Bill Tilden

William Tatem Tilden Jr[oh 1]}} 1893ko otsailaren 10ean jaio zen, Germantown-en (Filadelfia), hiru anai-arreba nagusiren heriotzez jotako familia aberats batean. Bere aita William Tatem Tilden zen, artile-merkataria eta tokiko politikaria; bere ama, Selina Hey, piano-jotzailea zen[1][2] Bere ama, erdi baliogabea, Bright-en gaixotasuna baitzuen, Tildenek 18 urte zituela hil zen; eta, bere aitak (nahiz oraindik bizirik egon eta zerbitzariez hornitutako etxe handi bat mantentzen zuen) distantzia gutxira zegoen izeba ezkongabe batekin bizitzera bidali zuen Bill. 22 urterekin, bere aitaren eta Herbert anaia nagusi baten galerak oso markatu zuen. Hainbat hilabeteren depresio sakonaren ostean eta izebaren bultzadaz, sei edo zazpi urterekin Catskill mendietako familiaren udako etxean ikasitako tenisa[3][4] izan zen bere suspertze-baliabide nagusia. Frank Deford bere biografoaren arabera, bere familiaren hasierako galerengatik, Tildenek bere helduko bizitza osoa eman zuen aita-seme arteko harremana sortu nahian pilota-jasotzaile eta babestutako teniseko gazte segida luze batekin; haietatik, Vinnie Richards izan zen aipagarriena. Munduan zehar bidaiatu arren, Tilden izebaren etxean bizi izan zen 1941era arte, 48 urte zituen arte.

Tilden, hasiera batean, bere ama hiperbabesleak eta tutore pribatu talde batek hezi zuten etxean; baina, 1908an, Germantown Academyra joan zen. 1910eko urrian[5], Pennsylvaniako Unibertsitatean sartu zen; Delta Kappa Epsilon-en sartu, eta Peirce Collegen matrikulatu zen, baina ez zen lizentziadun izan[6][7].

Tilden (ezkerrean) James Andersonekin batera 1922ko International Lawn Tennis Challengen

Suzanne Lenglen (1899-1938) eta Bill Tilden (1893-1953)

Tilden Germantown Academy-ra joan zen; ez zuten bere tenisarengatik ezagutzen, eta, azkenean, ez zen nahikoa ona izan bere unibertsitateko taldean jokatzeko. Gazte lotsatia, bere baitan bildua eta harroputza batzuetan, Pennsylvaniako Unibertsitatea utzi, eta, 1910ean, bere jokoa pareta atzeko alde baten aurka praktikatzen hasi zen, eta jokoari eskainitako ikasle ere bihurtu zen[8]. Hurrengo urtean, bere lehen txapelketak irabazi zituen, Germantowneko junior banakako eta binakako titulua[9]. Hiru urtetan bakarrik, mailaz gora egin zuen. Bere lehen titulu nazionala, Mary Brownerekin, binakako txapelketa mistoa irabaztea izan zen, 1913an, eta, 1914an, arrakastaz defendatu zuten titulua.

1914tik 1917ra, Tildenek Filadelfiako txapelketa irabazi zuen[10]. 1920a baino lehen, Kanadako binakako titulu batzuk irabazi zituen, baina, 1918 eta 1919ko AEBko Txapelketa Nazionalean, bakarkako finala galdu zuen Robert Lindley Murray eta "Little Bill" Johnston-en aurka, hurrenez hurren, joko zuzenetan. AEBko bakarkako sei txapelketa jarraian irabazi zituen 1920tik 1925era, eta zazpi, guztira, errekordun bihurtuz Richard Sears eta Bill Larnedekin batera[11][12]. 1919-1920ko neguan, Rhode Islandera joan zen bizitzera, eta, han, kantxa estali batean, bere errebeskako kolpea eraginkorragoa bihurtzen aritu zen. Aldaketa horrekin, munduko tenis-jokalaririk behinena, eta Wimbledoneko bakarkako txapelketa irabazi zuen lehen gizonezko estatubatuarra izan zen. 1920ko hamarkadaren erdialdean, Tildenek USLTArekin gatazkak izan zituen amateurren arauaren ustezko urraketen inguruan, zehazki, teniseko artikuluak idazteagatik jasotzen zuen diru-ordaina zela eta[13].

