Baeza
Baeza, Jaéngo probintziako La Loma eskualdeko udalerri espainiar bat da, Andaluziako iparraldeko erdialdean dagoena. Baeza, aldi berean, udalerri baten izena, udalerri horretako hiriburuarena, eta barruti judizialaren izena da. La Loma eskualdeko mendebaldeko hiriburutzat hartzen da Baeza.
| Baeza | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Espainiako udalerria | |||||||||||
.jpg.webp) | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatu burujabe |  Espainia | ||||||||||
| Autonomia |  Andaluzia | ||||||||||
| Probintzia | Jaéngo probintzia | ||||||||||
| Alkatea | Lola Marín Torres (en)  | ||||||||||
| Izen ofiziala | Baeza | ||||||||||
| Posta kodea | 23440 | ||||||||||
| INEk ezarritako kodea | 23009 | ||||||||||
| Herriburua | Baeza (en) | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 37°59′N 3°28′W | ||||||||||
 | |||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 194.2 km² | ||||||||||
| Altuera | 769 m | ||||||||||
| Mugakideak | Bedmar eta Garcíez, Begíjar, Ibros, Jimena, Jódar, Lupión, Mancha Real, Rus eta Úbeda | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 15.723 (2023) −50 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 80,96 bizt/km² | ||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00 | ||||||||||
| Hiri senidetuak | Úbeda eta Carcasona | ||||||||||
| Matrikula | J | ||||||||||
| baeza.net | |||||||||||
.svg.png.webp)
.svg.png.webp)
194,3 km²ko azalera du eta 2015ean 16163 biztanle zeuden erroldaturik. Hau da, 83,45 biztanle km²ko dentsitatea. Bertakoei baezano/a edo beaciense esaten zaie gaztelaniaz.
Biztanleen zaindari katolikoak San Andres Apostolua (azaroaren 30ean ospatzen da) eta Alkazarreko Ama Santua dira. Azken hau, abuztuaren 15ean ospatzen da.
Baeza, gaur egun ezaguna da bere oliba produkzioagatik, bere monumentu ugariengatik (Unescok Gizartearen ondarea izendatua izan du, Ubeda herriarekin batera) eta bere unibertsitateagatik. Badu, XVI. mendetik, unibertsitatea.
“Gabiraien habia” esaten zioten erromantze-kantariek. Kokagune giltzarria izan zen kristau erregeentzat Al-Andalusen konkistan. Guadalquivirren talaian dago. Talai horretako alkazarreko atzeguardia finkatu zen Baeza. Kristauen menpe geratu zenetik mehatxu handia izan zen islamiar erreinuentzat (Guadalquivirreko hego eta mendebaldean kokaturik).
Kokapena
Jaeneko hiriburutik 48 km-ra dago eta Ubedarekin elkartzen da bere ekialdetik. Udalerria Jaen probintziaren erdialdean kokaturik dago.
Baeza Jaeneko hiriburua izan da XVI. mendearen amaiera arte. Baeza itsas-mailatik 769 metrora dago kokatuta.
| Ipar- ekialdea: Ibros | Iparraldea:Ibros eta Rus | Ipar- mendebaldea: Úbeda |
| Ekialdea: Begíjar | Mendebaldea: Úbeda | |
| Hego- ekialdea: Mancha Real eta Jimena | Hegoaldea: Jimena eta Bedmar eta Garcíez | Hego- mendebaldea: Jódar |
Klima
Hiria hiru muinen gainean dago eta Guadalquivirreko ibarra erdialdean geratzen da. Leku nahiko altu batean dagoela (769 m-ra). Klima mediterraneo-kontinentala du. Hau da, negu hotzak ditu eta uda nahiko beroak dira. Bataz besteko tenperatura 15 gradu. Euriteak urria eta maiatzaren artean gertatzen dira. Udak oso lehorrak dira, sargoritsuak.
| Baezako bataz besteko parametro klimatikoa 1971- 2000 ureen artean | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hilab. | Urtarr. | Ots. | Mar. | Apir. | Mai. | Ek. | Uzt. | Abuz. | Irai. | Urr. | Az. | Abend. | Bataz bestekoa |
| Bataz best. temp. max. (°C) | 10.5 | 12.6 | 15.7 | 18.8 | 22.5 | 29.2 | 33.9 | 33.3 | 28.5 | 21.3 | 15.2 | 11.2 | 21.0 |
| Bataz best. temp. (°C) | 6.3 | 7.7 | 10.4 | 13.0 | 16.4 | 22.0 | 26.1 | 25.7 | 21.8 | 15.8 | 10.6 | 7.2 | 15.2 |
| Bataz best. temp. mín. (°C) | 2.1 | 2.8 | 5.0 | 7.2 | 10.2 | 14.7 | 18.3 | 18.1 | 15.1 | 10.3 | 6.0 | 3.1 | 9.4 |
| Prezipitazio totala (mm) | 55 | 59 | 74 | 61 | 48 | 18 | 6 | 8 | 26 | 49 | 51 | 61 | 516 |
Gastronomia
Bertako platerik ezagunenak hauexek dira: 'orza' solomoa, bakailaoa Baeza eraran, “ochio”-ak, lapikoa Baeza eraran, lapikokoak, piltzarrak, ogi-mamiak etab. eta hainbat gozoki, hala nola: ogi-torradak, “papajote”ak, esne frijitua, etab.
Monumentuak, ondare historikoak
Aspaldidanik, etengabe bizi izan dira gizakiak Baezan, brontze arotik gutxienez. Horregatik, nahiz eta suntsipen ugari izan urteetan zehar, hiriak oraindik ditu ondare monumentalak, non hainbat kultura, aldi, eta arte estilo ikus ahal ditugun. Baezan behatu ditzakegu brontze aroko, erromatar aroko eta Hispania bisigodoko, kristau eta islamiar garaietako hondakinak. Hiriko hoberen mantendurik dagoen ondare monumentalak hainbat arte estilokoak dira.
2003. urtean UNESCOk hirigune historikoa munduko ondare izendatu zuen.
Jai eta ospakizun erlijiosoak
- Urteko jaiak abuztuaren 15ean (Asuncion eguna) ospatzen da, bere zaindariaren jaia (Alkazarren ama santua).
- Jaialdi handia La Yedrako erromeria da, irailaren 8aren inguruan ospatzen da.
- Ondoren, bere beste zaindariaren jaialdia (San Andres Apostoluarena) ospatzen da, azaroaren 30ean.
- Aste Santua eta Corpus Christi eguna oso ospakizun handiak izan dira Baezan urtetan.
- Azkenik, San Isidro (nekazarien patroia), San Cristobal (gidatze gremioen patroia) eta Gure Andrea Karmen ere ospatzen dela aipatu beharra dago.
Kirolak
Udalerrian hainbat kirol klub daude, esaterako:
- Baezako areto- futbola.
- Baeza futbol kluba.
- PMJD Baeza: Kiroletako eskola (futbola, saskibaloia, dantza, etab.).
- Aznaitin media kiroldegia.
Ikus, gainera
- Jaéngo udalerrien zerrenda
Kanpo estekak
- (Gaztelaniaz) Udalaren webgunea.
- http://www.turismoencazorla.com/dondeiryquever/ubedaybaeza/baeza1.html
| Autoritate kontrola |
|---|
 |
Artikulu hau Andaluziako geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |