Bernedo

Bernedo Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Mendialdekoa. Gasteizen hego-ekialdean dago, eta mugakide ditu Trebiñu eta Nafarroa Garaia ere. Udalerriko herriburua izen bereko herria da.

Bernedo
 Araba, Euskal Herria

Bernedoko armarria

Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaAraba
EskualdeaArabako Mendialdea
Izen ofiziala Bernedo
AlkateaJavier Moraza Perez (Euzko Alderdi Jeltzalea)
Posta kodea01.118
INE kodea01016
Herritarrabernedar
Kokapena
Koordenatuak42°37′36″N 2°29′53″W
Map
Azalera130,4 km2
Garaiera709 metro
Distantzia38 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria540 (2023)
−20 (2022)
alt_left 195 (%36,1) (%55,4) 299 alt_right
Dentsitatea4,19 biztanle/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		% 4,23
Zahartze tasa[1]% 16,56
Ugalkortasun tasa[1]‰ 22,73
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 84,29 (2011)
Genero desoreka[1]% -1,85 (2011)
Langabezia erregistratua[1]% 5,12 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]% 16,08 (2010)
Kaleko erabilera [2]%  (2016)
Etxeko erabilera[3]% 6.0 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data1182
Webguneahttp://www.bernedo.org/

Geografia
Muela mendia eta Durruma Kanpezu bere magalean, Bernedoko mendatetik ikusita.

Ingurune naturala eta klima

Toloño mendilerrotik iparraldera dagoen lautadatxo garai batean kokatua dago, San Tirso (1.334 m) eta Peña Alta (1.249 m) mendiak udalerriaren hegoaldeko ertzean daude.

Udalerriak Izkiko Natura Parkearen zati handiena osatzen du. Honako mendiek mugatzen dute Bernedo: Kapildui (1.175 m), iparraldean; Muela (1.056 m), hego-ekialdean; San Justi (1.028 m), ekialdean; eta Belabia (970 m), hego-mendebaldean.

Ega ibaiak zeharkatzen du udalerria.

Udalerri mugakideak

Historia
Bernedoko harresiaren ateetako bat.

1025eko Donemiliagako goldea agirian jada ageri den arren,[4] Antso Jakitunak hiribildu-forua 1182an eman zion Bernedori. Herria sortzeko arrazoien artean aipatu beharrekoak dira, batetik, lekua komunikazio-bide zenbaiten elkargunean zegoela eta, bestetik, kokatua dagoen mendixkako gazteluak izaera estrategiko-defentsiboa ematen ziola. Herri gotortuak Nafarroako Erresuman barna iraun zuen 1476. urtera arte.

1556an jada Navarrete Bernedori zegokion. Durruma Kanpezu eta Kinta (Urturi barne) 1965ean batu ziren eta Arluzea-Markiz izenpean bilduta zeuden Markiz, Arluzea, Berrozi, Okina, Urarte eta Izartza, aldiz, 1976an. Orduan ezarri zen udalerriak gaur egun daukan lur-eremua.

Banaketa administratiboa

13 herrik osatzen dute Bernedo udalerria:

Demografia
Bernedoko hirigune historikoaren oinplanoa. Bertan, esparru arkeologikoa zedarrituta agertzen da.
Bernedoko biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Politika
Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Bernedon»

2023-2027 legegintzaldia

2023ko hauteskundeen ondorengo Bernedoko udalbatza

Alderdia

2023ko maiatzak 28

Zinegotziak Boto kopurua
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)
3 / 7
91 (% 43,96)
Euskal Herria Bildu (EH Bildu)
3 / 7
70 (% 33,82)
Alderdi Popularra (PP)
1 / 7
29 (% 14,01)
Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)
0 / 7
17 (% 8,21)
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza (Gaztelaniaz)

Alkateak

Hauek izan dira Bernedoko azken alkateak:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[5]
Jose Domaica Presa[5] 1979 1983 Euzko Alderdi Jeltzalea
Eladio Marañon San Vicente[5] 1983 1987 Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana[5][6] 1987 1991 Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana[5] 1991 1995 Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana[5] 1995 1999 Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana[5] 1999 2003 Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana[5][7] 2003 2007 Euzko Alderdi Jeltzalea
Juana Velasco Arroniz[5][8] 2007 2011 Euzko Alderdi Jeltzalea
Juana Velasco Arroniz[5][9][10][11] 2011 2015 Euzko Alderdi Jeltzalea
Ana Villasante Ruiz de Arcaute[5][12][13][14] 2015 2019 Euzko Alderdi Jeltzalea
Ruben Martinez Crespo[5][15][16][17][18][19] 2019 2023 Euzko Alderdi Jeltzalea
Javier Moraza Perez[20] 2023 Jardunean Euzko Alderdi Jeltzalea