1920ko hamarkadaren amaieran, "Lau Mosketariak" izenez ezagututako jokalari frantses handiek, azkenean, Davis Kopa irabazi zieten Tilden eta Estatu Batuei, baita bakarkako txapelen nagusitasuna Wimbledon eta Forest Hills-en ere. 1928an, gizonezkoen bakarkakoa irabazi zuen Ojaiko Tenis Txapelketan[14]. Tilden aspalditik zegoen Estatu Batuetako Lawn Tennis Elkarteko zuzendari amateur zurrunekin eztabaidan tenisari buruzko egunkarietako artikuluetatik eratorritako diru-sarrerak zirela eta[15]. 1930ean irabazi zuen bere azken txapelketa nagusia Wimbledonen, 37 urte zituela, baina, ordurako, ezin zuen nahierara titulurik irabazi.

1930eko abenduaren 31n, diru premian, profesional bihurtu zen, eta, 1927an, pro bira hasiberrian sartu zen. Hurrengo 15 urteetan, bera, Hans Nüsslein eta Karel Koželuh bezalako beste profesional batzuk erabat larrutu zuten Estatu Batuetan eta Europan zehar gau bakarreko ibilbidetan. Oraindik, Tilden jokatzen ikusteagatik ordaintzen zuen jendeak. Tildenek 50-17 irabazi zion Koželuh-ri 1931ko biran. Nahiz eta aurkari gisa Ellsworth Vines, Fred Perry eta Don Budge bezalako handiak izan, denak egungo edo izandako lehen zenbakiak, askotan, Tilden zen leihatilako sarrerak ziurtatzen zituena eta, oraindik ere, jokalari gazteagoen aurka aurre egin zezakeena lehen joko batean edo noizbehinkako partida batean. Ray Bowersek munduko lehen postuan sailkatu zuen Tilden 1931n[16] eta 1932an[17], eta Ellsworth Vinesek, 1933an[18].

Tildenek, 1934an, 41 urte zituela, bere ibilbide osoaren apogeora iritsia zela uste zuen; hala ere, urte hartan, Ellsworth Vines nagusitu zitzaion profesionaletan. American Lawn Tennis-ek jakinarazi zuen Vines-ek 11-9ko aldea izan zuela bere biraren lehen fasean (urtarrilaren 10etik otsailaren 16ra arte) eta Vinesek 19 partidatik gainditzen zuela Tilden martxoaren 21etik maiatzaren 17ra jokatutako bigarren fasearen ostean. Tildenek 17 aldiz irabazi zuen urte osoan, Associated Press-en txosten baten arabera[19]; beraz, biraren amaieran, irabazi-galeren emaitza 36-17 izan zen Vinesen alde. Ondoren, bi jokalariak, gutxienez, 6 aldiz elkartu ziren urtean zehar (Ray Bowersek 5 txapelketako partida eta gau bateko programa bat zerrendatu ditu), denak Tildenek galduta.

1931n, Tildenek bere lehen AEBko Pro titulua irabazi zuen, eta Vincent Richards-i irabazi zion finalean, joko zuzenetan, New Yorkeko Forest Hill estadioan[20]. 1935ean, bere bigarren AEBko Pro titulua lortu zuen, finalean Kozeluh-ri irabazita[21]. Tildenek Frantziako Pro titulua ere irabazi zuen 1934an. 1930eko hamarkadaren amaieran, Tildenek 40 urte inguru zituen, eta bere garairik onena gaindituta zuen, baina, noizean behin, tenis bikaina jokatzeko gai zen. Tildenek erraz galdu zuen Don Budgeren aurka 1941eko Munduko Serieetan. Budge-k esan zuen Tildeni buruz: «Bill-ek beti lor lezake gauzak denbora batez kontrolpean mantentzea. Gutxitan, ordea, amaieraraino luza ninduen, eta, bira osoan zehar, ito egin nuen»[22].

1945ean, 52 urteko Tildenek eta bere aspaldiko binakako bikote Vinnie Richardsek irabazi zuten binakako txapelketa profesionala —27 urte lehenago, 1918an, AEBko amateurren titulua zuten irabazia.

1946an txapelketa profesionalen zirkuitua jokatu ondoren, 53 urteko Tildenek kartzela zigorra bete zuen. 1948an, tenis profesionalera itzuli zen denbora labur batez, Wayne Sabin-en aurkako partida-serie labur bat jokatuz[23]. Tildenen azken agurra 1951n iritsi zen. George Lyttleton Rogers-i aurre egin zion apirilean eta maiatzean egindako biran[24]. Tildenek final laurdenetan galdu zuen Frank Kovacsen aurka, Cleveland-eko txapelketan, 1951ko ekainean. Tildenek 58 urte zituen[25]. 35 urte lehenago, 1916an, AEBko (amateurren) txapelketetan bakarkako debuta egina zuen.

