Belgikako Iraultza

Frantziako Iraultzako Gerretan, Frantziaren mende geratu ziren Herbehereetako lurralde historikoak: Probintzia Batuak, Austriar Herbehereak eta Liejako Printzerria. Napoleon garaitua izan ostean egin zen Vienako Batzarrak Herbehereetako Erresuma Batua sortzea erabaki zuen, lurralde horiek guztiak baturik. Estatuaren sorrerakin, Frantziaren iparraldean tanpoi bat ezartzea zen Prusiaren, Austriaren eta Errusiaren helburua.[1] Gilen I.a izan zen Herbehereetako Erresuma Batuko lehenbiziko erregea.

1815eko gutun aitortua izan zen estatu berriaren oinarrizko legea. Estatu Orokorrak ziren nazioaren ordezkariak. Bi ganbera zeuden: lehenbizikoa, erregeak berak izendatua, eta bigarrena, errolda-sufragioz aukeratua. Iparraldeko eta hegoaldeko probintziek ordezkaritza bera zuten Bigarren Ganberan, biztanlerian alde handia zegoen arren: bi milioi biztanle iparraldean eta 3,5 milioi biztanle hegoaldean. Ez zegoen botereen banaketarik, eta erregearen eskumenak oso zabalak ziren. Estatu Orokorren aurrean erantzukizunik ez zutenez gero, ministroek erregearen zerbitzura lan egiten zuten.[2]

Ekonomiari zegokionez, oso baliabide egokiak zituen Herbehereetako Erresuma Batuak. Hegoaldeko Herbehereek lur emankorrak, meatze aberatsak eta industria zituzten; Iparraldeko Herbehereek, berriz, portu ugari, merkataritza ontzidi indartsua eta koloniak zeuzkaten. Gilen I.ak industria-garapena sustatu zuen, eta Liejako eskualdea Europako siderurgia-gune handienetakoa bilakatu zen. Beti ere, Valoniako eta Ganteko industrialari handiak erregearen politikaren aldekoak baziren ere, Flandesko eskulangintza lantegiak ez ziren gai izan industria berriekin lehiatzeko, eta haserrea hedatuz joan zen.[3]

Horiek horrela, laster sartu zen krisian Vienako Batzarrean sortutako erresuma batua. Izan ere, bi mende eta erdi zeramatzaten bereizirik hegoaldeko eta iparraldeko probintziek, eta oso nazio-nortasun desberdinak zeuzkaten. Tirabirak hiru arlotan agertu ziren nagusiki:[2][3]

• Erlijioan: Hegoaldeko biztanle gehienak katolikoak ziren, eta iparraldekoak, protestanteak batik bat, Gilen I.a bezala. Hegoaldeko katolikoek, flandestarrek batez ere, aurre egin zioten erregeari erlijio kontuetan esku hartzen saiatu zen guztietan. Bestelako arrazoiengatik, 1815eko gutun aitortuaren aurkakoak ziren laiko-liberalak ere, Frantziako Iraultzaren eraginez Valonian indar handia zeukatenak, eta erreforma liberalak eskatzen zituzten.
• Ekonomian: Iparraldeko eta hegoaldeko hirien arteko antzinako lehiak berpiztu egin ziren: portu handienak, Amsterdam eta Anberes, norgehiagoka aritzen ziren, eta baita ehungintza hiri nagusiak ere (Hengelo eta Gante). Hegoaldeko industriak eta nekazaritzak babes politikak behar zituzten; iparraldeko ehungintzako industrialariak eta merkatariak, aldiz, librekanbismoren aldekoak ziren.
• Hizkuntzan: 1819-1822 bitartean, nederlandera bilakatu zen hizkuntza bakarra Flandriako eta Bruselako administrazioan eta justizian. Eskualde nederlandera-hiztunak baziren ere, bertako goi klaseek eta funtzionariek frantsesa erabiltzen zuten “kultura hizkuntza” gisa. Hori zela-eta, nederlandera sustatzeko politikaren (taalpolitiek) aurka azaldu ziren.

Gilen I.ak ikastetxe erlijiosoak debekatu zituelarik, hegoaldeko katolikoek integrismoa alboratu eta katolizismo liberala onartu zuten. Bilakaera horretan erabakigarria izan zen Félicité Robert de Lamennais frantziar apaiza, Elizaren eta Estatuaren arteko bereizketa aldezten zuena. Hori gertatu ahala, liberalek alde batera utzi zituzten jarrera antiklerikalak eta katolikoekin elkarlanean aritzea erabaki zuten. 1828an, katolikoek eta liberalek “itun nazionala” sinatu eta kexa zerrenda bateratua aurkeztu zuten Gilen I.aren erregimenaren aurka.[2] Horrezaz gainera, kontuan hartu behar da behe klaseen egoera ekonomikoa txarra zela, langabe anitz baitzegoen.[3]

Belgikar matxinoen eta herbeheretar tropen arteko borrokak Bruselako Place Royaleko barrikadan.

