Boris Jeltsin

Boris Jeltsin
	; Irudi gehiago
; Supreme Commander-in-Chief of the Armed Forces of the Russian Federation (en)
; Defentsa ministro
; Errusiako lehen ministro
; 1. Errusiako presidente
; Chairman of the Supreme Soviet of the Russian Federation (en)
First Secretary of the Moscow Communist Party (en)
Errusiako Sobietar Errepublika Sozialista Federatiboaren Sobiet Goreneko kide
SESBeko Sobiet Goreneko kide
Council of Ministers of the USSR (en)
people's deputy of union of socialist soviet republics (en)
Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuneko Sobiet Goreneko kidea
Secretariat of the Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union (en)
Sverdlovsk regional committee of CPSU (en)
Bizitza
Jaiotza	Butka (en) , 1931ko otsailaren 1a
Herrialdea	Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna (1931ko otsailaren 1a - 1991ko abenduaren 26a); Errusia (1991ko abenduaren 26a - 2007ko apirilaren 23a)
Bizilekua	Professor Мöxämmätyarof Street (en) ; Qorı Yılğa (en) ; Butka (en) ; Berezniki (en) ; Jekaterinburg; Mosku
Lehen hizkuntza	errusiera
Heriotza	Mosku, 2007ko apirilaren 23a (76 urte)
Hobiratze lekua	Novodevitxi hilerria
Heriotza modua	berezko heriotza: bihotz-gutxiegitasuna
Familia
Aita	Nikolai Ignatievich Yeltsin
Ama	Claudia Vasilievna Jeltsina
Ezkontidea(k)	Naina Jeltsina (1956ko irailaren 28a - 2007ko apirilaren 23a)
Seme-alabak	ikusi Tatiana Jumaxeva; Jelena Jeltsina;
Anai-arrebak	ikusi Mikhail Yeltsin (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Ural State Technical University (en) ; Ural Federal University (en)
Hizkuntzak	errusiera
Jarduerak
Jarduerak	ingeniari zibila eta politikaria
	Parte-hartzailea 26th Congress of the Communist Party of the Soviet Union (en) ; 27th Congress of the Communist Party of the Soviet Union (en) ; 28th Congress of the Communist Party of the Soviet Union (en) ; Supreme Soviet of Russian Soviet Federative Socialist Republic (en) ; Ameriketako Estatu Batuetako Kongresua ; 19th All-Union Conference of the Communist Party of the Soviet Union (en) ;
Altuera	187 zentimetro
Lantokia(k)	Jekaterinburg eta Mosku
Jasotako sariak	ikusi Leninen Ordena (1981eko urtarrilaren 30a) ; Lanaren Bandera Gorriaren Ordena (1971ko abuztua) ; Lanaren Bandera Gorriaren Ordena (1974ko urtarrila) ; Ohorezko Intsigniaren ordena (1966) ; Medal "In Commemoration of the 1000th Anniversary of Kazan" (2006ko ekainaren 22a) ; Jubilee Medal "In Commemoration of the 100th Anniversary of the Birth of Vladimir Ilyich Lenin" (1969ko azaroa) ; Jubilee Medal "Thirty Years of Victory in the Great Patriotic War 1941–1945" (1975eko apirila) ; Jubilee Medal "60 Years of the Armed Forces of the USSR" (1978ko urtarrila) ; Gold Olympic Order (1993ko urtarrilaren 13a) ; Order "For Merit to the Fatherland", 1st class (2001eko ekainaren 12a) ; honorary citizen of Yerevan (2002ko urriaren 13a) ; VDNKh gold medal (1981eko urria) ; Hiru Izarren Ordena, 1. klasea (2000ko otsailaren 18a) ; Grand Cross of the Order of the Cross of Vytis (2011ko ekainaren 10a) ; Ohorezko Legioko gurutze handia ; Knight Grand Cross with Collar of the Order of Merit of the Italian Republic (1991ko abenduaren 19a) ; Order of the Golden Eagle (1997) ; January 13th commemorative medal (1992ko urtarrilaren 9a) ; Order of Francisc Skorina (1999ko abenduaren 31) ; Pentru order of courage (2001eko urriaren 18a) ; honorary citizen of Sverdlovsk Oblast (2010eko urtarrilaren 29a) ; Order of Grand Duke Dmitry Donskoy 1st Class (2006ko otsailaren 1a) ; Order of Prince Yaroslav the Wise, 1st class (2000ko urtarrilaren 22a) ; maroon beret (1993ko iraila) ; Grand Cross of the Order of Good Hope (1999ko apirilaren 29a) ; Order of the Three Stars (2000ko otsailaren 18a) ; Order of the Cross of Vytis (2011ko ekainaren 10a) ; Olympic Order (1993ko urtarrilaren 13a) ; Order of Saint Righteous Grand Duke Dmitry Donskoy (2006ko otsailaren 1a) ; Master of Sport of the USSR ; Honorary citizen of Kazan (2005eko abuztuaren 22a) ; honorary citizen of Samara Oblast (2006ko otsailaren 1a) ; Jerusalemgo Hilobi Santuaren Zaldun Ordena (2000ko urtarrilaren 6a) ; Памятная медаль А. М. Горчакова (1998) ; Order of Good Hope ; Order of Bethlehem ;
Kidetza	Sobietar Batasuneko Alderdi Komunistaren Batzorde Zentrala
Zerbitzu militarra
Gradua	Supreme Commander-in-Chief of the Armed Forces of the Russian Federation (en) ; koronel
Parte hartutako gatazkak	1991ko Moskuko estatu-kolpea; 1993ko Errusiako konstituzio-krisia; Georgian Civil War of 1991-1993 (en) ; Lehen Txetxeniako Gerra; Tajikistani Civil War (en) ; War of Dagestan (en) ; Bigarren Txetxeniako Gerra; East Prigorodny conflict (en) ; Nagorno-Karabakh conflict (en) ; Transnistria conflict (en) ; Incident at Pristina airport (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Errusiar Eliza Ortodoxoa; kristautasun ortodoxoa
Alderdi politikoa	Sobietar Batasuneko Alderdi Komunista; hautagai independente

