Benjamin Lee Whorf

Benjamin Lee Whorf (1897ko apirilaren 24a – 1941eko uztailaren 26a) estatubatuar hizkuntzalari eta suteen prebentziorako ingeniaria zen.[1] Whorf oso ezaguna da ideia honen defendatzaile gisa: hizkuntza desberdinetako egituren arteko desberdintasunek moldatzen dute hiztunek mundua nola hautematen eta kontzeptualizatzen duten. Printzipio horri maiz deitu izan zaio “Sapir–Whorf hipotesia”, haren eta haren tutore Edward Sapir-en arabera, baina Whorf-ek erlatibitate linguistikoaren printzipioa deitu zion, uste baitzuen ideiak erlatibitate fisikoaren Einsteinen printzipioaren antzeko ondorioak zituela. Ideia, ordea, XIX. mendeko post-hegeliar filosofiatik dator, batez ere Wilhelm von Humboldt-etik eta WilhelmWundt-en Völkerpsychologie-tik.[2][3]

Benjamin Lee Whorf
Bizitza
JaiotzaWinthrop (Massachusetts), 1897ko apirilaren 24a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
HeriotzaWethersfield (Connecticut) eta Hartford, 1941eko uztailaren 26a (44 urte)
Heriotza moduaberezko heriotza: minbizia
Hezkuntza
HeziketaYale Unibertsitatea
Massachusetts Institute of Technology
Tesi zuzendariaEdward Sapir
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakantropologoa, hizkuntzalaria eta filosofoa
Enplegatzailea(k)Yale Unibertsitatea
Lan nabarmenak
InfluentziakWilhelm von Humboldt

 

Whorfek Ingeniaritza Kimikoa ikasi zuen lehenik Massachusetts Institute of Technology (MIT) ospetsuan, eta zenbait urtetan aseguru-etxe batean lanean aritu ondoren, 1931n Hizkuntzalaritza ikasten hasi zen Yale University-n. Bere irakasle izandako Edward Sapir-ekin batera lan egin zuen, eta bion izena daraman hipotesiaren proposatzailea izan zen. Gutxi gorabehera, hauxe dio Sapir-Whorf hipotesiak: «Erlazio sistematikoa dago pertsona batek hitz egiten duen hizkuntzako kategorien eta pertsona horrek mundua ulertzeko duen eraren artean».[1]

Edward Sapir, Whorfwhorf-en tutorea Yalen

Whorfen ustez, a) hizkuntzak pentsamendua baldintzatuko luke, eta b) hizkuntza desberdinak darabiltzaten pertsonek mundua ikusteko era desberdinak izango lituzkete. Whorfek proposaturiko «erlatibitate linguistikoaren printzipioak» dioenaren arabera, hizkuntzak erabateko indarra izango luke hizkuntza hori darabilen gizarteko pentsamoldearen eskema orokorra ezartzeko; hain handia ezen arau kulturalak ezin litezke eskema horretatik irten. Hori horrela litzateke, gure erkidegoko ohitura linguistikoek bideratu eta mugatu egiten dituztelako inguruko errealitatea interpretatzeko moduak. Hain zuzen, hori egiaztatzeko asmoz, Whorf bera denbora luzez egon zen bizitzen Hopi etniako amerindioekin, eta haiek mundua ikusteko eta ulertzeko modua mendebaldeko ikuspegiarekin alderatu ondoren proposatu zuen bere hipotesia, nolabaiteko «determinismo linguistikoa» adierazten duena.[1]

Bizialdia

Whorf, bere bizitzan zehar, kimika-ingeniaria izan zen lanbidez, baina gazte garaian hizkuntzalaritzan interesa agertu zuen. Hasieran interes horrek bibliako hebreera erakarri zuen, baina berehala ikasi zituen Mesoamerikako hizkuntza indigenak. Akademiko profesionalak hunkituta geratu ziren beren lanagatik, eta 1930ean beka bat jaso zuen Mexikon nahuatl hizkuntza ikasteko; etxera itzuli zenean, hizkuntzari buruzko zenbait artikulu aurkeztu zituen.

Hori dela eta, Yaleko Unibertsitateko Edward Sapirekin hizkuntzalaritza ikasten hasi zen, eta Hartfordeko suteen aurkako aseguru-konpainian lan egiten jarraitu zuen. Yalen, hopi hizkuntzaren eta hizkuntza uto-azteken linguistika historikoaren deskribapenean lan egin zuen, eta aldizkari profesionaletan eragina zuten artikulu asko argitaratu zituen. Sapir-en ordezko hautatu zuten 1938an, haren baja medikoaren garaian. Whorfek "Amerikako hizkuntzalaritza indiarraren arazoak" mintegia irakatsi zuen. Erlatibitate linguistikoari buruzko bere lan ezagunaz gain, Hopiren gramatika-zirriborroa eta nahuatl euskalkien azterketa idatzi zituen, maien idazkera hieroglifikoa deszifratzea proposatu zuen eta Uto-Aztecan berreraikitzeko lehen saiakera argitaratu zuen.

1941ean minbiziz hil ondoren, lagun linguistikoek sendatu zituzte bere eskuizkribuak, eta haiek ere lan egin zuten Whorfen ideiek hizkuntzaren, kulturaren eta kognizioaren arteko erlazioan duten eragina zabaltzeko. Bere lan asko hil ondorengo lehen hamarkadetan argitaratu ziren. 1960ko hamarkadan, Whorf-en ikuspuntua desagertu egin zen, eta kritika gogorrak egin zizkioten hizkuntzaren egituratzat jotzen zituzten adituek, batez ere unibertsal kognitiboak islatzeko, eta ez kultura-desberdintasunak. Kritikariek argudiatu zuten Whorfen ideiak testeatzeko ezinak eta gaizki formulatuak zirela eta gaizki aztertutako edo gaizki ulertutako datuetan oinarrituta zeudela.

XX. mendearen amaieran, Whorfen ideiekiko interesa berpiztu egin zen, eta ikerlarien belaunaldi berri bat hasi zen Whorfen lanak irakurtzen, argudiatuz aurreko kritikak Whorfen benetako ideiekin azaletik bakarrik aztertu zirela, edo inoiz adierazi ez zituen ideiak eman zizkiotela berari. Hizkuntza-erlatibitateari buruzko azterketen eremua oraindik ere psikolinguistikaren eta hizkuntza-antropologiaren ikerketaren gune aktiboa da, eta eztabaida eta eztabaida sortzen jarraitzen du erlatibismoa proposatzen dutenen eta unibertsalismoa proposatzen dutenen artean. Konparazioan, Whorfek hizkuntzalaritzan egindako beste lanak, alofonoa eta kriptotipoa bezalako kontzeptuen garapenak eta Uto-Aztecanen hizkuntzalaritza historikoan "Whorf-en legea" formulatzeak onarpen handia izan dute.

Erreferentziak
  1. Etxebarria Bilbao, Jose Ramon. (2020). Komunikazioa euskaraz ingeniaritzan (Bigarren argitalpena zuzendua). Udako Euskal Unibertsitatea, 12 or. PMC 1222923008. (Noiz kontsultatua: 2021-11-30).
  2. Kahane, Henry. Humanistic linguistics.  doi:10.2307/3332265..
  3. Klautke, Egbert. The mind of the nation: the debate about Völkerpsychologie.  doi:10.1179/174582110X12676382921428..

Ikus, gainera

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.