Tilden, sarritan, garai guztietako tenislari handienetzat hartu izan da[27].

Bill Tilden 1919an

Allison Danzig-ek, 1923tik 1968ra bitartean The New York Times-eko tenis-idazle nagusia eta The Fireside Book of Tennis-eko editoreak, inoiz ikusi zuen tenislaririk handienatzat jo zuen Tilden. «Oreinak bezala egin zezakeen korrika», esan zion behin Danzigek CBS Sports-i. 1946ko uztailaren 11ko The Times aldizkarian, Danzig-en goraipamen luzea agertzen da; aipamen horretan, Tildenek 53 urte zituela, 1920ko hamarkadako emanaldi batean Wayne Sabin-en aurka bost jokoetan galdutako partidako lehenengo bi jokoak dakarzkigu gogora, 1946ko Forest Hillseko Txapelketa Profesionalean[28].

1975ean, Don Budge-k bere garai guztietako bost jokalari onenak sailkatu zituen, eta Tilden laugarren postuan jarri zuen Vines, Kramer eta Perryren atzetik[29].

1979ko bere autobiografian, Jack Kramer-ek, aspaldiko tenisaren sustatzaile eta jokalari bikainak, Tilden sartu zuen garai guztietako sei jokalari handienen zerrendan[oh 2]. Kramer tenisean jokatzen hasi zen Tildenekin 15 urterekin, Los Angeles Tennis Club-en (LATC).

1983an, Fred Perryk garai guztietako gizonezko jokalaririk handienak sailkatu zituen, eta bi kategoriatan sailkatu zituen: Bigarren Mundu Gerraren aurrekoak eta ondorengoak. Perryk lehen postuan sailkatu zuen Tilden Bigarren Mundu Gerra aurreko zerrendan[30].

XX. mendearen hasierako urtetan, Sidney Wood-ek bere garai guztietako jokalaririk handienen zerrenda osatu zuen memoria batean (geroago, hil ostean argitaratu zen Inoiz jokatu ez zen Wimbledoneko finala eta garai bateko teniseko beste istorio batzuk). Woodek 1927an jokatu zuen lehen aldiz Wimbledonen, eta, 1931n, titulua irabazi zuen. «Garai hartatik 1970eko hamarkadaren amaierara arte (bikoteka amaiera aldera bakarrik), munduko ia jokalari nagusi guztien aurka lehiatzeko pribilegioa izan nuen», esan zuen Woodek. Woodek Tilden hirugarren postuan sailkatu zuen Budge eta Kramerren atzetik[31].

Tilden munduko kirolari ospetsuenetako bat izan zen urtetan. Bere bizitzan zehar, inoiz publikoaren zurrumurruetatik kanpo geratu ez zen pertsonaia bitxi-nabarmena izan zen, eta, tenisean jokatzeaz gain, filmetan eta antzezlanetan antzezten ere ibili zen. Gainera, 1940ko hamarkadaren amaieran, bi atxiloketa jasan zituen mutil-nerabeekin sexu-jokabideak izeateagatik; horiek, Los Angeles eremuan, espetxeratzeak eragin zituzten. Bere kondenen ondoren, baztertua izan zen jendaurrean. Filadelfiako Germantown Cricket Club-ak (bere etxeko kantxak) bazkidetza kendu, eta bere erretratua kendu zuen[32]. Tildenen aurrekari penalak itzal luzea eragin zuen: 2016ko martxoan, klubean marka historiko batekin omentzeko proposamenaren aurrean, hautagaitzak ebaluatzeaz arduratzen zen Pennsylvaniako estatuko epaimahaiak egindako bozkan atzera bota zuen[33]. 1950ean, bere lege-espedientea eta desohorea publikoa izan arren, Associated Press-en inkesta batek mende erdiko tenislaririk handiena bezala izendatu zuen Tilden, beste edozein kiroletako edozein kirolariri emandako boto baino alde handiagoarekin (310 boto 391tik)[34]. 1959an, Nazioarteko Tenisaren ospearen aretoan sartu zen.

Bill Tilden Parisen 1921eko Munduko Kantxa Gogorreko Txapelketan

Estatu Batuetako hogeigarren hamarkada eroaren kirolaren hamarkada eroan, Tilden «Kirolaren urrezko aroaren» sei pertsona nagusietako bat izan zen Babe Ruth, Howie Morenz, Red Grange, Bobby Jones eta Jack Dempseyrekin batera[35].