Boris Nikolaievitx Jeltsin,[1] errusieraz Борис Николаевич Ельцин /bɐˈrʲis nʲɪkɐˈlaɪvʲɪtɕ ˈjelʲtsʲɨn/ ahoskatua, (1931ko otsailaren 1a - 2007ko apirilaren 23a) errusiar politikaria izan zen. Sobietar Batasunaren desagertzearen eta Estatu Independenteen Komunitatearen sorreraren erantzulea izan zen. 1990ean Errusiako lehen presidentea bihurtu zen, zuzenki aukeratua izan zen lehena izanik.

Haren erabakiek zeresan handia eragin zuten. Demokraziaren izenean, Sobiet Batasuna desegin eta berak bultzatutako erreforma ekonomikoek Errusian krisi ekonomikoa eragin zuten. Herrialdea bere onera itzuli zenerako, haren ospeak nabarmen egin zuen behera. Hala ere, Jeltsinen akatsik larriena Txetxeniari erasotzea izan zen. Independentisten kontrako bi gerretan milaka pertsona hil ziren. Mikhail Gorbatxovek —gerora haren etsai bilakatu zen— ibilbide politikoa hasi zion, 1985ean Alderdi Komunistaren Moskuko arduradun izendatu zuenean. Bi urte iraun zuen bi buruzagien arteko laguntasunak. 1987an kargugabetu egin zuten, Gorbatxoven politika kritikatzeagatik. Bi urte geroago, Alderdi Komunista utzi zuen. Haren garai onenak iristear zeuden.[2]

Urrezko aroa

Sobiet Batasunean nagusi ziren komunisten sostengurik ez zuen arren, eserleku bat lortu zuen Diputatuen Kongresuan, hautesleen % 90en bozez. Horri esker, Sobiet Gorenean sartu zen. Baina ez zuen SESBen alde lan egiteko asmorik, eta ekainean, Errusiaren independentzia aldarrikatu zuen. Berak irabazi zituen Errusian egin ziren lehen hauteskundeak. Sobiet Batasuna desagertzear zegoen. Irabazi eta urtebetera, SESBeko buruzagi kontserbadoreenek Gorbatxoven kontrako estatu kolpea egin zuten. Sobiet Batasuneko presidentea Krimean atxilotu zuten. Jeltsinek milaka manifestari bildu zituen Moskuko Etxe Zuriaren atarian —Legebiltzarra— eta hala matxinada etetea eta Gorbatxov askatzea lortu zuen. Garaipena tanke baten gainetik aldarrikatu zuen. Nazioartearen sostenguarekin, 1991ko abenduan, Sobiet Batasuna desegin, eta Estatu Independenteen Komunitatea sortu zuen haren tokian.[3]

