Basajaun

• 

  Arrasateko erraldoiakː Errementaria, Anbotoko Mari, Basajaun eta Lamia (Kukubiltxo, 2011).
  Jentilak bezala, oihan ilun eta leize sakonetan bizi zen gizaki handi, iletsu eta basatia da, baina hauek ez bezala, oso jakintsua da.
• Kixmi jaio zenean, Olentzerokin batera bizirik geratu zen jentil bakarra omen da. Artaldeen jeinu babeslea da, eta ekaitz arriskua dagoenean, orro egiten du artzainek artaldea babes dezaten; gainera, otsoa artaldera hurbil ez dadin arduratzen da. Indar handiko izaki beldurgarri eta gaizto bezala ere irudikatu izan da.
• Beste alegietan, ongi hitz egiten da pertsonaia honetaz. Nekazaritza zekien lehena izan omen zen; errementari eta errotaritzat ere hartu izan da; eta gizakiak beragandik ikasi omen zuen laboreak ereiten, zerra egiten eta metalak soldatzen. Berez, erromatarrak Euskal Herrira etorri zireneko garaiarekin bat egiten dute kristautasunaren (Kixmi) hasierak eta teknologia horien zabaltzeak.

Hans Burgkmairren Borroka basoan margolana. Baliteke Sigenot poeman oinarrituta egotea.

Gizon Basatia izendatzeko termino asko erabili dira, eta herri bakoitzean bere mitoak eratu dira. Honela, euskaraz basajaun hitza dugu, inguruko beste herrietan ere ikusten dena. Izaki hau Aragoiko mitologian ere agertzen da, Tena, Anso eta Broto haranetan, euskal toponimia gordetzen duten lekuak. Bertan Basajarau, Bonjarau edo Bosnerau izena ematen diote. Aragoin basajarauaren oinak hartzaren atzaparraren tankera du, eta ez apatx batena[1].

Hainbat hizkuntza eta tradiziotan Orko erromatar heriotzaren jainkoarekin loturak agertzen dira. Tirolean, adibidez, Gizon Basatiari Orke, Lorke edo Noerglein deitu zaio, eta Italian orco edo huorco[2]. Frantsesezko ogre hitzak deribazio berdina du, baita literaturan agertu ohi diren orkoak[3]. Orcus lotuta dago Maiarekin, IX. edo X. menderaino egin zen dantza batean, Espainiako penitentzial batean jasotzen denez[2].

Basajaun Altsasuko sustraiak eskulturanko eskuin aldean.

Ingeles ertainean erabiltzen zen hitza woodwose edo wodewose zen (batzuetan woodehouse edo wudwas ere). Sir Gawain and the Green Knight lanean (c. 1390) agertzen da Wodwos izeneko pertsonaia. Hitza lehen aldiz 1340ko hamarkadako artelan batean agertzen da "gizon basatia" bezala[4], baina abizen gisa jada jaso zen 1261ean, Robert de Wudewuseren kasuan. Izaki mitologiko gisa, lehen aldiz, 1380ko hamarkadan agertzen da izena, Wycliffen Biblian, Is 13:21 שעיר hitzaren itzulpen gisa (δαιμόνια, pilosi; "iletsu")[5].

Goi aleman zaharrean schrat, scrato edo srazo hitzak agertzen dira, baliteke latineko fauni, silvestres edo pilosi hitzaren itzulpen gisa. Izaki hauek basoan bizi diren izaki iletsuak izango lirateke. Eskualde batzuetan aurkitzen diren izenek ere antzinako mitologiarekin loturak proposatzen dituzte. Lonbardian eta Alpeetan italiera hitz egiten den eskualdetan salvan edo salvang hitzak jaso dira, Silvanotik eratorria, lorategi eta landa-eremuen erromatar jainkoa. Tirolen eta alemana hitz egiten den Suitzako eremuan Fange edo Fanke izeneko basandere bat agertzen da, Faunotik zuzenean eratortzen den hitza. Alemaniako Erdi Aroko iturrietan lamia eta holzmoia hitzak agertzen dira basandereak izendatzeko; lehenengoa argiki da greziar mitologiako Lamia, eta bigarrena lehen aipatu den Maia hitzaren aldaera izango litzateke. Maia greziar-erromatar mitologian emankortasunaren jainkosa zen, eta askotan agertzen zen Faunorekin lotuta; bien arteko loturak eragin zuzena izan zuen Erdi Aroko gizon basatien kontakizunetan[2].

Erromatarren Silvano jainkoa.

Erromatarrekiko erlazioa ere aipagarria da. Alde batetik, lehen esan degun bezala, nekazari teknologiak beraiekiko erlazioa finkatu dezaketela dirudi. Honela bakarrik ulertu daiteke ele zaharretan Basajaunak esaten denean, Basajaunaren ordez. Bestalde erromatarren Silvano jainkotik izena itzuli zutelaren susmoa dago, berez Silvano "basokoa" esan nahi duelako. Eta ez hori bakarrik, erromatarren sinismenen arabera Silvanori adjetiboak gehitzen zitzaizkion bere eginkizunaren arabera:

• Silvanus silvestrys deus, basoekin erlazionatzen zenean, plantazioen babeslea eta basoan aske azten ziren zuhaitzak gogoko zeuzkan.
• Silvanus agrestis/salutaris, artzaiak gurtzen zutena beraien abereak ugaldu eta otxoetatik babesten zituelako.
• Silvanus domesticus/larum/sanctus sacer larum, etxeko eta kaioen jainkoa (?).
• Silvanus orientales, mugarriak ipini zituen lehenengo izan zelakoan estatuaren hasierako abiapuntuaren jainkotzat gurtzen zuten.
• Mars Silvanus bat ere egon zela dakigu Katon zaharraren idatzi batean oinarriturik.

Hemen ageri diren eginkizunen hartean gure Basajauna eta erromatarren Silvano jainkoaren arteko harremana estua dela argi dago.

• Basajaun haitza. Aia
• Basajaunberro erreka (Auritz-Orreaga)
• Basajaun etxea koba: garai bateko meategia, egun bertan behera utzia (Lantz)
• Basajaundegi baserria eta erreka (Azpeitia)

• Juan Inazio HARTSUAGA URANGA: «Basajaun», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
• "Basajauna", in Mitoen bilakatzea. Egilea, Anuntxi Arana. Argitaletxea, Gatuzain, Baiona 2004.
• Patxi Xabier Lezama Perier: «Mitología vasca», Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea.

• Yeti
• Errolan
• Jentil