1830eko uztailaren 27ko iraultzak Karlos X.a eraitsi zuen Frantziako tronutik, eta Luis Filipe ezarri zuen haren ordez, monarka konstituzional gisa. Iraultza liberal horrek oihartzun handia izan zuen Bruselan, Flandrian eta Valonian. Kaleko giroa nahiko bero zegoela, abuztuaren 25ean La Muette de Portici opera eman zen Bruselako La Monnaie errege antzokian, Daniel Auber frantziar musikagileak idatzitako obra nazionalista-erromantikoa, XVII. mendeko Napolin girotua, espainiar monarkiaren aurkako matxinada kontatzen duena. Hirugarren ekitaldian, tenoreak Amour sacré de la patrie (“Aberriaren maitasun sakratua”) abestean, ikusleak zutitu eta protagonistaren aldarri abertzaleak errepikatzen hasi ziren. Opera amaitu baino lehen, ikusleak kanpora atera eta, kanpoan zegoen jendetzarekin elkarturik, Bruselako kaleetan zehar abiatu ziren, Gilen I.aren kontrako oihuak botatzen. Langabeziaz eta janari urritasunaz gogaiturik, hiriko langile pobreek ere bat egin zuten protestarekin. Eraikin batzei eraso egin zieten, Le National egunkari orangezaleko zuzendariaren etxea barne. Goizaldean, indar armatuek zenbait manifestari hil zituzten tiroka.[4]

Hurrengo egunetan nahasmendua ez zen baretu, eta manifestariak saltokien eta fabriken aurka oldartu ziren. Gilen I.a zalantzan zegoen: armada bidaltzea gehiegizkoa iruditzen zitzaion, baina hiriko segurtasun indarrak ez ziren gai matxinada mendean hartzeko.[4] Horiek horrela, Bruselako burgesek hiri-miliziak eratu zituzten beren ondasunak babesteko. Irailaren batean, Vilvoorden batzartu ziren Bruselako burgesen ordezkariak eta Gilen printzea, Gilen I.aren semea; burgesek ez zioten hegoaldearen independentzia eskatu, bereizkuntza administratiboa baizik. Erregeak, ordea, xantaiatzat jo zuen eskabide hori, eta ez zuen amore eman.[5]

Belgika osoko boluntario ugarik egin zuten bat matxinadarekin, eta Bruselako hiri-miliziek egoeraren kontrola galdu zuten. Irailaren 23an, herbeheretar armada sartu zen hirian, Frederick printzea, erregearen bigarren semea, buru zela. Eraso horren ondorioz, matxinoek eta hiri-miliziek elkar hartu zuten Herbehereetako tropen aurka, eta batzorde iraultzaile bat eratu zuten ekintzak koordinatzeko. Irailaren 26 eta 27 arteko gauean, herbeheretar armada erretiratu zen.[5]

Herbehereetako armadak alde egin ondoren, Bruselako batzorde iraultzailea behin-behineko gobernu bilakatu zen, Charles Rogier buru. Urriaren 4an, hegoaldeko bederatzi probintzien independentzia adierazpena egin zuen behin-behineko gobernuak. Urriaren 10ean, berriz, hauteskundeak deitu zituen, biltzar nazional konstituziogilea hautatzeko: azaroaren 3an aukeratu zen, errolda-sufragioren bitartez; 30.000 boto-emaile besterik ez zen izan. Elkartze, prentsa, kontzientzia eta irakaskuntza askatasuna dekretatu zituen behin-behineko gobernuak.[6] Biltzar nazionalak 1831ko otsailaren 8an onartutako konstituzioak monarkia parlamentarioa ezarri zuen gobernu era gisa. Biltzarrak berak hautatu zuen Belgikako monarka: Leopoldo Saxonia-Coburg-Saafeldekoa, 1831ko uztailaren 26an konstituzioaren zina egin zuena.[2]

Bitartean, 1830eko azaroaren 4an Londresen bildutako Europako herrialde boteretsuenek Belgikaren independentzia onartu zuten; britaniar diplomazia erabakigarria izan zen estatu berriaren onarpenean. 1831ko abuztuaren 2an Herbehereetako tropak Belgikan sartu ziren, baina, Frantziaren laguntzari esker, belgikarrek atzera eginarazi zieten. Azkenik, 1832ko martxoaren 14an, Gilen I.ak onartu behar izan zuen Belgikaren burujabetza. 1839ko Londresko Itunak finkatu zituen Belgikako Erresumako behin-betiko mugak.[2]