Gainbehera

Errejimen zaharra desagertzearekin bat, erreforma ekonomikoa iritsi zen Errusiara. Horrek, baina, gizartearen egoera hobetu beharrean, krisia areagotu zuen. Inflazioak gora egin zuen, gutxi batzuk aberastu ziren eta gehiengo handia miserian erori. Hori nahikoa ez eta, 1993an, Jeltsinek presidentetza hartu eta bi urtera, berak legez kanpo utzitako Alderdi Komunistako 180 diputatu Legebiltzarrean itxi ziren. Presidenteak tankeekin eraso zuen Parlamentua. 150 pertsona hil ziren. Urte bat geroago, armada Txetxeniako independentisten kontra bidaltzeak ez zion onik egin ez Jeltsini, ezta herrialdeari ere. Errusiako armada hildakoak bizkarrean eta burumakur itzuli zen Txetxeniako lehen gerratik. Milaka zibil hil ziren gatazkan. Gerora onartu zuen bere hutsegite politikorik handiena izan zela. Hiru urte geroago, 1996an, bozak bigarren aldiz irabazi zituen, baina gaixoaldiak eta alkoholarekin zituen arazoak bitarteko zirela kausa, gehienetan Moskutik urrun izaten zen. Ofizialki presidentea bera bazen ere, erabaki gehienak haren ingurukoek hartzen zituzten. Krimena eta ustelkeria egunerokoak bilakatu ziren. Gerora bere biografian onartu zuen goiz-goizetik hasten zela edaten, «estresa gainditzeko era bakarra» zelako. Agintaldia amaitu baino hilabete batzuk lehenago, 1999ko abenduaren 31n, dimisioa eman zuen[4][5], eta Vladimir Putin espioi ohiaren esku utzi zuen Gobernua. Putinen lehen erabakia Jeltsini eta haren familiari —emaztea eta bi seme-alaba— immunitatea ematea izan zen. Bihotzekoak jota hil zen Errusiako lehen presidente demokratikoa izan zena.[6]

Erreferentziak

«Boris Yeltsin» web.archive.org 2008-09-11 (Noiz kontsultatua: 2021-05-03).
Lovell, Stephen. (2008). Un destino incierto Rusia desde 1989. (1a. ed. argitaraldia) Intermón Oxfam ISBN 978-84-8452-536-3. PMC 433869863. (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
Taibo, Carlos. ([1995?]). La Rusia de Yeltsin. Editorial Síntesis ISBN 84-7738-340-5. PMC 34565003. (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
Заявление Б.Ельцина о выходе из КПСС. 1990. (Noiz kontsultatua: 2021-05-03).
(Gaztelaniaz) Bonet, Pilar. (1990-07-12). «Yeltsin abandona el PCUS para luchar por el pluripartidismo» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2021-05-03).
«Borís Yeltsin» www.historiasiglo20.org (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).

Kanpo estekak

Datuak: Q34453
Multimedia: Boris Yeltsin / Q34453

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] «Boris Yeltsin» web.archive.org 2008-09-11 (Noiz kontsultatua: 2021-05-03).

[2] Lovell, Stephen. (2008). Un destino incierto Rusia desde 1989. (1a. ed. argitaraldia) Intermón Oxfam ISBN 978-84-8452-536-3. PMC 433869863. (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).

[3] Taibo, Carlos. ([1995?]). La Rusia de Yeltsin. Editorial Síntesis ISBN 84-7738-340-5. PMC 34565003. (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).

[4] Заявление Б.Ельцина о выходе из КПСС. 1990. (Noiz kontsultatua: 2021-05-03).

[5] (Gaztelaniaz) Bonet, Pilar. (1990-07-12). «Yeltsin abandona el PCUS para luchar por el pluripartidismo» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2021-05-03).

[6] «Borís Yeltsin» www.historiasiglo20.org (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).