Tilden 1946ko azaroan atxilotu zuten Sunset Boulevard-en, Beverly Hills-eko poliziak, hutsegite batez salatuta («adingabe baten delinkuentzian laguntzea») eta gizonezko adingabe batekin (14 urteko mutikoa) sexu harremanak izaten ari zela mugimenduan zegoen ibilgailu batean egotzita. Tildenek ez zituen betaurrekoak berarekin, eta aitortza irakurri gabe sinatu zuen[36]. Urtebeteko kartzela zigorra ezarri zioten, baina 7 hilabete eta erdi bete zituen. Bere bost urteko baldintzapeko askatasunaren baldintzak hain ziren zorrotzak, ezen ia ezabatu egin zizkion ikasgai pribatuetatik ateratzen zituen diru-sarrera guztiak[36]. 1949ko urtarrilean, berriro atxilotu zuten 16 urteko autoestopista bat jaso ostean eta urte batzuk pasa arte bere burua anonimatuan gorde zuena, harik eta urteak geroago auzia jarri zuen arte esanez topaketa hartatik kalte mental, fisiko eta emozional larriak jasan zituela. Epaileak urtebeteko espetxe zigorra ezarri zion Tildeni baldintzapeko askatasuna hausteagatik, eta karguaren zigorra aldi berean betetzea utzi zion. Tildenek 10 hilabete eman zituen kartzelan.

Bi kasuetan, itxuraz, zintzoki uste zuen bere ospea eta Charlie Chaplin bezalako Hollywoodeko izenekin izandako aspaldiko adiskidetasuna nahikoa izango zirela kartzelatik kanpo uzteko[36]. Hori dela eta, bi kasuetan, modu ahul batean defendatu zuen bere burua epaitegietan. Kartzelaratu ostean, gero eta gehiago baztertu zuten tenisaren eta Hollywoodeko munduak[36]. Klub gehienetan ezin izan zuen ikasgairik eman, eta, kantxa publikoetan ere, bezero gutxiago zituen. Halako batean, Beverly Wilshire hotelean ospatzen ari ziren txapelketa profesional entzutetsu batean jokatzera gonbidatu zuten; azken momentuan, ordea, ezin zuela parte hartu esan zioten[37]. Chaplinek ikasgaietarako bere kantxa pribatua erabiltzeko baimena eman zion Tildeni, arazo juridiko eta finantzarioetan laguntzeko[38].

George Lott, DePaul Unibertsitateko jokalaria eta gero tenis entrenatzaile garaikidearen eta Frank Deford biografo baimenduaren arabera, Tildenek ez zien inoiz proposamenik egin jokalariei, beste helduei edo ikasleei. Burbankeko Art Andersonek, zeinak 11 urterekin Tildenengandik ikasgaiak hartu eta bizitza osoko lagun leiala izaten jarraitu baitzuen, Tildenek ez ziola inoiz proposamenik egin jakinarazi zuen[39]. «Bill-ek bere sexualitateari buruzko zurrumurru guztiak jasaten zituen», esan zuen Jack Kramerrek[40]. Galderak aidean gelditzen dira Tildenen akusazioa zurrumurruetan, askotan argitaratutakoak eta estereotipo homofoboetan oinarritzen ote ziren[36]. Kaliforniak ez zuen bere sodomia legea indargabetu 1976ra arte. Sexu homosexuala legez kanpokoa eta sozialki onartzen ez zen garai batean bizi zelako, batzuek susmatzen dute Tilden garaiko gizarte homofoboaren biktima izan zela[36][41]. Tilden harrapatu izana baino hunkigarriagoa izan zen «kirolak eta homosexualitatea ez direla elkarren artean baztertzen»[42]

Tilden aberastasunerako jaioa zen, eta, bere ibilbide luzean, diru kopuru handiak irabazi zituen, batez ere, profesionalen biran egin zituen lehen urteetan; oparo gastatu zuen New Yorkeko Algonquin hotelean suite bat gordetzen. Bere diru-sarreren zati handi bat idatzi, ekoitzi eta antzeztu zituen Broadwayko ikuskizunak finantzatzera bideratu zituen[43]. Bere bizitzaren azken zatia, lasai eta familiarengandik urrun igaro zuen, noizean behin, ospetsuen tenis-partidatan parte hartuz. Los Angeleseko (Kalifornia) 2025 North Argyle-ko bere apartamentuan hil zen. 1953an, Cleveland-en (Ohio) Ameriketako Estatu Batuetako Txapelketa Profesionaleko txapelketara joateko prestatzen ari zela, bihotzeko konplikazioengatik hil zen 60 urte zituela. Tilden Filadelfiako Ivy Hill hilerrian dago lurperatua[44].

