da irainik serioena eta karmarik txarrena duena. Zingirako bidelapurrak edo Ur-bazterra eleberriak Lu Zhishen ("Lu, Sagaz") izeneko pertsonaia aipatzen du, edo Monje Eroa, gizon bat hil izanagatik Wutai mendiko monasterioan ezkutatzera behartuta egon zen armadako ofiziala. Hala ere, ardoa edaten zuen, haragia jaten zuen eta borrokatzea gustatzen zitzaion "monje" hori beste monasterio batera bidali zuten, bere portaera txarragatik. Budismoa Indian sortu zen K. a. VI. eta IV. mendeen artean. Izan ere, Asiako ekialdearen zati handi batera hedatu zen, eta Erdi Aroan bere praktika jatorrizko herrialdean bertan behera utzi zuen. Horrelako «monjeak» agertzen dira beste literatur lan batzuetan, Ji Dian-en kasuan bezala («Ji eroa»). Era berean, XVII. mendean, shaolin monasterioaren inguruan bizi ziren "monje" asko aipatzen dira, budisten arau eta doktrinak urratuz. Horrek azal lezake zergatik "monje" batzuek ez zuten inolako eragozpenik bizitza bat hartzeko edo monje budista baten aurka jokatzeko. Japoniako piraten aurkako kanpainetan edo "Wako" Ming dinastian, shaolin monasterioan sortutako borroka sistema baten lehen aipamena egiten da. Makila-teknikak Qi Jiguang jeneralak aztertu zituen, eta Yu Dayou jeneralak (Qi jeneralaren armakidea), berriz, kritikatu egin zituen, monje talde txiki bat erreklutatu eta makilarekin borrokatzeko teknika propioak erakutsi baitzizkien, bere kideei erakusteko.

Arte martzialen sailkapen orokorretako bat armarik gabeko sistemen eta armadun sistemen arteko banaketa da. Arte martzial gehienak arma mota batean edo esku hutsezko teknika mota batean espezializatuta daude (armarik gabe). Hala ere, batzuk sistema osoak dira armekin eta armarik gabe. Horien adibide dira Txinako arte martzial klasiko gehienak, hala nola shaolin motako kung-fu edo estilo taoistak; Japoniako arte martzial batzuk, ninjutsua adibidez, eta baita arte modernoak ere, hapkidoa kasu. Armak dituzten sistemek honako hauek hartzen dituzte arma nagusitzat: arkua, lantza eta ezpata.

Hainbat luzera, lodiera eta materialetako makila. Era berean, bigarren mailako arma ugari daude, hala nola kateak, mazoak, aizkorak eta aiztoak. Armarik gabeko sistemetan garatutako teknikak hauek dira: ukabilkadak, esku irekiko kolpeak, ostikoak edo borroka-teknikak; adibidez, heldulekuak, luxazioak, itotzeak, proiekzioak eta ibilgetzeak, eta kontuan har dezakete aurkariak armadura duen ala ez.[7]

Entrenamendu-prozedura komun bat serie batean kateatutako eta kodetutako teknika-multzo bat praktikatzea da. Egitura edo, ezagunago, forma bezala ezagutzen da (kata, poomse, chuan tao, kuen, tao lu, hyung edo tul). Formak praktikatzea teknikak ikasteko eta entrenatzeko metodo bat da, aplikazio espezifiko batekin.

Beste entrenamendu-sistema bat ikaskide batekin edo binakako ariketekin (sparring, randori, kumite, tui shou, rou shou, chi sao, san shou) simulatutako borroka-sistema da, non borroka-teknikak entrenatzen diren ikaskide batekin ikasteko helburuarekin, borroka edo lehiaketa ez bezala, non helburua garaipena den.[8]

Borroka-arteek hobeto borrokatzeko eta defendatzen jakiteko baino balio ez dutela uste dutenak oso oker daude. Beste edozein kirolek bezala, onura handiak ekartzen dituzte maila psikikoan zein fisikoan. Arte martzialak ariketa egiteko gero eta modu ezagunagoa dira adin eta sexu guztietako pertsonen artean. Egia da horiek praktikatzeko arintasuna, erresistentzia eta batzuetan indarra eskatzen direla, baina borroka-arteen irakaskuntza askok adimen-egonkortasuna, kontzentrazioa eta kontrola bilatzen dute meditazioaren bidez. Alde horretatik, hona hemen diziplina horien onurak ikuspegi psikikotik:

Estresa ezabatzen laguntzen du

Estresa osasun-arazo nagusietako bat bihurtu da herrialde askotan. Urduritasuna, suminkortasuna edo nekea ez dira sortzen dituen arazo bakarrak. Estres-egoera luze batek bihotz-erasoak, antsietatea eta buruko min kronikoak izatera eraman dezake, besteak beste. Arte martzialek maila fisiko ona eta kontzentrazio bikaina eskatzen dute, eta horrek estresa murrizten eta tentsioa alde batera uzten laguntzen du. Bestalde, borroka-arte ugarik arnasketa-ariketak, meditazio-teknikak eta, oro har, diziplina eta beste emozio batzuen kontrola sustatzen dituzte.