Garraioa

Araba Bus sareko  eta  lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

 Araba Bus
 Zerbitzua  Hasiera  Ibilbidea  Amaiera ⁠
7Gasteiz
(geltokia)		Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Argote • Albaita • Baxauri • Obekuri • Navarrete • Bernedo • Villafria • VillaverdeLagran⁠
9Gasteiz
(geltokia)		Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Argote • Albaita • Baxauri • Obekuri • Navarrete • Bernedo • Meanuri • Meano • Ekora • Oion • Logroño (Portales)
Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Urizaharra • Leza (ospitalea) • Guardia • Guardia (hotel-gasolindegia) • Logroño (Portales)		Logroño
(geltokia)

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 4 linea ditu udalerrian:

 Eskualdeko Garraioa
 Zerbitzua  Hasiera  Ibilbidea  Amaiera ⁠
16Armentia T.
Trebiñu		Arluzea • Markiz • Saseta • Urarte • Paritza • Lañu • Albaita • Fuidio • Faidu • Mesantza • Samiano • San Martin Galbarin • Torre • Argote • Axarte • Agilu • Marauri • Ogeta • Saratsu • Pedruzo • San Vicentejo • Imiruri • UzkioArmentia T.
Trebiñu⁠
18MaeztuDurruma Kanpezu • Korres • Erroeta • Erroitegi • Sabando • Ibisate • Areatza • Musitu • Zekuiano • Aletxa • Elortza • ApilaizMaeztu⁠
19bSantikurutzeBernedo • Angostina • Kinta • Durruma Kanpezu • BujandaSantikurutze⁠
21Bernedo
Armentia T.
Trebiñu		Pipaon • Lagran • Villaverde • Villafria • Durruma Kanpezu • Kinta • Urturi • Angostina • Navarrete • Obekuri • Baxauri • AlbaitaBernedo
Armentia T.
Trebiñu

Kultura

Jaiak

Euskara

Euskara XVIII-XIX. mendeetan galdu zen Bernedo inguruan, baina eskualdeko eremu zabal batean gaztelanoak lehenagoko presentzia ere bazuela dirudi.[21] Euskaldunak %16 ziren 2010eko datuetan, eta %6ko etxeko erabilera 2016koetan.

Bernedoko euskararen historia sozialean garrantzia du Euskal Udalekuen presentziak bertan, zeina 1970ko hamarkadan hasi zen, eta 21. mendean ere jarraitzen duen.

Ondasun nabarmenak

Bernedoko hirigune historikoaren esparru arkeologikoa da: Euskal Autonomia Erkidegoko Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean sartuta dago, monumentu multzo izendapenaz kultura ondasun gisa[22].

Erdi Aroko hirigunea harresiek inguratua dago. Bost kale daude bertan: iparraldetik hegoaldera Beheko kalea, Erdiko kalea, Sarrea kalea eta Kale Nagusia (biek bi aldeetatik sartu-ateratzeko ate bana daukatelarik) eta Gazteluaren kalea. Kale horien trazadura mendebaldetik ekialderakoa da, Arabako herrietan maiz aurkitzen ez den trazaketa zentzua. Ekialdean beste bi kale daude orientazio hori apurtzen dutenak (iparraldetik hegoaldera doazenak, alegia): Herreria kalea eta Suso kalea. Horren hasiera Elizaren portikotik abiatzen da (Plaza Nagusian).

Eliza herriaren erdialdean dago. Erdi Aroko ezaugarri zenbait gordetzen ditu oraindik ere: kaleak oso meharrak dira eta "partzelazio gotikoa" izenekoaren aztarnak gelditzen dira, bereziki Beheko kaleak eta Erdiko kaleak osatzen duten etxadi bikoitzetan ikus daitezkeenak. Erdi Aroko beste zenbait alderdi interesgarri Elizan eta Gazteluan ikus daitezke. Elizak portada erromanikoa dauka, XIII. mendekoa, eliza eraiki zenekoa. Gaztelua herria sortu aurretik eraikia zegoen jadanik, eta haren zimenduak eta dorreen oinarriak gelditzen dira.