Tilden Newport-eko Rhode Islandeko Nazioarteko tenisaren aretoan sartu zuten 1959an.

Bud Collinsek dioenez, amateur gisa (1912-1930), Tildenek 192 txapelketatik 138 irabazi zituen; 28 final galdu zituen, eta 907-62 partidako errekorra izan zuen % 93,6 garaipenekin[45]. Australiako Txapelketan inoiz jokatu ez zuen arren, lau Grand Slam titulu jarraian irabazi zituen lehen gizonezko tenislaria izan zen Tilden. 1921ean, Australiako Txapelketak AEBko Txapelketa Nazionalaren ostean ospatu ziren. 1931n tenis profesionalean sartu zen, eta, orduan, Grand Slam txapelketetan parte hartzeko aukerarik gabe geratu zen. Garai guztietako teniseko lorpen ugari ditu, amateurren ibilbideko partida irabazien errekorra barne, % 93,6[46].

Tildenek AEBko Txapelketa Nazionalean irabazi duen ehunekoa 90,7 da, eta horrek Roger Federer, Fred Perry eta Pete Samprasen aurretik jartzen du, lehen postuan; gainera, 1920tik 1926ra arteko 42 partida irabazi zituen, eta Roger Federer eta Ivan Lendlen aurretik dago. 1924tik 1925era artean, 95 partida irabazi zituen Don Budge eta Roy Emersonen aurretik, eta, irabazi eta galdu zuen denboraldirik onena, 1920a izan zen % 98,73rekin, 78-1, John McEnroe eta Jimmy Connorsen aurretik jartzen du[47]. Bera, Roger Federer eta Rafael Nadal dira, ekitaldi bakarrean, Grand Slameko 10 finaletara iritsi diren jokalari bakarrak. Wimbledon Txapelketako ibilbidekan, % 91,2 partidako errekorra lortu zuen, Björn Borg eta Don Budgeren atzetik, 3. postuan kokatuz[48].

• Gizonezko tenislarien zerrenda
• Tenis jokalarien estatistikak
• Garai guztietako teniseko errekorra - gizonezkoen bakarkakoa

• Collins, Bud (2016). The Bud Collins History of Tennis (3rd ed.). New York: New Chapter Press. ISBN 978-1-937559-38-0
• Deford, Frank (1976). Big Bill Tilden: The Triumphs and the Tragedy. New York: Simon & Schuster. ISBN 9780671222543.
• Digby Baltzell, E. (1995). Sporting Gentlemen – Men's Tennis from the Age of Honor to the Cult of Superstar. New York: The Free Press ISBN 9780029013151. OCLC 31411547.
• Fisher, Marshall Jon (2010) A Terrible Splendor: Three Extraordinary Men, a World Poised for War, and the Greatest Tennis Match Ever Played. New York: Random House. ISBN 9780307393951
• Hornblum, Allan M. (2018). American Colossus. Lincoln and London: University of Nebraska Press. ISBN 9780803288119.
• Gonzales, Pancho with Cy Rice (1959). Man with a Racket. New York: A.S. Barnes and Company. OCLC 1351057.
• Hofler, Robert (2006) The Man Who Invented Rock Hudson: The Pretty Boys and Dirty Deals of Henry Willson. New York: Carroll & Graf. ISBN 9780786718023
• Kashner, Sam and Macnair, Jennifer (2003) The Bad and the Beautiful: Hollywood in the Fifties. New York: W. W. Norton & Company. ISBN 9780393324365
• Kramer, Jack with Frank Deford (1981). The Game : My 40 Years in Tennis. London: Deutsch. ISBN 0233973079. OCLC 59152557. OL 17315708M.
• Milton, Joyce (1998) Tramp: The Life of Charlie Chaplin New York: Da Capo Press. ISBN 9780306808319
• Mulloy, Gardner (2009) As It Was. Flexigroup. ISBN 9780615327457
• Riggs, Bobby (1949) Tennis is my Racket. Stanley Paul & Co.
• Seebohm, Caroline (2009) Little Pancho: The Life of Tennis Legend Pancho Segura. Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press. ISBN 9780803220416
• Skeen, Dick (1976) Tennis Champions are Made, not Born. Cal-Pacific Color.

• Bill Tilden Association of Tennis Professionals-en
• Bill Tilden International Tennis Federation-en
• Bill Tilden Davis Cup-en
• Bill Tilden International Tennis Hall of Fame-n
• Works by Bill Tilden Project Gutenberg-en
• Works by or about Bill Tilden Internet Archive-n