Endorfinak eta dopamina isurtzea

Jarduera fisikoa lagungarria da hobeto aurkitzen laguntzen diguten substantzia kimikoen ekoizpena handitzeko. Hona hemen adibide bat: endorfinak, garunak sintetizatutako elementu naturalak, mina arintzen dutenak eta, batez ere, ongizate-sentsazioa ematen dutenak. Horrek lasai egoten eta eguneroko errutinatik deskonektatzen lagun dezake.

endorfina

Dopamina ekoizten ere laguntzen du, gogo-aldartea hobetzen laguntzen baitu. Bere eginkizunen artean daude muskulu-mugimendu jakin batzuen koordinazioa, memoriaren erregulazioa, ikaskuntzari lotutako prozesu kognitiboak eta, are gehiago, ikusi da zeregin garrantzitsua duela erabakiak hartzeko garaian.

Amorrua ezabatzen du

Arte martzialek haserreari irtenbide bat ematen diote. Kirol horiek eginez gero, dena kanpora ateratzeko aukera dago borroka batean. Borroka horrek abantaila bat du: arauak betez eta irakasleek gainbegiratuta egiten da, eta horrek kalte fisikorik ez eragitea eragiten du.

Autoestimua eta konfiantza hobetzen ditu

Hainbat ikerketen arabera, arte martzialetan trebatzen diren pertsonek gehiago garatzen dute beren barne-boterea, eta ez diete hainbeste eragiten beren emozioen eta kanpoko zirkunstantzien eraginei. Edozein ariketa modu bezala, praktikatzen dutenek sentitzen dute helburu batzuk betetzen dituztela eta arrakasta dutela ahalegintzen direnean. Borroka-arteek, bereziki, konfiantza sustatzen dute, oso erraza baita bakoitzak bere forma fisikoaren eta gaitasunaren hobekuntza eta garapena ikustea. Gainera, emaitza fisikoak ere norberaren ahaleginen eta lorpenen froga dira.

Erlaxatzen eta kontzentratzen laguntzen dute

Arte martzialek erlaxatzeko aukera ematen dute, meditazioaren eta arnasketa-tekniken bidez. Mugak gainditzeko kontrol mentala izateko trebetasuna ere ikas daiteke.

Horren harira, kirol horiek egitearen beste abantailetako bat zera da, gauza zehatz batean zentratzea eta kontzentratzea ahalbidetzen dutela. Borroka batean oso kontzentratuta egon behar da, kontrakoak jo ez zaitzan. Era berean, arte martzialetako klaseek hobeto kontzentratzeko pentsatutako lasaitasun-uneak dituzte. Ohikoak dira arnasketa-ariketak eta meditazio-uneak. Bi jarduerek gorputza eta burua hobeto sinkronizatzen laguntzen dute.

Itxura fisikoan (azken finean, kirolak dira eta, beraz, sasoi hobean egoteko aukera ematen digute) arte martzialek abantaila asko dituzte. Diziplina guztiak ez dira berdinak, eta egiten denaren arabera, gorputzaren zati bat edo bestea gehiago landuko da. Hala ere, guztiek dituzte onura komun batzuk.

Osasun kardiobaskularra

Munduko heriotza-kausa nagusietako bat bihotzeko gaixotasunak dira, dieta osasungarria eta ariketa asko barne hartzen dituen bizimoduarekin saihestu daitezkeenak. Borroka-arteen klase batean dagoen ariketa-erritmoa bihotza osasuntsu mantentzeko egokiena da.

Muskuluen tonua eta indarra

Arte martzialak ikastean, gorputzaren muskulu-masa asko hobetzen da. Zenbat eta muskulu-masa handiagoa izan, orduan eta handiagoa da eskari metabolikoa, eta, ondorioz, kaloria gehiago erretzen dira egunetik egunera. Horrela, obesitatea prebenitzen laguntzen da, eta, aldi berean, pisua galtzea sustatzen da. Muskulu-masaren maila altuek ere bizkortasuna areagotuko dute, adinagatik erortzea saihestuz pertsona zaharrenen kasuan.

