Birila

Donejakue bidean leku askotan adierazten duten kondaira baten protagonista da. Tradizioaren arabera, ez zuen zeruko betikotasuna eta zoriontasuna oso ondo ulertzen. Behin, urretxindor baten txioak erakarrita basora joan eta 300 urtez egon zen txoriari begira; bera unetxo bat baino pasatu ez zelakoan zegoen, baina monasteriora itzuli zenean ez zuen inor ezagutzen eta ez zuen inork ezagutu. Ondoren, Jaungoikoa agertu omen zitzaion, zoriona txoriaren kantua baino handiagoa zela esanez. Horren ondorioz monasterioko fraideek Birila santutzat hartu zuten.[2]. Kondairaren aldaera baten arabera, garaiko abadeek pentsatu zuten bere eguneko paseoan pizti batzuk jan zutela[3].

Jada Antso Nagusiaren garaian gurtua, agirietan Alodia eta Nunilorekin batera agertu zen. Zistertarrek bere santuen zerrendan sailkatzen dute.

Kondaira hau Ero de Armenteiraren bertsioan ere kontatzen da Galizian, noblea zenaren aldaerarekin[4]. Eroren kondaira Alfontso X.a Gaztelakoak jaso zuen Cantigas de Santa Mariaren 103. cantigan[5].

Leiretik gertu dagoen iturri batek San Birilaren iturri izena hartzen du, eta bertara doan bidea kondaira honen eta erromesaldien parte dira. Bidea ondo markatuta dago baina ez da egokia aulkiekin egiteko. mendi zati batzuk baititu[6]. Bidea egiteko 30 bat minutu behar dira[7].