Bozen-Hego Tirolgo probintzia autonomoa

• Trentino hegoaldean.
• Sondrioko probintzia lombardiarra hego-mendebaldean.
• Grisonia (Suitza) mendebaldean.
• Bellunoko probintzia (Veneto) hego-ekialdean.
• Iparraldean Austriako estatua dago, hiru esparru bereiz daitezkeelarik:
  • Tirol estatuko Ipar Tirol (Nordtirol) zatia.
  • Salzburg estatuarekin topo egiten du ipar-ekialdeko bazterrean.
  • Tirol estatuko Ekialdeko Tirol (Osttirol) ekialdean.

Hego Tirol Bezirksgemeinschaft edo Compresorio izeneko zortzi barrutitan banatuta dago.

Hego Tirolgo bandera

1918 arte lur-eremua Tirol batuaren zatia zen, Austriako probintzia bakar batea. Lehen Mundu Gerran Austria-Hungariako Inperioa desegin zenean, Italiaren esku geratu zen.

Mussoliniren gobernuak Hego Tirol italieradun bihurtzeko hizkuntza-politika bultzatu zuen eta italierazko irakaskuntza elebakarra eratu. Italiako hegoaldeko eskualdeetatik hainbeste lagun hara joan ziren. Hitler boterera heldu zenean, aleman hiztuna izanik ere gauzak ez ziren askotxo aldatu, Italia faxista aliatua zuelako; hori zela eta, ez zuen Hego Tirol Hirugarren Reicharen zatitzat aldarrikatu. 1939an bi diktadoreek akordio bat sinatu zuten: aleman hiztunek alde egitea (Optanten, geroago nazitzat jo zituztenak) edo bertan geratzea (Dableiber, "traidoretzat" joak) aukeratu behar zuten. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren garapenak itun horren ondorioak erabat ez betetzea ekarri zuen.

Gerraren ostean aleman hiztunek 1946ko Gruber-De Gasperi Itunaren[2] bitartez eskubide batzuk lortu zituzten. Baina estatutua abian jartzeko orduan italiarrek "Trentino-Adige Garaia" deitzen duten eskualdea eratu zenez, eta bertan italieradunak gehiengoa zirenez, hegotiroldarren autogobernu nahia ezin izan zen bete. Gainera, autonomia martxan jartzeko unea behin baino gehiagotan atzeratu zen eta aldi berean italiar jatorrikoen immigrazioak segitzen zuen.

Horren ondorioz, Italiaren kontra bortizkeria erabili zuten talde independentistak sortu ziren: hasieran, azpiegituren kontrako erasoak izan baziren ere, 1958 eta 1988ren artean 21 lagunen heriotza eragin zuten, tartean 4 ekintzailerena.

Italiako gobernuak bere jarrera birplanteatu eta "Bigarren Estatutu Ordena" deitu zena onartu zuen, Hego Tirolgo gehiengo aleman-hiztunari autonomia handiagoa eskaintzeko. Egun, probintziak autonomia zabala du eta Austriaren menpeko Ipar zein Ekialdeko Tirolekin harreman estuak ditu, are estuagoak iparraldeko auzokide hurkoa Europar Batasunena 1996an sartu zenetik.

Probintziako bizitza politikoan, Südtiroler Volkspartei (SVP, Hego Tirolgo Herritarren Alderdia) nagusi da, 1945ean sortu zenetik.

Hizkuntzen banaketa Hego Tirolen (2001): berdez, alemana nagusi; urdinez, ladinoa; gorriz / horiz, italiera.

Lurralde horretako hizkuntzak bi dira:

• Alemana: beti gehiengo absolutua izan den hizkuntza-taldea.
• Ladinoa: Ladiniako bost haranetatik bi, Gherdëina (Gardena, Gröden) eta Gran Ega (Val Badia) administratiboki Hego Tirolen barruan daude.

Batez ere Mussoliniren garaietatik bultzatutako italiar jatorrikoen komunitate inportante bat dago; oso udalerri gutxitan da gehiengoa baina hala gertatzen da Bozen hiriburuan.

Azken urteetan beste leku batzuetatik (Albania, Alemania, Maroko...) etorritakoak ere ehuneko nabariak osatzen hasi dira.

Hizkuntza-komunitateen bilakaera 1880tik 2001era, ehunekoetan

• Tirol
• Hego Tiroleko nazionalismo
• Ladinia

• Webgune ofiziala.
• Turismoari buruzko webgunea.
• Hego Tirolgo dialektoaz.
• Tirol osoaren historia.
• Hego Tirolgo historiari buruzko dokumentazioa.