Oreka

Teknika perfektuak gauzatzeko beste funtsezko trebetasun bat oreka ona da. Oreka egokiarekin batera, koordinazio ona ere behar da. Oreka eta koordinazioa ez dira gauza naturala, trebetasun horiek praktikatu eta garatu behar dira. Arte martzialek oso modu bizian garatzen dituzte bi gaitasun horiek. Oreka eta koordinazioa hobetzeak karateka edo judoka hobea izateko ez ezik, beste jarduera batzuetarako ere balio dezake.[9]

Arte martzial mistoak (ingelesez MMA, Mixed martial arts) hainbat borroka-artetatik eta borroka-kiroletatik datozen tekniken konbinazioa dira. Oro har, borroka-kirolean lehiatzeko erabiltzen da, baina baita defentsa pertsonalerako ere.

Kick boxing txapelketa

Kick boxing: Kyokushinkai Osamu Noguchi karateko maisu japoniarrak sortutako borroka-kirola, kick boxinga ukabilak eta oinak erabiltzen dituen borroka-kirola da. Boxeoaren eta karatearen tekniken nahasketa bat da, muay thaiaren izterretako ostiko baxuak barne. Azken horren aldean, ezin du ukondoekin jo, belaunekin kolpe batzuk ditu, ez du ebakirik edo eskobadarik oinetan eta guardia-posizioak aldatzen ditu.

Brasilgo jiu-jitsu: Japoniako judoaren lurrean borroka edo newazaren aldaera bat da, Brasilgo Gracie familiak moldatua. Giltzaduretarako giltzen teknikak ditu ezaugarri nagusi. Bere armategiaren artean, errenditzeko, luxatzeko eta itotzeko teknikak daude, baita ibilgetzeak ere. MMAko borrokalari profesional gehienek Brasilgo jiu-jitsu jakintzaren bat dute, lurreko arte martzialik eraginkorrena dela uste baita.

Muay thai: artista martzial mistoek praktikatzen dute, kolpatze eta ostikatze lanerako aproposa delako; izan ere, erasoan espezializatzen da ukondoekin, belaunekin eta oinekin kolpatuz; enborrarekin, buruarekin eta aurkariaren izterrekin. Bere ostikatze-sistema beste borroka-arte batzuena baino hobesten da, kontaktu osoan oinarrituta baitago, eta bere teknikak aurkaria hankarekin "zeharkatzea" aurreikusten du, gorputzeko pisu guztia bertan deskargatuz, beste borroka-kirol batzuen teknikaren aurka, hala nola taekwondoa edo "Koreako karatea"; bertan, zangoak jotzen du; hau da, eraso egiten duen gorputz-adarra (oina) abiapuntura itzuli behar da kolpatu ondoren.

Borroka-aske txapelketa

Borroka askea edo greko-erromatarren borroka: buruz buruko borrokarako, eraiste eta jaurtiketa ugari aurreikusten ditu. Kirol honetan, bi aurkarik, arau batzuei jarraituz, buruz buru borrokatzen dute, aurkaria lurrera bota eta immobilizatzeko asmoz, segundo batzuez bizkarra lurrean ukitzeko moduan. Garaipena kontrarioaren utzikeriaz edo epaileen erabakiz ere lor daiteke. Borrokaldiak 6 × 6 m-ko tapiz batean egiten dira (8 × 8 m-koa olinpiadetan eta mundukoetan) eta 10, 12 edo 20 minutu irauten dute, bi zati berdinetan banatuta. "Borroka kirol olinpiko zaharrenetako bat da".

San Da: kung fu edo wushu arte martzial tradizionalaren teknika eraginkorrenetan oinarritutako estiloa da. Txinan ofizial militarrek garatu zuten, eta borrokarako edo defentsa pertsonalerako sistema hau borroka errealistarako trebetasunean oinarritzen da. Chino-mongola edo shuai jiao borrokaren proiekzioak, iparraldeko boxeo txinatarraren ostikoak edo changquanak, hegoaldeko boxeo txinatarraren edo nanquanen esku-kolpeak eta hainbat estilo klasikotan dagoen chin naren luxazioak erabiltzen ditu, eta, horrela, ohiko kung fu edo wushu estiloen onena berreskuratzen du, borroka-diziplina moderno oso eraginkorra sortzeko. Praktikatzaile ospetsu batzuk Cung Le (MMA Strikefmudeko antolakuntzako txapelduna) eta Liu Hailong dira, "Sandako Errege" titulua eta "Conquistador del muay thai" titulua lortu zituena.