Ondarearen beste puntu

Iruditegia
  • Sarrea atea, Bernedoko harresien parte.
    Sarrea atea, Bernedoko harresien parte.
  • Bernedoko Ama Birjinaren Natibitatearen eliza.
    Bernedoko Ama Birjinaren Natibitatearen eliza.
  • Natibitatearen elizako ataria.
    Natibitatearen elizako ataria.
  • Okongo baseliza.
    Okongo baseliza.
  • Jaietako panpina.
    Jaietako panpina.
  • Bernedoko Sarrea Euskal Udalekua.
    Bernedoko Sarrea Euskal Udalekua.

Bernedar ezagunak

Erreferentziak
  1. Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  3. «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. Arabarriren Bernedoko harresien plan zuzentzailea
  5. (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-21).
  6. «Sáenz, José» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2023-09-24).
  7. (Gaztelaniaz) «El PNV logra en Campezo su quinta presidencia en las Cuadrillas alavesas» El Correo 2007-10-10 (Noiz kontsultatua: 2023-09-24).
  8. (Gaztelaniaz) «Por orden de la señora alcaldesa» El Correo 2008-04-27 (Noiz kontsultatua: 2023-09-24).
  9. (Gaztelaniaz) «Localidades condenadas a la incomunicación» Diario de Noticias de Álava 2014-04-18 (Noiz kontsultatua: 2023-09-23).
  10. (Gaztelaniaz) «Bernedo acude a San Tirso» Diario de Noticias de Álava 2014-06-10 (Noiz kontsultatua: 2023-09-23).
  11. (Gaztelaniaz) «Acusan a la alcaldesa de Bernedo de beneficiarse de las obras de Navarrete» Naiz 2015-01-16 (Noiz kontsultatua: 2023-09-23).
  12. (Gaztelaniaz) «Diputación alavesa y Ayuntamiento de Oyón estudian medidas para fomentar el empleo» Europa Press 2015-10-23 (Noiz kontsultatua: 2023-09-22).
  13. (Gaztelaniaz) «Bernedo y Kuartango, cada vez más cerca» Diario de Noticias de Álava 2016-04-11 (Noiz kontsultatua: 2023-09-22).
  14. (Gaztelaniaz) «Artolazabal analiza con alcaldesa de Bernedo la atención a mayores» Diario de Noticias de Álava 2017-06-05 (Noiz kontsultatua: 2023-09-23).
  15. «Bernedoko alkateak festa "eskuetatik joan" zitzaiela aitortu du, baina ez du dimititu - Mendialdea» Alea 2022-02-02 (Noiz kontsultatua: 2023-09-25).
  16. (Gaztelaniaz) «El alcalde de Bernedo pide perdón: La cena “se nos fue de las manos”» Gasteiz Hoy 2022-02-01 (Noiz kontsultatua: 2023-09-22).
  17. (Gaztelaniaz) «El alcalde de Bernedo reconoce su error al participar en la fiesta del sábado» Diario de Noticias de Álava 2022-02-02 (Noiz kontsultatua: 2023-09-22).
  18. (Gaztelaniaz) «Alcalde de Bernedo: "Cometimos un error humano. Pongo mi cargo a disposición del gobierno municipal"» EITB 2022-02-02 (Noiz kontsultatua: 2023-09-22).
  19. (Gaztelaniaz) «El alcalde del PNV en Bernedo pone su cargo a disposición del Ayuntamiento tras participar en una fiesta multitudinaria» Europa Press 2022-02-02 (Noiz kontsultatua: 2023-09-22).
  20. (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Álava, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Álava 2023-06-18 (Noiz kontsultatua: 2023-09-21).
  21. «Bernedo» www.euskadi.eus 2011-07-18 (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).
  22. Bernedoko hirigunearen izendapena EHAAn
  23. «Armentia Ugarte, Nicolás de» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
  24. «Alegría Iriarte, Pablo» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).

Ikus, gainera

Kanpo estekak
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Wikiatlasa
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.