Jujutsu tradizionala: Japoniako edo samuraiko gerlari feudalen gorputzezko borroka-sistema, estiloetan edo ryuetan banatua. Judoaren eta aikidoaren gerra-artearen aita da. Zutik zein lurrean borrokatzen da, eta luxazio artikularrak, jaurtiketak, itotzeak eta sumisioak askotarikoak direlako nabarmentzen da, bai eta arma tradizional batzuk erabiltzeagatik ere.

Ura-nage judo giltza famatua

Judoa: Japoniako jujutsu tradizionaletik sortutako kirol olinpikoa. Batez ere, itotzeetan, luxazioetan (batez ere ukondoan, kirol-araudiaren arabera), ibilgetzeetan eta, bereziki, jaurtiketetan oinarritutako sistema da, eta emaitza oso erabilgarria eta ondo kulunkatua da zutik eta lurrean borrokatzearen artean. Borroka-sistema eraginkorrenetakotzat jotzen da.

Boxeoa: Mendebaldeko boxeoa artista martzial mistoek praktikatzen dute ukabilak lantzeko eta distantzia ertaina erabiltzeko aproposa delako. Gizateriaren ondare kultural inmateriala da, Unescok 2014ko azaroaren 26an xedatua.[10][10]

Arte martzialeko txapelketa guztietan arau berak dituzte eta pișuak kategorietan banatzen dira.

Pisu kategoriak:

• Euliaren pisua: 48,7 kg arte
• Oilarraren pisua: 48,7 kg eta 61,2 kg artean
• Lumaren pisua: 61,2 kg eta 65,7 kg artean
• Pisu arina: 65,7 kg eta 70,3 kg artean
• Welter pisua: 70,3 kg eta 77,1 kg artean
• Batez besteko pisua: 77,1 kg eta 83,9 kg artean
• Pisu erdiosoa: 83,9 kg eta 92,9 kg artean
• Pisu astuna: 92,9 kg eta 120,2 kg artean).
• Pisu superastuna: gehienezko pisu-mugarik gabe.

Honako egintza hauek lehia batean edo arte martzial mistoen erakustaldi batean egindako hutsegiteak dira, eta, arbitroaren nahierara, zigorrak eragin ditzakete, egiten badira:

• Burukadak ematea
• Begiko edozein pikete mota
• Haginka
• Tu egin aurkariari
• Iletik tira egitea
• Fish hooking (sartu hatza aurkariaren ahoan eta bota alde batera)
• Ingelesaren aurkako edozein eraso mota
• Jarri hatza aurkariaren edozein zulo, ebaki edo zulotan
• Artikulazio txikiak manipulatzea
• Ukondoaren puntaz beherantz jo
• Bizkarrezurrari edo buruaren atzealdeari emandako kolpeak
• Ostikatu gibela orpoarekin
• Edozein motatako kolpeak eztarrian, trakeari heltzea barne, inolako mugarik gabe
• Larruazalari heldu, atximur egin edo bihurritu
• Lepauztaia heldu
• Eroritako aurkari bati buruan ostikoka aritzea
• Eroritako aurkariari belaunikadak ematea buruan
• Eroritako aurkari bat zapaltzea
• Hesia hartu
• Aurkariaren shortak edo eskularruak hartu
• Ring barruan hizkuntza lizuna erabiltzea
• Kirolaren aurkako jokabidea izatea, aurkariari lesioa eragiteko modukoa.
• Atseden batean aurkari bati erasotzea
• Arbitroa artatzen ari den aurkariari erasotzea
• Erasoari amaiera ematen dion kanpaiak jo ondoren, aurkari bati erasotzea
• Herabetasuna; horren barruan sartzen da, mugarik gabe, aurkariarekin kontakturik ez izatea, nahita, edo ahoko babeslea behin eta berriz botatzea, edo lesioaren itxurak egitea.
• Aurkari bat ringetik kanpo botatzea
• Arbitroaren jarraibideak nahita ez betetzea
• Aurkari bat lurrera eroraraztea buru edo lepo gainean
• Izkinan interferitu
• Ileari edo gorputzari substantzia arraroren bat ematea abantaila ateratzeko[10]

Gaur egun, arte martzialak hainbat arrazoirengatik praktikatzen dira, hala nola kirola, osasuna, babes pertsonala, garapen pertsonala, diziplina mentala, izaeraren forja eta autokonfiantza; gainera, arte militarren esanahi hertsia denez, gorputzez gorputzeko borroka mota guztiei eta arte militar historikoei aplikatzen zaie. Laburbilduz, borroka-arteak antzinako armekin edo arma gabe borrokatzeko estiloak dira; arte guztiak bezala, gizakiaren adierazpen ere badira, eta ez dira nahitaez sistematikoki edo zientifikoki ulertzen.[11]